Kể từ đầu tháng 10, thị trường cổ phiếu của châu Âu đã tăng lên, với những người lạc quan rằng cuộc khủng hoảng năng lượng của lục địa này sắp chấm dứt. Chứng khoán Trung Quốc đã tăng vọt khi có thông tin Trung Quốc sẽ từ bỏ chính sách Zero Covid và các cơ quan quản lý đã nới lỏng các hạn chế đối với lĩnh vực bất động sản.
Vào ngày 10/11, sau khi dữ liệu lạm phát giá tiêu dùng của Mỹ thấp hơn một chút so với kỳ vọng của các nhà kinh tế, chỉ số Nasdaq đã tăng 7%, đây là một trong những mức tăng hàng ngày lớn nhất từ trước đến nay.
Nhưng triển vọng của nền kinh tế toàn cầu trên thực tế đã trở nên u ám trong những tuần gần đây. Nền kinh tế đang chậm lại và có lẽ đang rơi vào suy thoái khi các ngân hàng trung ương tăng lãi suất để chống lại sự gia tăng giá cả hiếm có trong nhiều thập kỷ. Ngay cả khi dữ liệu lạm phát mới đây ở Mỹ đang tốt hơn mong đợi, vẫn có rất ít bằng chứng cho thấy lạm phát gần như bị đánh bại. Và ở nhiều nơi trên thế giới, lạm phát thậm chí còn đang mở rộng ra.
 |
Lạm phát lõi và lạm phát cơ bản ở các nền kinh tế tiên tiến |
Trong phần lớn năm nay, thế giới đã lo lắng về một cuộc suy thoái. Vào tháng 6, lượt tìm kiếm từ khóa “suy thoái” trên Google đã đạt mức cao kỷ lục. Nhưng trong một thời gian dài, những giọng điệu ảm đạm đã đi trước thực tế. Sản lượng ở quốc gia giàu trung bình đã tăng khoảng 1,3% từ cuối năm 2021 đến quý III/2022- mức tăng trưởng không ngoạn mục nhưng cũng không tệ.
Trong 9 tháng đầu năm nay, tỷ lệ thất nghiệp trung bình của OECD đã giảm gần 1 điểm phần trăm. Tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực đồng euro đạt mức thấp nhất mọi thời đại. Chi tiêu của người tiêu dùng rất mạnh, với các khách sạn, máy bay và nhà hàng đều chật cứng trên khắp thế giới.
Nhưng chi phí vay cao hơn đang bắt đầu ảnh hưởng tới các nền kinh tế. Ở nhiều quốc gia, đặc biệt là Canada và New Zealand, giá nhà đang giảm khi người mua nhà phải đối mặt với các khoản thanh toán thế chấp ngày càng đắt đỏ. Các doanh nghiệp cũng đang kiềm chế chi tiêu.
Trong báo cáo chính sách tiền tệ mới nhất, các nhà nghiên cứu của Bank of America lưu ý đang “cân nhắc các ý định đầu tư” khi tài chính đắt đỏ hơn. Biên bản cuộc họp gần đây của Cục Dự trữ Liên bang (Fed) cho thấy khoản đầu tư cố định của các doanh nghiệp “đã bắt đầu phản ứng với việc thắt chặt các điều kiện tài chính”.
Các điều kiện kinh tế xấu đi đang bắt đầu xuất hiện trong dữ liệu “thời gian thực”. Goldman Sachs đã công bố “chỉ số hoạt động hiện tại” thước đo sức mạnh kinh tế hàng tháng. Theo dữ liệu, vào tháng trước, lần đầu kể từ lần phong tỏa đầu tiên do Covid-19 vào năm 2020, các nền kinh tế của thế giới giàu có dường như bị thu hẹp.
Tương tự như vậy, một cuộc khảo sát toàn cầu dành cho các nhà quản lý mua hàng cho thấy sự sụt giảm lần đầu tiên kể từ tháng 6/2020. Kể từ tháng 7, tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm trên toàn cầu do JPMorgan Chase thực hiện đã giảm một nửa.
Những người lạc quan chỉ ra thị trường lao động mạnh mẽ. Thị trường việc làm của Mỹ mặc dù chậm lại nhưng vẫn đang quay cuồng với hơn 250.000 việc làm được bổ sung trong tháng 10. Tuy nhiên, ở những nơi khác, các dấu hiệu suy yếu đang xuất hiện.
Nhà kinh tế Claudia Sahm đã gợi ý rằng, một cuộc suy thoái đang cận kề nền kinh tế toàn cầu khi tỷ lệ thất nghiệp trung bình trong 3 tháng qua đã tăng ít nhất 0,5 điểm phần trăm so với mức thấp nhất trong năm trước.
Theo Economist, 8 trong số 31 quốc gia giàu có hiện đang đáp ứng tiêu chí này, bao gồm cả Đan Mạch và Hà Lan. Đây không phải là một tỷ lệ cao so với thời điểm bắt đầu cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2009, nhưng nó báo hiệu một sự chậm lại nghiêm trọng hiện đang diễn ra.
Mức giá cao hơn
“Quy tắc Sahm” tiết lộ một sự thật quan trọng khác: các quốc gia khác nhau đang di chuyển với tốc độ khác nhau. Ngoài Mỹ, các quốc gia như Australia, Tây Ban Nha vẫn tăng trưởng khá. Tuy nhiên, những nơi khác đang gặp khó khăn.
Lãi suất cao ở Thụy Điển đang làm tổn hại đến thị trường bất động sản đang mất đà nhanh chóng. Nước Anh bây giờ gần như chắc chắn rơi vào suy thoái. Tại Đức, giá năng lượng cao ngất trời đang buộc các ngành công nghiệp phải đóng cửa. Đây có thể là điều tồi tệ nhất của tất cả các nước giàu.
Suy thoái sẽ nghiêm trọng đến mức nào? Các hộ gia đình ở các nước giàu vẫn đang ngồi trên hàng nghìn tỷ đô la “tiết kiệm dư thừa” mà họ tích lũy được trong năm 2020 - 2021 từ các đợt kích thích kinh tế và các hỗ trợ tài chính khác. Số tiền này sẽ cho phép họ tiếp tục chi tiêu, ngay cả khi thu nhập thực tế giảm.
 |
Hầu hết mọi nơi, lạm phát lõi đang tăng lên |
Nghiên cứu mới của Goldman Sachs chỉ ra rằng, thặng dư tiết kiệm lớn của kinh tế tư nhân có liên quan đến suy thoái kinh tế ít nghiêm trọng hơn và các khoản tiết kiệm lành mạnh có nghĩa là nỗi đau kinh tế ít có khả năng chuyển thành tình trạng kiệt quệ tài chính. Tỷ lệ nợ quá hạn đang thực sự giảm ở Mỹ và cực kỳ thấp ở New Zealand và Canada.
Tuy nhiên, phần lớn phụ thuộc vào con đường lạm phát. Các ngân hàng trung ương sẵn sàng gây ra suy thoái để giảm lạm phát. Chủ tịch Fed Jerome Powell cho rằng, lãi suất cao hơn có thể mang lại “một số điều kiện thị trường lao động dịu đi”.
Philip Lane, thành viên Hội đồng quản trị của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã cảnh báo: “Chúng tôi nghĩ rằng việc tăng lãi suất sẽ làm giảm nhu cầu, chúng tôi sẽ không giả vờ điều này là bình thường”.
Cả lý thuyết và dữ liệu kinh tế trong 7 thập kỷ qua đều cho thấy, GDP giảm có liên quan đến tốc độ tăng giá giảm mạnh, nhưng độ trễ giữa chính sách tiền tệ chặt chẽ hơn và lạm phát thấp hơn vẫn chưa được hiểu rõ. Các ngân hàng trung ương có thể phải gây ra nhiều thiệt hại lớn hơn những gì họ dự đoán hiện tại.
Khía cạnh của lạm phát
Ở một số quốc gia, giá năng lượng và lương thực thấp hơn đang giúp kéo tỷ lệ lạm phát chung xuống và số liệu gần đây của Mỹ cho tháng 10 tốt hơn dự kiến của các nhà kinh tế. Tuy nhiên, nhìn chung, giá cả không đi theo hướng mà các ngân hàng trung ương mong muốn. Lạm phát gây “bất ngờ” trên khắp thế giới vẫn còn phổ biến. Hầu hết mọi nơi, lạm phát lõi đang tăng lên. Xét theo ba chiều - chiều rộng, tiền lương và kỳ vọng - lạm phát ở các nước giàu đang ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn.
Bắt đầu với chiều rộng. Khi lạm phát gia tăng bắt đầu vào năm ngoái, lạm phát chỉ giới hạn ở hầu hết các quốc gia và đối với một số lượng nhỏ hàng hóa và dịch vụ. Ở Mỹ, đó là những chiếc xe đã qua sử dụng. Ở Nhật Bản đó là thức ăn. Ở châu Âu, đó là năng lượng. Điều này tạo ra sự thoải mái giả tạo cho các chuyên gia, nhiều người trong số họ cho rằng một khi giá cả ngừng tăng ở một số thành phần này, thì lạm phát tổng thể sẽ giảm.
Trên thực tế, virus lạm phát đã lây lan. Các nhà kinh tế của Economist đã phân tích giỏ hàng tiêu dùng của 36 quốc gia chủ yếu là các quốc gia giàu có. Vào tháng 6/2021, 60% giá trong rổ hàng hóa trung bình đã tăng hơn 4% so với cùng kỳ năm ngoái. Bây giờ tỷ lệ đó là 67%. Ngay cả ở Nhật Bản là nơi có lạm phát thấp, giá của một phần ba giỏ hàng đang tăng hơn 4%. Xu hướng mở rộng này của lạm phát một phần là do đồng đô la mạnh lên một cách bất thường, làm tăng lạm phát bằng cách khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, nhưng lạm phát liên quan nhiều hơn đến những gì đang xảy ra trong các nền kinh tế trong nước.
Đây là lúc khía cạnh thứ hai là tiền lương xuất hiện. Tiền lương cung cấp hướng dẫn về con đường lạm phát trong tương lai: khi chi phí lao động của các công ty tăng lên, họ chuyển chi phí sang cho khách hàng dưới dạng giá cao hơn.
Nghiên cứu mới từ nhà kinh tế Pawel Adrjan của website việc làm Indeed và nhà phân tích Reamonn Lydon của Ngân hàng Trung ương Ireland cho thấy, mức lương danh nghĩa trong các tin tuyển dụng ở khu vực đồng euro đang tăng hơn 5% mỗi năm và vẫn đang tăng tốc.
JPMorgan cho rằng, lạm phát tiền lương của Pháp “còn phải đi xa hơn nữa”. Tại Đức, ig Metall, một công đoàn lớn dành cho công nhân kỹ thuật và kim loại đang tìm cách tăng lương lên tới 8%. Ở New Zealand, Na Uy và Thụy Điển, tốc độ tăng lương vẫn đang tăng. Đây không phải là điều bạn mong đợi vào thời điểm mà triển vọng kinh tế đang rất tồi tệ.
Khía cạnh thứ ba là kỳ vọng. Công ty tư vấn Alternative Macro Signals sử dụng hàng triệu bài báo bằng nhiều ngôn ngữ thông qua một mô hình để xây dựng “chỉ số áp lực lạm phát tin tức”. Chỉ số này đã được chứng minh là một công cụ dự đoán tốt về các con số chính thức và hiện chúng vẫn đang tăng. Bằng chứng tương tự đến từ dữ liệu tìm kiếm của Google, cho thấy mối quan tâm toàn cầu về lạm phát chưa bao giờ cao như vậy.
Theo Economist, một điều mà đa phần mọi người có thể đồng ý trong năm qua là nền kinh tế đã cho thấy các nhà kinh tế hiểu ít về lạm phát như thế nào, bao gồm cả nguyên nhân gây ra lạm phát và điều gì khiến lạm phát tồn tại. Do đó, có khả năng là các nhà kinh tế cũng sẽ gặp khó khăn trong việc dự đoán khi nào lạm phát sẽ hạ nhiệt.
Những người lạc quan hy vọng rằng lạm phát sẽ một lần nữa khiến mọi người ngạc nhiên, với tốc độ tăng chậm lại sớm hơn dự kiến. Nhưng có vẻ như nhiều khả năng lạm phát sẽ tỏ ra “cứng đầu” ngay cả khi nền kinh tế chậm lại. Điều đó sẽ khiến các nhà hoạch định chính sách đứng trước một lựa chọn nghiệt ngã: siết chặt nền kinh tế ngày càng chặt chẽ hơn hay là để giá cả tăng vọt.
