Dang có những bất cập trong quy định về nhà đầu tư dựa trên số dư tài khoản.
Chuyên nghiệp chỉ dựa trên giá trị tài khoản
Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các nghị định về phát hành trái phiếu doanh nghiệp đã quy định rõ, chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được mua và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.
Theo đó, nhà đầu tư chuyên nghiệp là cá nhân nắm giữ danh mục chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch có giá trị tối thiểu là 2 tỷ đồng theo xác nhận của công ty chứng khoán tại thời điểm cá nhân đó được xác định tư cách là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp và cá nhân có thu nhập chịu thuế năm gần nhất là 1 tỷ đồng tính đến thời điểm cá nhân đó được xác nhận là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo hồ sơ khai thuế đã nộp cho cơ quan thuế hoặc chứng từ khấu trừ thuế của tổ chức, cá nhân chi trả.
Thực tế, để xin được xác nhận là nhà đầu tư chuyên nghiệp có phần rất dễ dàng. Trong vai một nhà đầu tư tìm mua trái phiếu doanh nghiệp, phóng viên liên hệ với Mai T. - tự xưng là nhân viên môi giới của một công ty chứng khoán có trụ sở chính tại Hà Nội. T. cho biết: “Nhà đầu tư muốn xin xác nhận là nhà đầu tư chuyên nghiệp cần có vốn từ 2 tỷ đồng trở lên trong tài khoản để thực hiện giao dịch mua bán trái phiếu. Đủ 3 - 5 ngày làm việc, sau khi bán xong trái phiếu, khách hàng có thể rút tiền ra".
Theo Mai T., "giấy chứng nhận này sẽ sử dụng được trong vòng 1 năm và thường là xác nhận của công ty chứng khoán thì sẽ được chấp thuận ở nhiều nơi”.
Trên trang web của Công ty Chứng khoán Kỹ thương (TCBS) - công ty đứng đầu thị phần môi giới trái phiếu - cũng quảng cáo về dịch vụ cấp giấy chứng nhận nhà đầu tư chuyên nghiệp miễn phí. Theo đó, nhà đầu tư nâng cấp tài khoản thành tài khoản nhà đầu tư chuyên nghiệp trong 24 giờ thông qua hai bước đơn giản, nhanh chóng.
Bước 1 là mua chứng nhận để xác nhận là nhà đầu tư chuyên nghiệp. Theo đó, khách hàng đặt lệnh mua một số lượng trái phiếu niêm yết do TCBS tính toán và gợi ý nhằm đạt tổng số dư nắm giữ sau khi mua là 2 tỷ đồng. Sau khi mua trái phiếu, tài khoản của khách hàng được tự động nâng cấp lên tài khoản chuyên nghiệp trong 24 giờ.
Bước 2: Khách hàng bán lại trái phiếu chứng nhận. Có nghĩa là sau 2 ngày làm việc, hệ thống sẽ tự động bán lại trái phiếu chứng nhận đã mua ở trên để hoàn lại tiền cho khách hàng. Với giao dịch chứng nhận này, khách hàng được hoàn iXu theo công thức: giá trị giao dịch mua trải nghiệm + giá trị giao dịch bán trải nghiệm * 0,144%. Giá trị iXu có thể quy đổi thành tiền mặt: 1iXu=1.000 VNĐ.
Trong group Hội Trái phiếu Việt Nam trên mạng xã hội Facebook, một số người tự nhận là môi giới các công ty chứng khoán trao đổi về việc chứng minh nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp bằng nhiều cách thức khác nhau như ký hợp đồng ủy quyền/hợp tác đầu tư. Tuy nhiên, trong trường hợp này, nhà đầu tư không thể trở thành trái chủ và có thể tiềm ẩn rất nhiều rủi ro với nhà đầu tư cá nhân.
Thực chất, quy định nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp mới được tham gia mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ (ban hành tại Nghị định số 153/2020/NĐ-CP về hướng dẫn về chào bán trái phiếu riêng lẻ) nhằm tránh cho những nhà đầu tư nhỏ lẻ, không có kinh nghiệm và hiểu biết về kênh đầu tư này gặp phải rủi ro trong bối cảnh thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong nước vẫn trong “cảnh vàng thau lẫn lộn” khi dịch vụ định hạng tín nhiệm chưa phát triển.
Tuy vậy, với việc chỉ dựa vào số dư tài khoản đầu tư/thu nhập của nhà đầu tư tại một thời điểm và việc dễ dàng có được sự xác nhận của công ty chứng khoán, mà không hề căn cứ vào kinh nghiệm đầu tư khiến nhiều người đặt câu hỏi: Những nhà đầu tư được xác định chuyên nghiệp này có thực sự là chuyên nghiệp?
Tại Hội nghị “Quy định pháp lý về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ” do Ủy ban Chứng khoán Nhà nước tổ chức vào đầu tháng 12/2021, bà Tạ Thanh Bình, Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, nếu công ty chứng khoán vi phạm trong việc xác nhận nhà đầu tư chuyên nghiệp, cơ quan quản lý sẽ có cơ chế xử phạt công ty chứng khoán đó.
Tuy nhiên, theo bà Bình, pháp luật không quy định cứng là danh mục chứng khoán nhà đầu tư cá nhân sở hữu luôn luôn phải duy trì giá trị 2 tỷ đồng. Theo pháp luật hiện hành, việc xác định nhà đầu tư chuyên nghiệp dựa vào thời điểm, không phải dựa vào quy trình.
Sẽ nâng rào chắn bảo vệ nhà đầu tư
Năm 2021, dù có một giai đoạn dài thực hiện giãn cách xã hội trên diện rộng, song thị trường trái phiếu doanh nghiệp tiếp tục sôi động.
Theo thống kê của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VAMB), 11 tháng đầu năm, có tổng cộng 826 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp, với tổng giá trị đạt 495.000 tỷ đồng. Trong đó, hầu hết trong số đó là các đợt phát hành riêng lẻ, với 803 đợt.
Trước tình trạng thị trường có dấu hiệu tăng nóng, với nhiều đợt phát hành trái phiếu “3 không” (không có tài sản đảm bảo, không định hạng tín nhiệm và không bảo lãnh phát hành), Bộ Tài chính đã liên tục phát đi các cảnh báo rủi ro với các nhà đầu tư tổ chức và cá nhân.
Mới đây, cơ quan này tiếp tục chỉ đạo các đơn vị trực thuộc như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Vụ Tài chính Ngân hàng… tăng cường kiểm tra, giám sát các thương vụ phát hành trái phiếu và tiến hành xử phạt các hành vi vi phạm.
Bộ Tài chính cũng vừa trình Chính phủ dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP với hàng loạt quy định mới.
Theo đó, sửa đổi quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu đúng mục đích; bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành nhằm tăng tính công khai, minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng trái phiếu được phát hành, đồng thời giúp thị trường có thói quen sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để đánh giá rủi ro của trái phiếu, tiệm cận với thông lệ quốc tế, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư;
Dự thảo cũng bổ sung quy định về đại diện người sở hữu trái phiếu để tăng cường việc giám sát mục đích sử dụng vốn trái phiếu của doanh nghiệp phát hành cũng như tăng cường giám sát việc thực hiện các cam kết khác của doanh nghiệp phát hành; bổ sung các quy định để đẩy nhanh việc thiết lập thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại sở giao dịch chứng khoán cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản, đồng thời tăng cường tính công khai, minh bạch, tăng cường quản lý, giám sát đối với các trái phiếu đưa vào giao dịch trên thị trường thứ cấp;
Đáng chú ý, dự thảo quy định: nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân chỉ được mua trái phiếu doanh nghiệp chào bán riêng lẻ có xếp hạng tín nhiệm.
