Các nhà máy sản xuất gia công trong hệ thống kiệt quệ bởi giá đầu vào tăng 20 - 40%, trong khi giá bán không thể tăng.
Diễn biến khó lường của thế giới tạo ra khó khăn với doanh nghiệp ngành sản xuất
Từ đầu năm 2024 đến nay, tình hình thế giới tiếp tục biến động phức tạp, bất ổn, khó lường hơn. Nổi bật nhất có thể kể đến những yếu tố như cuộc khủng hoảng địa chính trị tại Nga – Ukraine, căng thẳng quân sự tại Trung Đông, tình trạng tắc nghẽn cảng biển nghiêm trọng tại Singapore…
Những điểm nghẽn trên của thế giới diễn biến vượt khả năng dự báo của các nước và tổ chức quốc tế, tạo sức ép lớn lên tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô và việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội năm 2024.
Tại Việt Nam, mặc dù hiện nay hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp xuất khẩu... đã phục hồi tích cực, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức. Trong đó, các con số thống kê cho thấy khó khăn còn tồn tại với ngành sản xuất. Chỉ số PMI hiện tương đương với thời điểm tháng 4/2021, nhưng xu thế phục hồi còn chưa ổn định.
Trong khi đó, theo thống kê khác của Trading Economics, tăng trưởng ngành sản xuất của Việt Nam hiện tại thấp hơn rất nhiều so với mức 29,1% của tháng 4/2021 hay mức 24,6% của tháng 2/2020 (trước khi dịch COVID-19 bùng phát). Tăng trưởng sản lượng công nghiệp tính đến hết tháng 6/2024 cũng chỉ bằng nửa so với mức 23,7% của tháng 2/2020.
Tất cả những con số trên cho thấy sự phục hồi của sản xuất là có, nhưng còn rất chậm và thiếu ổn định.
Nói về ngành sản xuất đồ uống có cồn, đây là ngành có tầm trong trọng với tỷ trọng chiếm khoảng 5,6-6% tổng giá trị ngành công nghiệp cả nước và thuế tiêu thụ đặc biệt của ngành chiếm tỷ trọng đáng kể lên tới 30 - 40% tổng thuế tiêu thụ, trong khi thuế tiêu thụ đặc biệt đóng góp tới gần 2% vào GDP.
Tuy nhiên, trong bối cảnh khó khăn chồng chất của ngành sản xuất nói chung, ngành bia rượu còn phải đương đầu với loạt chính sách khác như: Luật Phòng chống tác hại của rượu, bia, Nghị định 100/2019/NĐ-CP ngày 30/12/2019 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt..., đặc biệt là các biện pháp tăng thuế tiêu thụ đặc biệt.
Theo đó, lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm từ năm 2021, thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm trong giai đoạn 2020-2023. Lượng hàng tồn kho riêng 6 tháng đầu năm 2024 tăng 29% so với cùng kỳ năm trước… Vì vậy, việc tăng mạnh và nhanh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn có thể tạo ra tình huống “khó chồng khó” đối với doanh nghiệp và người lao động trong ngành cũng như các ngành liên quan.
Sửa thuế tiêu thụ đặc biệt ngành đồ uống có cồn đảm bảo hài hoà các mục tiêu
Tại Sabeco, Công ty có 26 nhà máy ở 20 tỉnh thành, từ năm 2021 tới nay luôn đạt mức tăng trưởng âm so với năm 2019 cả về sản lượng, doanh thu, lợi nhuận từ một tới hai con số. Các nhà máy sản xuất gia công trong hệ thống kiệt quệ bởi giá đầu vào tăng 20 - 40%, trong khi giá bán không thể tăng.
Tương tự, Habeco phản ánh năm 2023 sản lượng tiêu thụ giảm khoảng 30% so với năm 2019, ngân sách giảm 10% và phải cắt giảm 25% lao động; Halico liên tục thua lỗ từ nhiều năm nay, đến cuối năm 2023 ghi nhận lỗ quý thứ 27 liên tiếp và lỗ lũy kế lên đến 457,7 tỷ đồng.
Ngành bia rượu trước cú sốc tăng thuế chưa từng có
Bộ Tài chính đang lấy ý kiến về đề xuất tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm rượu, bia, theo đó các mặt hàng này sẽ phải chịu mức thuế suất cao, dự kiến sẽ tăng liên tục bắt đầu từ năm 2026 đến năm 2030, từ mức 65% lên đến 100%.
Theo phương án 2 của dự thảo Hồ sơ Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), các sản phẩm rượu, bia lại đang có nguy cơ phải đối mặt với đề xuất tăng thuế lớn nhất chưa từng có trong lịch sử về tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia.
Nhận xét về đề xuất này, PGS.TS. Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế cho rằng: "Khi xây dựng chính sách thuế nói chung và thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm rượu, bia nói riêng, cần đảm bảo sự cân bằng giữa đối tượng nộp thuế và Nhà nước; không tận thu mà phải nuôi dưỡng nguồn thu. Nội dung của nguyên tắc này là đánh thuế phải đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước nhưng không được để đối tượng nộp thuế rơi vào tình trạng khó khăn, suy kiệt. Đây là điều kiện tiên quyết quan trọng để duy trì sự tồn tại, phát triển của đối tượng nộp thuế, để nuôi dưỡng nguồn thu".
Xu thế tiêu thụ rượu bia trôi nổi, nấu thủ công đã tồn tại hàng chục năm nay sẽ có thể trở nên tồi tệ hơn một khi các biện pháp tăng thuế tiêu thụ đặc biệt theo kịch bản 2 của Bộ Tài chính được áp dụng.
Theo một ước tính của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) vào năm 2022, ước tính người Việt tiêu thụ đến hơn 380 triệu lít rượu nấu thủ công và rượu lậu. Hoàn toàn có lý do để tin con số này sẽ tăng đột biến nếu thuế tiêu thụ đặc biệt được áp dụng.
Cần xem xét kỹ lưỡng về tác động từ các đợt tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có cồn
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong tháng 7/2024, có khoảng 15.600 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, chờ làm thủ tục giải thể và đã hoàn tất thủ tục giải thể. Số doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn tăng 26,2% so với tháng trước. Lũy kế, trong 7 tháng năm 2024, cả nước có khoảng 125.400 doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động, chờ làm thủ tục phá sản và đóng cửa.
Trong bối cảnh này, bất kỳ quyết định tăng thuế nào đều cần đến sự xem xét kỹ lưỡng về tác động xã hội và chủ trương chính sách của Chính phủ. Việc duy trì chính sách hiện hữu trong vài ba năm tới là một trong những giải pháp bền vững, là một chủ trương đúng, được công luận đồng tình, các doanh nghiệp, các chuyên gia kinh tế ủng hộ vì giúp Chính phủ nuôi dưỡng nguồn thu trong giai đoạn khó khăn hiện nay.
Hơn lúc nào hết, đây là thời điểm ngành rượu, bia rất cần sự hỗ trợ và chung tay của Nhà nước để có thể duy trì, ổn định sản xuất, đảm bảo công ăn việc làm cho người lao động. Nhiều doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm thương hiệu Việt đã phải mất rất nhiều năm để có thể gây dựng tên tuổi trên thị trường trong nước, dần vươn ra thị trường thế giới.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) có khuyến cáo tăng thuế đối với đồ uống có cồn, tuy nhiên không cụ thể khuyến cáo riêng cho Việt Nam bởi còn cần phải xét đến trình độ phát triển và điều kiện kinh tế của từng nước. Những đề xuất dựa trên khuyến cáo này cần phải tính toán đến các yếu tố đặc thù tại Việt Nam như thị trường sản xuất đồ uống có cồn trôi nổi quá phát triển (điều mà các nền kinh tế phát triển không có) cũng như tỷ trọng người dân làm việc trong ngành hoặc khó khăn hiện hữu từ trước đó mà doanh nghiệp đồ uống có cồn đã đối mặt.
Không chỉ vậy, trước khi tăng rất mạnh thuế trong thời gian ngắn với đồ uống có cồn, những đề xuất tăng thuế cần phải giải quyết được câu hỏi sẽ làm thế nào để quản lý thị trường đồ uống có cồn thủ công và nhập lậu nhằm thực sự đảm bảo tác động thay đổi hành vi người tiêu dùng và tránh thất thu thuế.
