Nhiều vật tư của Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân chất đống bên đường.
Nỗ lực bất thành
“Chúng tôi đang khẩn trương hoàn thiện văn bản để Bộ Xây dựng báo cáo Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực về quá trình triển khai Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân, trong đó làm rõ nguyên nhân và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân dẫn đến việc công trình này chưa thể hoàn thành sau 20 năm khởi công”, lãnh đạo Ban Quản lý dự án đường sắt cho hay.
Trước đó, vào ngày 25/3, Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đã bổ sung Tiểu dự án 2 (Lim - Phả Lại), thuộc Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân vào diện Ban Chỉ đạo theo dõi.
Được biết, Ban Quản lý dự án đường sắt chính là đơn vị từng được Bộ Giao thông - Vận tải (nay là Bộ Xây dựng) giao làm chủ đầu tư Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân từ năm 2004.
Dự án có tổng mức đầu tư 7.663 tỷ đồng từ nguồn vốn trái phiếu chính phủ, có mục tiêu góp phần đảm nhận phần lớn luồng hành khách, hàng hóa từ Hà Nội tới Quảng Ninh, đồng thời tham gia kết nối hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt Nam - Trung Quốc.
Theo thiết kế, tuyến đường sắt mới này sử dụng đường lồng (gồm đường khổ 1.435 mm và 1.000 mm) sử dụng ray hàn liền, có hệ thống thông tin tín hiệu hiện đại và các nút giao cắt khác mức với các quốc lộ để đạt tốc độ 120 km/h cho tàu khách và 80 km/h cho tàu hàng.
Khi tuyến đường sắt này hoàn thành, hành trình chạy từ Hạ Long về Yên Viên còn xấp xỉ 2 giờ với tàu khách và gần 4 giờ với tàu hàng.
Trong quá trình triển khai (khởi công năm 2005), Dự án phải đình hoãn, giãn tiến độ theo Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 24/2/2011 của Chính phủ. Tính đến cuối tháng 1/2025, Dự án đã giải ngân 4.322 tỷ đồng, đạt 56% tổng mức đầu tư được phê duyệt.
Cần phải nói thêm rằng, trong suốt 10 năm kể từ khi Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân bị tạm dừng thi công (năm 2014), Chính phủ và Bộ GTVT đã nhiều lần tìm hướng xử lý, hoàn thiện công trình.
Cụ thể, vào tháng 3/2015, trên cơ sở đề xuất của Bộ GTVT, lãnh đạo Chính phủ đã đồng ý chủ trương tiếp tục thực hiện hoàn thành Dự án theo quy mô, mục tiêu đã đề ra bằng nguồn vốn trung hạn, giai đoạn 2016 - 2020 của Bộ GTVT.
Tuy nhiên, do nguồn vốn đầu tư công giai đoạn 2016 - 2020 rất khó khăn, cộng với việc tuyến đường bộ cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, Hải Phòng - Hạ Long đưa vào khai thác năm 2015 và 2017, nên nhu cầu vận tải bằng đường sắt trên hành lang vận tải Hà Nội - Quảng Ninh chưa cao.
Vì vậy, vào cuối tháng 9/2015, Bộ GTVT đã có văn bản đề nghị Thủ tướng Chính phủ tạm dừng đầu tư Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân để tập trung cân đối vốn cho các dự án khác của ngành GTVT; đồng thời cho phép điều chỉnh tiến độ hoàn thành dự án sau năm 2020 để phù hợp với khả năng cân đối vốn.
Cũng trong giai đoạn này, Bộ GTVT đã giao Ban Quản lý dự án đường sắt nghiên cứu phương án kêu gọi đầu tư bằng hình thức xã hội hóa.
Vào tháng 7/2019, Ban Quản lý dự án đường sắt đã tiếp xúc và làm việc với một số đơn vị quan tâm về lĩnh vực đường sắt trong và ngoài nước như Posco E&C (Hàn Quốc), Công ty TNHH Cảng container quốc tế Cái Lân, Công ty cổ phần Cảng Quảng Ninh.
Song kết quả của các đợt tiếp xúc này là không như kỳ vọng, khi Ban Quản lý dự án đường sắt đã không nhận được bất cứ đề xuất đầu tư nào từ phía các doanh nghiệp được chào mời hoàn thiện tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân.
Do đầu tư dang dở, nên hầu hết các mục tiêu của Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân đã bị vỡ.
Ngoài việc không rút ngắn được 37 km tại đoạn đầu tư mới Lim - Phả Lại; đoạn Yên Viên - Kép - Hạ Long chưa được cải tạo, nâng cấp, nên tuyến chưa đạt được khối lượng vận chuyển hàng hóa, hành khách theo thiết kế ban đầu để giảm tải, chia lửa áp lực cho vận tải đường bộ.
Bên cạnh đó, số tà vẹt, ray trị giá 742 tỷ đồng mua sắm, nhưng chưa thể lắp đặt này đang phải bảo quản tạm ở một số ga dọc tuyến và kho bãi của nhà thầu, vừa ảnh hưởng đến chất lượng, vừa làm phát sinh chi phí bảo quản.
Nhu cầu vận tải thay đổi
Trong nỗ lực “giải cứu” công trình dang dở này, trong giai đoạn 2020 - 2024, Bộ GTVT yêu cầu Ban Quản lý dự án đường sắt tổ chức nghiên cứu phương án xử lý tiếp theo đối với dự án một cách cẩn trọng, đánh giá kỹ lưỡng để phù hợp với điều kiện mới, với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2023.
Bên cạnh đó, Bộ GTVT giao Viện Chiến lược và Phát triển GTVT nghiên cứu, đánh giá độc lập về hiệu quả đầu tư dự án trong giai đoạn trước đây, hiện tại và trong tương lai.
Trên cơ sở kết quả dự báo nhu cầu các chuyên ngành vận tải, Bộ GTVT tổ chức lập và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong đó xác định tiếp tục đầu tư hoàn thành đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân đến năm 2030.
Thực hiện quy hoạch, trong thời gian qua, Bộ GTVT đã chỉ đạo Ban Quản lý dự án đường sắt, đơn vị tư vấn khẩn trương rà soát, hoàn thiện hồ sơ điều chỉnh dự án để triển khai các bước tiếp theo, trong đó đánh giá hiệu quả đầu tư dự án xét trên toàn bộ các khía cạnh, cho cả vòng đời dự án phù hợp với đặc thù lĩnh vực đường sắt và thực hiện đánh giá hiệu quả kinh tế cho phần kinh phí bổ sung đầu tư dự án.
Đến nay, Tư vấn đã cơ bản hoàn thành hồ sơ báo cáo nghiên cứu khả thi dự án điều chỉnh và Bộ GTVT đã họp Báo cáo cuối kỳ vào ngày 2/1/2025.
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu nói trên, vào cuối tháng 1/2025, Bộ GTVT có Công văn số 980/BGTVT - CQLXD báo cáo Thủ tướng Chính phủ quá trình triển khai thực hiện Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân.
Theo đó, Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân được triển khai từ năm 2004, nhưng dở dang, đến nay quy hoạch có nhiều thay đổi, trước đây thời điểm lập dự án trên cơ sở kết quả dự báo nhu cầu vận tải chủ yếu là hàng hóa, trong đó thu hút hàng hóa từ khu vực Vân Nam của Trung Quốc kết nối với cảng Cái Lân (Quảng Ninh).
Hiện nay, quy hoạch cảng biển có điều chỉnh, trong đó tập trung phát triển tại khu vực Hải Phòng (cảng Lạch Huyện), tuyến đường sắt kết nối trên Hành lang Đông - Tây là tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng.
Theo quy hoạch ngành quốc gia và quy hoạch địa phương đối với hành lang kết nối các địa phương Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương, Quảng Ninh có nhiều di sản văn hóa, khu du lịch, nên nhu cầu vận tải hành khách lớn.
Kết quả dự báo trên tuyến Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân mới nhất cho thấy, nhu cầu vận tải hành khách cao hơn, hàng hóa thấp hơn so với trước đây. Điều này khiến công năng của dự án đã có sự thay đổi, vận chuyển hành khách là chính.
Bên cạnh đó, Dự án đã hoàn thành đưa vào sử dụng Tiểu dự án 1 (đoạn Hạ Long - cảng Cái Lân), như vậy chỉ xem xét đầu tư 3 tiểu dự án còn lại.
Thực tế hiện nay, Tiểu dự án 4, đoạn Yên Viên - Lim đi trùng với quy hoạch tuyến đường sắt Hà Nội - Đồng Đăng. Hiện trạng đoạn tuyến này đang là đường đơn khổ đường lồng 1.435 mm và 1.000 mm, chưa cần phải đầu tư mà vẫn đáp ứng yêu cầu về khai thác của dự án.
Như vậy, chỉ còn lại Tiểu dự án 2 và 3 cần phải nghiên cứu đầu tư theo hướng xây dựng mới đoạn Lim - Phả Lại để thông tuyến và nâng cấp, cải tạo tuyến cũ đoạn Phả Lại - Hạ Long, đảm bảo nối thông tuyến từ Yên Viên đến cảng Cái Lân như mục tiêu ban đầu đề ra.
Đồng thời, nghiên cứu điều chỉnh từ đường đơn khổ lồng thành đường đơn khổ tiêu chuẩn 1.435 mm và điều chỉnh chức năng, vị trí của một số ga dọc tuyến phù hợp với nhu cầu vận tải, bảo đảm quy hoạch đô thị, phát triển du lịch (như ga Chí Linh). Số vật tư đã mua còn dư sẽ được chuyển cho Tổng công ty Đường sắt Việt Nam để phục vụ công tác bảo trì các tuyến đường sắt quốc gia hiện hữu.
Ước tính, sơ bộ nghiên cứu tiếp tục đầu tư theo phương án trên cần khoảng 4.000 tỷ đồng. Như vậy, xét với cả khối lượng đã thực hiện trước đây do dừng giãn thì sơ bộ tổng chi phí đầu tư dự án khoảng 8.300 tỷ đồng (tăng so với tổng mức đầu tư ban đầu khoảng 700 tỷ đồng).
Trong khi chờ ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Chính phủ, vào đầu tuần này, Bộ Xây dựng đã có Công văn số 1251/BXD - KHTC gửi Ban Quản lý dự án đường sắt, yêu cầu tiếp tục rà soát phạm vi đầu tư hoàn thiện Dự án để đảm bảo hiệu quả đầu tư.
Theo đó, Bộ Xây dựng đề nghị chủ đầu tư chỉ đạo tư vấn nghiên cứu phương án chưa đầu tư đoạn Yên Viên - Lim; rà soát, đánh giá điều kiện hiện trạng đoạn Phả Lại - Hạ Long để đề xuất phương án cải tạo, nâng cấp kiến trúc tầng trên (bao gồm cả phương án hàn ray liền nếu đủ kinh phí) và cải tạo một số đường cong bán kính nhỏ tại vị trí thuận lợi về giải phóng mặt bằng để nâng cao tốc độ chạy tàu.
Trước mắt, chỉ đầu tư theo tiêu chuẩn đường đơn, khổ 1.435 mm; đầu tư hệ thống thông tin hiệu của Dự án để đảm bảo khai thác chạy tàu từ Yên Viên - Cái Lân.
“Trên cơ sở kết quả dự báo nhu cầu vận tải, Ban Quản lý dự án đường sắt cập nhật, rà soát điều chỉnh vị trí, số lượng, công năng sử dụng các ga hàng, ga hành khách trên tuyến cho phù hợp, hiệu quả, trong đó nghiên cứu đề xuất phương án điều chỉnh vị trí ga Chí Linh, bảo đảm phù hợp với quy hoạch đô thị, phát triển du lịch”, lãnh đạo Bộ Xây dựng chỉ đạo.
Tại Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân, Tiểu dự án 2 chính là hạng mục có số vốn lớn nhất (2.012 tỷ đồng). Tiểu dự án này được khởi công tháng 2/2008. Đến thời điểm tạm dừng thi công (năm 2015), Tiểu dự án 2 đã hoàn thành mua sắm ray và tà vẹt; nền đường đã hoàn thành 11 km, đang thi công dở dang 19 km; hoàn thành 9/12 cầu; 35/45 hầm chui dân sinh và 83/140 cống thoát nước.
Ngoài Tiểu dự án 2, Dự án tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân còn có Tiểu dự án 3 (Phả Lại - Hạ Long) và Tiểu dự án 4 (Yên Viên - Lim) cũng phải tạm dừng, giãn và thi công đến điểm dừng kỹ thuật.
Hiện Tiểu dự án 1 (Hạ Long - cảng Cái Lân) có mục tiêu xây dựng tuyến mới dài 5,67 km, tổng mức đầu tư 1.510 tỷ đồng, là tiểu dự án duy nhất được đưa vào khai thác từ năm 2014.
