Hôm thứ Năm tuần trước, ông Poroshenko công bố một chương trình cải cách được hiểu là để chuẩn bị cho việc trở thành thành viên EU.
“Cánh cửa gia nhập Liên minh châu Âu đang rộng mở với chúng ta, tôi tin chắc là như vậy”, ông nói. “Người đàng hoàng luôn gõ cửa và không bao giờ bước vào mà không được sự cho phép, ngay cả nếu cửa không đóng”.
Một ngày sau tuyên bố trên, chính phủ của ông Poroshenko đã đệ trình một dự luật với Quốc hội để bãi bỏ tình trạng không liên kết của Ukraine và tạo cơ sở để nước này “có thể gia nhập không gian an ninh châu Âu - Đại Tây Dương”.
Còn chưa đầy 1 tháng nữa là đến cuộc bầu cử quốc hội ngày 26/10, các động thái của ông Porosheko rõ ràng nhằm đánh lạc hướng cử tri về những nhượng bộ của ông gần đây đối với các yêu cầu của Putin. Chỉ mới tuần trước đó, nghị viện Ukraine đã thông qua một đạo luật đã được ông Poroshenko phê chuẩn, chấp thuận quyền tự trị và hỗ trợ ngân sách cho các khu vực miền Đông nằm dưới quyền kiểm soát của lực lượng nổi dậy thân Nga, và Kiev cũng đồng ý chưa dỡ bỏ các rào cản thương mại đối với hàng hóa châu Âu. Để đáp lại, Nga dường như đã rút hầu hết binh lính khỏi miền Đông Ukraine và tạo điều kiện cho việc trao đổi tù binh giữa lực lượng nổi dậy và quân đội Ukraine.
Ukraine còn thua nhiều hơn thế. Trong những ngày gần đây, ông Putin đã viết thư gửi ông Poroshenko và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jose Manuel Barroso, yêu cầu đàm phán lại hiệp định thương mại giữa Ukraine và EU. Ông Putin nói rõ rằng, ông coi việc trì hoãn lại 15 tháng đối với việc dỡ bỏ các rào cản thuế quan của Ukraine như một cơ hội để 3 bên thực hiện đàm phán về 2.400 dòng thuế. Đối với Putin, ngay chuyện Ukraine có ý định hài hòa hóa luật pháp của nước này với các tiêu chuẩn của EU cũng không thể chấp nhận được. Nếu điều đó xảy ra, Nga sẽ “ngay lập tức áp dụng các biện pháp trả đũa tương xứng”.
Chưa cần đến hành động quân sự, Putin cũng có 3 cách để có thể trả đũa.
Thứ nhất, tăng rào cản thương mại đối với hàng hóa Ukraine. Thủ tướng Nga Dmitri Medvedev đã vừa ký một đề xuất nâng một số loại thuế nhập khẩu, nhưng chưa được áp dụng.
Thứ hai, cắt nguồn khí đốt cung cấp cho Ukraine. Chủ tịch Gazprom, ông Alexei Miller đã vừa thuyết phục được Thủ tướng Hungary Viktor Orban không tái xuất khí của Nga cho Ukraine. Việc này làm khó thêm cho Kiev - đang trong quá trình đàm phán để khôi phục hoạt động cung khí từ Nga. Thời tiết càng lạnh hơn, Ukraine càng khó từ chối các điều kiện của Nga, trong đó có việc tăng giá khí và thanh toán 3 tỷ USD tiền nợ.
Thứ ba, làm yếu nền tài chính Ukraine. Bộ trưởng Tài chính Nga đã gợi ý rằng, Nga có thể yêu cầu Ukraine thanh toán sớm một trái phiếu châu Âu trị giá 3 tỷ USD mà nước này phát hành đặc biệt cho láng giềng của mình. Trái phiếu này bao gồm một điều khoản yêu cầu Ukraine phải giữ được tỷ lệ nợ/GDP dưới 60% - một ngưỡng mà nước này có thể đâm thủng khi kinh tế suy thoái. Ukraine vẫn khăng khăng rằng, nước này không muốn tái cơ cấu nợ, chủ yếu vì không muốn đối diện với Nga trong các cuộc thương lượng.
Nếu không có gì khác, cuộc xung đột ở Đông Ukraine, hiện chỉ còn lác đác tiếng pháo và một vài cuộc đụng độ nhỏ, có thể được khơi mào trở lại bằng các cuộc tấn công có chủ đích của những lính Nga không đeo lon.
Bất chấp sự cô lập quốc tế và các vấn đề kinh tế, ông Putin vẫn để tất cả các quân bài của mình ở Ukraine. Ông Barroso hiểu điều này: Quên đi chuyện châu Âu nhiều lần khẳng định sẽ không đàm phán lại hiệp định thương mại với Ukraine thiểu theo yêu cầu của Nga, ông đã nói với tờ Wall Street Journal trong tuần qua rằng, các cuộc đàm phán quan trọng về hiệp định đó có thể được mở lại.
“Chúng tôi cởi mở, xây dựng và thực tế”, ông Barroso nói.
“Thực tế” là từ then chốt. Không có cách nào để EU và NATO kết nạp Ukraine nếu nước này không giải quyết được các mắc míu của mình với Nga. Sẽ là quá nhiều đối với một gánh nặng kinh tế cũng như một sự đe dọa về quân sự. Người châu Âu hiểu rằng, kiểu gì thì cũng sẽ phải có một thỏa thuận ba bên, và họ không có ham muốn lĩnh toàn bộ trách nhiệm cho một quốc gia vừa lớn, vừa mất cân bằng trầm trọng.
Lặng lẽ thay đổi hiệp định với Ukraine và không đưa ra bất kỳ lời hứa nào với ông Poroshenko sẽ là kế sách ít phiền toái nhất cho người châu Âu.
