Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công thương) chia sẻ tại Tọa đàm. Ảnh: VGP - Nhật Bắc.
Khoản lỗ lũy kế 45.000 tỷ đồng là chi phí thâm hụt chưa được hạch toán
Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công thương) đã lý giải những chi phí nào hợp lý, hợp lệ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) chưa được hạch toán và tính toán đủ vào giá bán lẻ điện.
Theo đó, năm 2022 và năm 2023 xảy ra xung đột địa quân sự giữa Nga và Ukraine làm cho thị trường năng lượng sơ cấp của thế giới biến động rất mạnh, cụ thể là giá tăng rất bất thường.
Ví dụ với thị trường than, nước ta mới chỉ tự chủ được một phần than để sản xuất điện, còn lại tỷ trọng than nhập khẩu để vận hành các nhà máy điện càng ngày càng cao, lên đến khoảng 40-50%.
Năm 2022, giá than tăng 163% so với năm 2021, tăng rất mạnh; cá biệt có những tháng như tháng 4/2022 tăng đến 411%, tức là từ mức 138 USD/tấn tăng lên là 705 USD/tấn.
Biến động rất lớn của nhiên liệu sơ cấp sẽ phản ánh trong giá phát điện thông qua hợp đồng mua bán điện được điều chỉnh theo giá nhiên liệu đầu vào.
Đối với khí thì tăng ít hơn, nhưng cũng ở mức 27,4% so với năm 2021.
Đến năm 2023, mặt bằng giá nhiên liệu tốt hơn năm 2022, nhưng vẫn cao hơn nhiều so với mặt bằng chung về giá nhiên liệu năm 2021.
Điều này dẫn đến chi phí mua điện của EVN từ các nguồn điện, nhất là từ các nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch, bao gồm than, khí và dầu, đều tăng rất lớn.
"Cần nói rõ là trong cơ cấu các nguồn điện, có khoảng 30% sản lượng điện từ thủy điện; khoảng 12% sản lượng từ các nguồn điện mặt trời và điện gió. Mặc dù nguồn điện mặt trời, điện gió có tổng công suất đặt chiếm đến 27-28% công suất đặt của toàn hệ thống điện, nhưng sản lượng chỉ được có 11-12%, bởi vì số giờ phát ít, ban ngày mới phát được điện mặt trời, ban đêm thì không. Điện gió cũng như vậy, mùa gió mới phát được nhiều, mùa ít gió lại không phát được. Tôi muốn nói rõ là các chi phí nhiên liệu đầu vào ảnh hưởng rất lớn đến chi phí giá thành điện năng", ông Vũ nhấn mạnh.
Theo quy định về giá điện, các chi phí hợp lý, hợp lệ trong cấu thành chi phí giá điện đầu vào của EVN sẽ được tính vào giá bán lẻ điện bình quân để điều chỉnh.
Tuy nhiên, trong bối cảnh năm 2022, nước ta mới bước ra từ đại dịch Covid-19, nền kinh tế và các lĩnh vực cần có sự ổn định để phục hồi sau đại dịch, vì thế đã quyết định chưa điều chỉnh giá điện. Trong năm 2022, không có một lần nào tăng giá điện. Năm 2023 có 2 lần tăng, nhưng rất nhỏ giọt và thấp. Cuối năm 2023, EVN chịu một khoản thâm hụt do chi phí, quen gọi là lỗ luỹ kế, đến khoảng 45.000 tỷ đồng.
Đó là chưa tính đến khoảng 21.800 tỷ đồng chênh lệch tỷ giá điện mà EVN phải trả cho các đơn vị phát điện theo hợp đồng mua bán điện, tức là do trượt tỷ giá giữa đồng nội tệ và các đồng ngoại tệ mà các đơn vị phát điện phải đi vay vốn từ các tổ chức tín dụng nước ngoài để đầu tư vào các nguồn điện và EVN phải có trách nhiệm thanh toán trong hợp đồng mua bán điện.
Điều đó tạo ra thâm hụt giữa doanh thu so với tổng chi phí cấu thành nên giá điện của EVN. Không sớm thì muộn, phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng, tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi.
Về căn cứ pháp luật và căn cứ chính trị, đã có Luật Điện lực năm 2024. Luật quy định rất rõ là giá bán lẻ điện phải phản ánh và điều chỉnh kịp thời theo biến động thực tế của thông số đầu vào, bù đắp chi phí hợp lý, hợp lệ và lợi nhuận hợp lý để bảo toàn phát triển vốn kinh doanh của doanh nghiệp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng thời kỳ và tốc độ thị trường cạnh tranh.
Luật số 68 về quản lý đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng có quy định là doanh nghiệp có trách nhiệm bảo toàn và phát triển vốn. EVN là tập đoàn nhà nước, vốn 100% của Nhà nước thì cũng có trách nhiệm bảo toàn và phát triển vốn của nhà nước tại doanh nghiệp.
Và đặc biệt là Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị mới được ban hành đã quy định rất rõ là đẩy mạnh giao quyền tự chủ, tự quyết, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp, rà soát bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù phù hợp để tạo điều kiện thuận lợi, bảo đảm vốn cho các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước phát triển và khai thác các dự án năng lượng quy mô lớn, quan trọng và cấp bách.
Nghị quyết 70 cũng đã đưa ra một yêu cầu rất rõ là chấm dứt tình trạng doanh nghiệp nhà nước chậm thanh toán cho các doanh nghiệp tư nhân theo các hợp đồng hoặc các thỏa thuận đã được ký kết.
Trong thời gian tới, EVN đứng trước một nhiệm vụ rất lớn, được Chính phủ giao đầu tư các nguồn điện như điện hạt nhân Ninh Thuận 1, hay nguồn thủy điện quy mô rất lớn, Thuỷ điện tích năng Bác Ái để điều hòa giữa công suất nguồn, phụ tải và các nguồn điện gió, nhiệt điện Quảng Trạch.
"Tập đoàn Điện lực Việt Nam rất cần tình hình tài chính lành mạnh để có thể tiếp cận và vay vốn, không những ở các tổ chức tín dụng trong nước mà cả quốc tế nữa. Chúng tôi cho rằng, hiện nay là thời điểm điều chỉnh bổ sung Nghị định số 72/2025/NĐ-CP để phép EVN hạch toán được các chi phí giá thành điện năng kịp thời, tính đúng, tính đủ trong giá điện phù hợp", ông Vũ đề xuất.
Vì sao khoản 45.000 tỷ đồng chưa được tính vào chi phí?
Giải thích nguyên nhân vì sao khoản 45.000 tỷ đồng chưa được tính vào chi phí, ông Nguyễn Xuân Nam, Phó tổng giám đốc EVN cho biết, năm 2022-2023, do khủng hoảng chính trị thế giới, đặc biệt giữa Nga và Ukraine, giá nguyên liệu đầu vào, đặc biệt là than, tăng đột biến, gần 4 lần, khí tăng gần gấp đôi… đã đẩy giá đầu vào tăng.
Trong khi giá đầu vào tăng, giá điện lại không được điều chỉnh, nên không bù đắp được chi phí đầu vào. Luật Điện lực quy định, phương án giá điện phải được bù đắp giá đầu vào hợp lý, hợp lệ được Bộ Công thương thẩm định.
Viện dẫn năm 2022, giá thành là 2.032 đồng/kWh, nhưng giá bán chỉ 1.800 đồng/kWh, như vậy, EVN bán thấp hơn 149 đồng/kWh, sản lượng điện thương phẩm gần 250 tỷ kWh. Năm 2023, giá bán 1.953 đồng/kWh, giá thành 2.088 đồng, như vậy, bán thấp hơn giá thành 135 đồng/kWh. Bên cạnh đó, EVN cũng đã nỗ lực tiết kiệm để cắt giảm chi phí.
Một điểm nữa là thị phần nguồn điện hiện nay của Việt Nam, năm 2022, EVN chiếm 46% hệ thống, nhưng năm 2023 chỉ còn 42%. Thị phần của EVN ngày càng nhỏ lại, mà khoản này EVN mua của phía ngoài nên phải trả ngay.
Hiện khâu truyền tải và phân phối chiếm chỉ 16% trong cơ cấu giá thành, khâu phát điện, mua điện là chính, khâu truyền tải và phân phối ngày càng nhỏ lại. EVN tiết kiệm giá ngày càng giảm xuống, mà chỉ tăng ở khâu phát điện mua ngoài.
Một điểm nữa là thủy điện, nguồn điện giá rẻ nhất, bây giờ đã hữu hạn, không phát triển được nữa. Giờ chủ yếu phát triển ở khâu nhiệt điện, năng lượng tái tạo, mà nhiệt điện, khí hỏa lỏng hiện nay giá mua gần 4.000 đồng/kWh, mà bán có 2.100 đồng/kWh.
Số liệu năm 2022-2023 của EVN đã được Kiểm toán Nhà nước kiểm toán chuyên đề giá điện và đã có kết luận minh bạch, rõ ràng.
Về vấn đề này, ông Trịnh Quốc Vũ chia sẻ thêm, trong hai năm 2022-2023, EVN lỗ. Năm 2023, Bộ Công thương cũng thành lập đoàn kiểm tra giá thành sản xuất, kinh doanh điện; năm 2024 cũng có đoàn như vậy, để kiểm tra giá thành sản xuất, kinh doanh điện của EVN năm 2022-2023.
Thành phần đoàn có cả đại diện Bộ Tài chính, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hiệp hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng... rất công khai, minh bạch về chi phí giá thành sản xuất, kinh doanh điện của EVN.
Tháng 10/2024, Kiểm toán Nhà nước có kiểm toán chuyên đề về giá bán điện 2022-2023. Nói như vậy nghĩa là EVN là tập đoàn nhà nước sản xuất, kinh doanh điện, nhưng chịu sự điều tiết của Nhà nước, chịu sự giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chứ không phải EVN độc quyền.
EVN cũng chịu thâm hụt trong mấy năm nên đã "thắt lưng buộc bụng", cụ thể là chi phí cho lưới điện truyền tải đến lưới điện phân phối, đã giảm thiểu chi phí về đầu tư, bảo dưỡng, vận hành. Nhưng có lẽ điều này không bền vững về lâu dài, không bảo đảm chất lượng của lưới, mà có thể gây quá tải, tăng suất sự cố. Quan điểm quản lý nhà nước của EVN muốn các chi phí cấu thành giá điện được phản ánh đúng, phản ánh đủ và kịp thời, đặc biệt là lưới điện truyền tải và lưới điện phân phối.
Trong giai đoạn tới, nền kinh tế đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế 2 con số thì lưới điện truyền tải cần được củng cố và phát triển tương xứng với quy mô phát triển nguồn điện.
