Một cầu đường sắt thi công dang dở qua khu vực Bắc Ninh. Ảnh: Hữu Nghị
Thay đổi công năng
Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân, công trình hạ tầng đường sắt có số phận truân chuyên nhất từ trước đến nay, đang có những chuyển động mới.
Vào cuối tuần trước, Bộ Xây dựng đã có công văn báo cáo Thủ tướng Chính phủ về quá trình triển khai thực hiện cũng như “danh phận mới” của tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân trong trường hợp được cấp có thẩm quyền cho phép khởi động trở lại.
Cần phải nói thêm rằng, Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư tại Văn bản số 75/CP-CN, ngày 9/1/2004 bằng nguồn vốn trái phiếu Chính phủ. Công trình có tổng chiều dài 131 km, điểm đầu tại ga Yên Viên, điểm cuối tại cảng Cái Lân với tổng mức đầu tư 7.663 tỷ đồng.
Dự án được chia thành 4 tiểu dự án độc lập và khởi công vào năm 2008, dự kiến hoàn thành năm 2011. Theo thiết kế, tuyến đường sắt mới này sử dụng đường lồng (gồm đường khổ 1.435 mm và 1.000 mm), sử dụng ray hàn liền, có hệ thống thông tin tín hiệu hiện đại và các nút giao cắt khác mức với quốc lộ để đạt tốc độ 120 km/giờ cho tàu khách và 80 km/giờ cho tàu hàng.
Nếu tuyến đường này hoàn thành, hành trình tàu khách chạy từ Hạ Long về Yên Viên chỉ còn 1,5 - 2 giờ; tàu hàng là 3 - 4 giờ, qua đó hình thành thêm một phương thức vận tải hành khách, hàng hóa khối lượng lớn, chi phí thấp, an toàn và thân thiện với môi trường trên hành lang vận tải Hà Nội - Quảng Ninh.
Do bị đưa vào danh mục các dự án phải đình hoãn, giãn tiến độ theo chủ trương cắt giảm đầu tư công tại Nghị quyết số 11/2011/NQ-CP, ngày 24/02/2011 của Chính phủ, công trình rơi vào tình trạng “tê liệt” suốt từ năm 2014 đến nay, với số vốn đã giải ngân 4.322 tỷ đồng, đạt 56 % tổng mức đầu tư được Chính phủ phê duyệt.
Thời điểm dừng, Tiểu dự án 1 được bố trí vốn để thi công hoàn thành, bàn giao đưa vào khai thác sử dụng năm 2014; Tiểu dự án 2 đã hoàn thành 2 gói thầu mua sắm hàng hóa (ray, tà vẹt), đã thi công 30 km nền đường (11 km hoàn thành, 19 km dở dang), cơ bản hoàn thành 9/12 cầu, 35/45 hầm chui dân sinh và 83/140 cống; Tiểu dự án 3 đã hoàn thành 3 gói thầu mua sắm hàng hóa (ray, tà vẹt), đã thi công cải tạo 15 km đường sắt cũ và 4 cầu yếu trên tuyến; Tiểu dự án 4 chưa triển khai do đang ở bước khảo sát, thiết kế.
Mặc dù phải mất hơn 10 năm chờ khởi động lại, nhưng tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân vẫn được đánh giá là công trình hạ tầng đường sắt quan trọng trên hành lang vận tải Hà Nội - Quảng Ninh.
Tại Kết luận số 49-KL/TW về định hướng phát triển đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Chính trị đã yêu cầu tiếp tục đầu tư hoàn thành tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân đến năm 2030. Bên cạnh đó, Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng xác định đầu tư tuyến đường sắt này trong giai đoạn đến năm 2030.
“Đây chính là cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng để kích hoạt lại tiến trình hoàn thiện Dự án tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân, tuyến đường kết nối hai cạnh của tam giác phát triển Đồng bằng sông Hồng là Hà Nội và Quảng Ninh”, lãnh đạo Bộ Xây dựng đánh giá.
Được biết, trong thời gian vừa qua, Bộ Giao thông - Vận tải - GTVT (nay là Bộ Xây dựng) đã chỉ đạo Ban Quản lý dự án đường sắt khẩn trương rà soát, tập trung tháo gỡ các tồn tại và hoàn thiện hồ sơ điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án làm cơ sở tiếp tục triển khai thực hiện.
Theo Cục Đường sắt Việt Nam, thời điểm lập dự án, kết quả dự báo nhu cầu vận tải chủ yếu là hàng hóa, trong đó thu hút hàng hóa từ khu vực Vân Nam (Trung Quốc) kết nối với cảng Cái Lân, tỉnh Quảng Ninh (quy hoạch là cảng nước sâu, đầu mối cảng biển khu vực phía Bắc).
Đến nay, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và hệ thống cảng biển đã có nhiều thay đổi, theo đó định hướng phát triển cảng biển khu vực Hải Phòng (cảng Lạch Huyện) là cảng cửa ngõ quốc tế phía Bắc, còn cảng Cái Lân được chuyển đổi công năng theo hướng phát triển đô thị cảng biển, không còn là đầu mối hàng hóa lớn cho tuyến đường sắt như mục tiêu ban đầu.
Mặt khác, định hướng quy hoạch ngành quốc gia và quy hoạch địa phương cho thấy hành lang kết nối các địa phương Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương, Quảng Ninh có nhiều di sản văn hóa, khu du lịch nên nhu cầu vận tải hành khách lớn; kết quả dự báo trên tuyến Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân cũng cho thấy nhu cầu vận tải hành khách cao hơn, hàng hóa thấp hơn so với trước đây.
“Như vậy, công năng của Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân có sự thay đổi đáng kể theo hướng vận chuyển hành khách là chính”, ông Trần Thiện Cảnh, Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam, cho biết.
 |
Rõ dần kịch bản đầu tư
Được biết, phương án tái khởi động Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân cũng đã được Ban Quản lý dự án đường sắt và Bộ Xây dựng thống nhất trình cấp có thẩm quyền xem xét, thông qua.
Theo đó, đối với Tiểu dự án 4 đoạn Yên Viên - Lim đi trùng với quy hoạch tuyến đường sắt Hà Nội - Đồng Đăng hiện là đường đơn khổ đường lồng 1.435 mm và 1.000 mm, Bộ Xây dựng đánh giá vẫn đáp ứng yêu cầu khai thác và chưa cần đầu tư.
Đối với Tiểu dự án 2 và 3, Bộ Xây dựng đề xuất tiếp tục xây dựng mới đoạn Lim - Phả Lại để thông tuyến và nâng cấp, cải tạo tuyến cũ đoạn Phả Lại - Hạ Long, đảm bảo nối thông tuyến từ Yên Viên đến cảng Cái Lân như mục tiêu ban đầu.
Đồng thời, do nhu cầu khai thác đường đơn khổ 1.000 mm không còn, Bộ Xây dựng kiến nghị nghiên cứu điều chỉnh từ đường đơn khổ lồng thành đường đơn khổ tiêu chuẩn 1.435 mm; số vật tư đã mua sắm sẽ sử dụng cho dự án, phần còn dư (nếu có) sẽ được bàn giao cho Tổng công ty Đường sắt Việt Nam để phục vụ công tác bảo trì các tuyến đường sắt quốc gia hiện hữu.
Nghiên cứu cho thấy tổng mức đầu tư theo phương án trên cần khoảng 5.560 tỷ đồng. Như vậy, xét cả khối lượng đã thực hiện trước đây, sơ bộ tổng chi phí đầu tư dự án khoảng 9.989 tỷ đồng (tăng so với tổng mức đầu tư ban đầu khoảng 2.326 tỷ đồng).
Theo lãnh đạo Bộ Xây dựng, việc dừng, giãn dự án là do nguyên nhân khách quan theo Nghị quyết số 11/NQ-CP và Chỉ thị số 1792/CT-TTg, ngày 15/10/2011 của Thủ tướng Chính phủ.
Dự án cũng đã được Thanh tra Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) thanh tra và Kiểm toán Nhà nước kiểm toán công tác quản lý đầu tư, sử dụng vốn. Về cơ bản, các vướng mắc phát sinh do việc dừng, giãn đã được Bộ GTVT trước đây (nay là Bộ Xây dựng) nỗ lực tháo gỡ, xử lý.
“Phương án tiếp tục đầu tư để đưa vào khai thác đã được cấp có thẩm quyền chấp thuận và Bộ Xây dựng cũng đã báo cáo nhu cầu vốn đầu tư trong giai đoạn 2026 - 2030 gửi Bộ Tài chính để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Sau khi được bố trí vốn sẽ phê duyệt làm cơ sở triển khai đầu tư”, lãnh đạo Bộ Xây dựng cho biết.
Trong báo cáo mới nhất gửi Thủ tướng, Bộ Xây dựng cũng làm rõ mối quan hệ giữa tuyến đường sắt tốc độ cao Hà Nội - Quảng Ninh do Tập đoàn Vingroup đề xuất với Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân.
Thực hiện chỉ đạo của Phó thủ tướng Trần Hồng Hà, Bộ Xây dựng đã tổ chức họp và có văn bản hướng dẫn Tập đoàn Vingroup hoàn thiện hồ sơ đề xuất, phối hợp với Cục Đường sắt Việt Nam rà soát, nghiên cứu bổ sung tuyến đường sắt Hà Nội - Quảng Ninh vào Quy hoạch mạng lưới đường sắt giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050.
Hiện nay, Cục Đường sắt Việt Nam đã xây dựng dự thảo hồ sơ điều chỉnh Quy hoạch mạng lưới đường sắt, gửi văn bản lấy ý kiến các cơ quan, đơn vị và địa phương liên quan làm cơ sở hoàn thiện hồ sơ, trình cấp có thẩm quyền xem xét, cho ý kiến.
Trường hợp được đầu tư, tuyến đường sắt Hà Nội - Quảng Ninh sẽ cơ bản đảm nhận khối lượng vận tải hành khách; tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân chỉ còn vận tải hàng hóa, trong khi tuyến đường sắt hiện hữu Yên Viên - Kép - Hạ Long - Cái Lân hiện nay vẫn đảm bảo vận tải hàng hóa.
Do vậy, trong trường hợp quy hoạch tuyến đường sắt Hà Nội - Quảng Ninh khả thi và được cấp có thẩm quyền chấp thuận, đoạn tuyến đường sắt Lim - Phả Lại thuộc Tiểu dự án 2 (đang bị dừng, giãn) được đề xuất điều chỉnh công năng thành tuyến đường gom cho đường bộ cao tốc (do đoạn này đi song song và sát với tuyến đường bộ cao tốc).
Các khu ga đường sắt dự kiến xây dựng trên đoạn này sẽ được đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư xây dựng các trạm dừng nghỉ của tuyến đường bộ cao tốc, tránh gây thất thoát, lãng phí.
“Trường hợp điều chỉnh quy hoạch mạng lưới đường sắt không khả thi, tuyến đường sắt tốc độ cao Hà Nội - Quảng Ninh không triển khai như đề xuất, Bộ Xây dựng sẽ tiếp tục đầu tư để hoàn thiện Tiểu dự án 2 (Lim - Phả Lại), đưa vào khai thác như kịch bản nói trên”, lãnh đạo Bộ Xây dựng chia sẻ.
