Thoái vốn doanh nghiệp nhà nước tiến hành rất chậm, dù Chính phủ đã nhiều lần đôn đốc. Trong ảnh: Công ty cổ phần Nhựa Tiền Phong có nhiệm vụ thoái 37,1% vốn nhà nước.
Nguồn lực lớn của nền kinh tế đang nằm chờ
Nếu kế hoạch cổ phần hóa, thoái vốn năm nay được thực hiện đúng, nền kinh tế sẽ có thêm 40.000 tỷ đồng, bù đắp cho phần ngân sách để thực hiện các giải pháp phòng, chống dịch, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp…
TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng BIDV nói như vậy và cảm thấy tiếc khi tìm kiếm cơ sở cho những khuyến nghị giải pháp phục hồi, kích thích kinh tế.
So với những khoản đã chi từ các gói hỗ trợ doanh nghiệp, người dân hiện tại, con số này không hề nhỏ. Ví dụ, gói hỗ trợ người lao động, người sử dụng lao động (theo Nghị quyết 68/2021/NQ-CP) có giá trị khoảng 26.000 tỷ đồng. Với gói giảm 30% thuế thu nhập doanh nghiệp, giảm 30% thuế giá trị gia tăng và miễn tiền chậm nộp tiền sử dụng đất hỗ trợ doanh nghiệp bị ảnh hưởng Covid-19 theo Nghị quyết số 406/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa được ban hành, nguồn hỗ trợ từ ngân sách khoảng 21.300 tỷ đồng.
Theo Bộ Tài chính, 10 tháng của năm 2021, nguồn thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nộp về quỹ là 366 tỷ đồng. Trong điều kiện bình thường, để hoàn thành số còn lại trong 40.000 tỷ đồng kế hoạch thu từ nguồn cổ phần hóa, thoái vốn trong 2 tháng đã rất khó, thì trong tình hình dịch bệnh vẫn phức tạp, khả năng thực hiện gần như không có.
Hiện tại, Bộ Tài chính đã đề nghị Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) tập trung thoái vốn tại Tập đoàn Bảo Việt (3,26%), Tổng công ty cổ phần Bảo Minh (50,7%) và Công ty cổ phần Nhựa Tiền Phong (37,1%). Khoản thu sẽ nộp về Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp trước ngày 20/12/2021 để nộp ngân sách nhà nước. Tổng vốn nhà nước trong 3 doanh nghiệp này là hơn 1.121 tỷ đồng.
Khoản thu từ hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn của doanh nghiệp nhà nước đã được Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025 dành để đầu tư các công trình kết cấu hạ tầng trọng điểm, quan trọng quốc gia, địa phương và bổ sung vốn điều lệ cho một số doanh nghiệp nhà nước then chốt... Nếu không thu đủ, kế hoạch đầu tư các dự án hạ tầng có thể sẽ bị ảnh hưởng.
Ở góc độ tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, một trong 3 trọng tâm của kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế, sự chậm trễ này kéo dài những yếu kém trong năng lực cạnh tranh của khu vực được xác định có vai trò dẫn dắt nền kinh tế. Mặc dù cổ phần hóa, thoái vốn không phải là mục tiêu, mà là một số trong những phương thức tái cơ cấu khu vực doanh nghiệp nhà nước, nhưng sẽ gây áp lực để khu vực này công khai, minh bạch các hoạt động, làm rõ các vấn đề về tài chính, đất đai... cũng như tạo sức ép thay đổi lên cả cơ quan đại diện chủ sở hữu và bộ máy quản trị, quản lý doanh nghiệp. Chậm cải thiện quản trị, năng lực, hiệu quả hoạt động, doanh nghiệp nhà nước sẽ không phải là “khoản mục đầu tư” hấp dẫn, ảnh hưởng lớn tới giá trị phần vốn nhà nước trong doanh nghiệp.
Hơn thế, khi vốn nhà nước vẫn chiếm lĩnh ở nhiều ngành, lĩnh vực, thì không gian phát triển của khu vực kinh tế tư nhân sẽ bị ảnh hưởng đáng kể.
Đặt tiếp câu hỏi về trách nhiệm
Trong Quyết định 22/2021/QĐ-TTg về tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp có vốn nhà nước thực hiện chuyển đổi sở hữu, sắp xếp lại, thoái vốn giai đoạn 2021 - 2025, có hiệu lực từ giữa tháng 8/2021, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu tiếp tục thực hiện theo các danh mục doanh nghiệp cổ phần hóa và thoái vốn đến hết năm 2020 đã ban hành, cho đến khi có kế hoạch mới về sắp xếp lại doanh nghiệp giai đoạn 2021 - 2025.
Theo ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính) điều đó thể hiện quyết tâm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong thúc đẩy hoạt động này. Như vậy, những doanh nghiệp có tên trong Quyết định 26/2019/QĐ-TTg (phê duyệt Danh mục Doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa đến hết năm 2020) và Quyết định 908/2020/QĐ-TTg (phê duyệt Danh mục Doanh nghiệp có vốn nhà nước thực hiện thoái vốn đến hết năm 2020) vẫn phải tiếp tục thực hiện theo đúng kế hoạch.
 |
Cũng phải làm rõ, những chậm trễ trong cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp thời gian qua có lý do từ Covid-19, khi phần lớn doanh nghiệp nằm ở các địa bàn phải thực hiện giãn cách xã hội. Tuy nhiên, theo ông Tiến, nguyên nhân chủ quan vẫn là chủ yếu.
Đầu năm, khi dịch bệnh chưa thực sự căng thẳng, việc cổ phần hóa, thoái vốn vẫn chậm. Tâm lý chờ đợi danh mục mới của lãnh đạo các cơ quan đại diện chủ sở hữu, các bộ, UBND các địa phương, các doanh nghiệp nhà nước rất rõ. Thời điểm này, các ban đổi mới của các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước và cả Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp rất ít họp bàn triển khai các kế hoạch cổ phần hóa, thoái vốn theo danh mục đã ban hành.
Nhưng hiện giờ, lý do này không còn. Những lấn cấn về cơ chế, chính sách cũng đã được giải tỏa với các thể chế mới về định giá đất đai, tài sản, giá trị thương hiệu... đã được làm rõ. “Rõ ràng, vấn đề là khâu tổ chức thực hiện”, ông Tiến nhận định.
Ngay trong thời điểm dịch bệnh, thị trường chứng khoán lại là điểm sáng. Nếu các đại diện chủ sở hữu, doanh nghiệp quyết tâm phải làm, phải tận dụng cơ hội, thì có thể sẽ có nhiều đợt thoái vốn nhà nước, nhất là với các doanh nghiệp hoạt động trong các ngành, lĩnh vực có lợi thế phát triển trong năm nay như dược phẩm, bất động sản, công nghệ thông tin...
“Bộ Tài chính là cơ quan xây dựng chính sách, không thể chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương phải làm nhanh. Trách nhiệm đầu tiên phải là người đứng đầu các đơn vị này, các bộ trưởng, Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn”, ông Tiến lý giải khi nhận được câu hỏi trách nhiệm.
Lý do này không mới. Trong báo cáo về kết quả cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 của Chính phủ gửi kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa XV, sự chậm trễ trong cổ phần hóa, thoái vốn của doanh nghiệp nhà nước được phân tích là do tư duy, nhận thức về vai trò, vị trí của doanh nghiệp nhà nước chưa thống nhất, dẫn tới lúng túng trong hoàn thiện thể chế và tổ chức thực hiện. Một số vấn đề chưa rõ, còn ý kiến khác nhau, nhưng chậm được tổng kết thực tiễn, kết luận để có thể cụ thể hóa trong các văn bản quy phạm pháp luật, ví dụ vấn đề vị trí của doanh nghiệp nhà nước trong thực hiện vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, vấn đề trao quyền tự chủ của doanh nghiệp nhà nước, vấn đề sử dụng doanh nghiệp nhà nước làm công cụ điều tiết kinh tế...
Hệ quả là khâu chuẩn bị cổ phần hóa, thoái vốn, nhất là xử lý đất đai không được tập trung thực hiện, thấy khó là dừng, đi hỏi, sợ không làm, dù cơ chế chính sách đã quy định. Khi đất đai không được làm rõ, khâu định giá doanh nghiệp sẽ không thực hiện được. Khi khâu tổ chức, chuẩn bị thực hiện không thông, việc thực hiện các đề án cổ phần hóa, thoái vốn đương nhiên là không chạy.
“Chúng tôi đã kiến nghị Thủ tướng đôn đốc, đẩy nhanh tiến độ thực hiện. Có như vậy thì mới có khoản thu cho ngân sách như kế hoạch mà Quốc hội đã giao”, ông Tiến đề xuất.
Bao giờ chế tài được thực thi
Hiện tại, tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2021-2025 đã có, sẽ có thêm những doanh nghiệp quy mô lớn có tên sau khi Đề án Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2021-2025 mà Bộ Tài chính đang trình Chính phủ được phê duyệt. Nếu không giải quyết dứt điểm khúc mắc về trách nhiệm trong thực thi, rất có thể, tình trạng chậm cổ phần hóa, thoái vốn của doanh nghiệp nhà nước của kỳ kế hoạch 5 năm trước sẽ tái diễn.
Nhìn lại 5 mục tiêu không đạt được của Kế hoạch Cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020, có 2 mục tiêu liên quan đến tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước. Đó là thoái toàn bộ vốn nhà nước tại các doanh nghiệp thuộc các ngành, nghề không cần Nhà nước sở hữu trên 50% vốn; thoái vốn nhà nước xuống mức sàn quy định đối với các ngành mà Nhà nước sắp xếp, cơ cấu lại vốn đầu tư.
Một số đơn vị đăng ký danh sách thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn nhiều, nhưng không triển khai theo đúng kế hoạch. Hà Nội đăng ký cổ phần hóa 15 doanh nghiệp, kết thúc giai đoạn thực hiện được 1. TP.HCM thậm chí chưa thực hiện được trường hợp nào trong số 39 doanh nghiệp đăng ký trong danh sách cổ phần hóa.
Trong khi đó, mục tiêu của tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước trong 5 năm 2021-2025 là đến năm 2025, hoàn thành sắp xếp lại khối doanh nghiệp nhà nước, xử lý cơ bản xong những yếu kém, thất thoát của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước, nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực này.
Theo ý kiến một số đại biểu Quốc hội khi trao đổi về kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế, phải nhắc đến việc thiếu các chế tài đủ mạnh, mang tính răn đe đối với việc xử lý trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, đơn vị, tập đoàn, tổng công ty, doanh nghiệp nhà nước không hoàn thành/không triển khai thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn, cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước.
Để kế hoạch tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước thoát khỏi tình trạng chậm triền miên, đây là lúc cần sử dụng nghiêm cơ chế về đánh giá trách nhiệm cán bộ khi không thực hiện đúng nhiệm vụ mà Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã giao.
