Bà Đinh Mai Hạnh, Phó tổng giám đốc Dịch vụ Tư vấn thuế và pháp lý, Phụ trách toàn quốc về tư vấn giá giao dịch liên kết, Deloitte Việt Nam
Vướng mắc của nhiều doanh nghiệp
Trong những năm qua, cơ quan thuế đã tăng cường giám sát các giao dịch vay vốn có giá trị lớn, đặc biệt khi doanh nghiệp phát sinh vay vốn từ ngân hàng thương mại. Nguyên nhân là, trong quá trình thanh tra, kiểm tra thuế, cơ quan thuế đã phát hiện một số trường hợp tập đoàn đa quốc gia cố tình dàn xếp các giao dịch vay vốn thông qua ngân hàng như một bên trung gian nhằm giảm nghĩa vụ thuế hoặc chuyển lợi nhuận ra nước ngoài.
Cụ thể, thay vì trực tiếp cho công ty con vay (đây là giao dịch liên kết), công ty mẹ chuyển tiền vào một ngân hàng thương mại. Ngân hàng này sau đó cấp khoản vay cho công ty con tại Việt Nam với các điều khoản theo nguyên tắc giá thị trường. Về lý thuyết, công ty con vay từ một tổ chức tài chính độc lập, không liên quan đến công ty mẹ. Nhưng trên thực tế, ngân hàng chỉ là trung gian, dàn xếp khoản vay để giảm lợi nhuận và số thuế phải nộp của doanh nghiệp tại Việt Nam, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước.
Do đó, tại điểm d, khoản 5, Nghị định số 132/2020/NĐ-CP đã quy định, nếu khoản vay bằng 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp đi vay và chiếm trên 50% tổng giá trị các khoản nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay thì bên đi vay và cho vay được xem là bên liên kết. Và đây là một trong những vướng mắc mà nhiều doanh nghiệp gặp phải trong quá trình hoạt động.
Việc loại bỏ mối quan hệ liên kết giữa doanh nghiệp và ngân hàng thương mại không chỉ giúp doanh nghiệp được khấu trừ chi phí lãi vay hợp lý, mà còn tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong tiếp cận vốn ngân hàng, có thêm dư địa tài chính để tái đầu tư, mở rộng hoạt động.
Khi làm việc với các doanh nghiệp, chúng tôi nhận thấy phần lớn đều có chung một khó khăn: họ cần nguồn vốn lớn, đặc biệt là từ các ngân hàng thương mại để duy trì và mở rộng hoạt động sản xuất - kinh doanh. Việc vay vốn ngân hàng là nhu cầu thực tế, mang tính thương mại thông thường, tuy nhiên, theo quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP, nếu doanh nghiệp có khoản vay lớn từ ngân hàng thương mại, họ có thể bị xếp vào diện có quan hệ liên kết mặc dù không có quan hệ sở hữu về vốn, kiểm soát hay điều hành.
Việc bị xếp vào nhóm có quan hệ liên kết kéo theo nhiều hệ lụy cho doanh nghiệp. Đầu tiên, doanh nghiệp phải lập hồ sơ giao dịch liên kết - một yêu cầu tuân thủ phức tạp, đòi hỏi tốn kém thời gian và nguồn lực. Quan trọng hơn, doanh nghiệp bị khống chế chi phí lãi vay ở mức 30% EBITDA, có thể gây ra áp lực tài chính lớn, đặc biệt đối với những doanh nghiệp đang trong giai đoạn đầu tư, chưa tạo ra lợi nhuận. Trong trường hợp doanh nghiệp gặp khó khăn, EBITDA âm, toàn bộ chi phí lãi vay không được trừ, khiến gánh nặng tài chính càng trở nên nặng nề.
Điều này tạo ra rào cản trong việc tiếp cận vốn vay hợp pháp. Trong khi đó, khả năng tiếp cận vốn là yếu tố sống còn đối với sự phát triển của doanh nghiệp, nhất là với các doanh nghiệp trẻ hoặc đang trong giai đoạn tăng trưởng. Nếu bị hạn chế về khả năng khấu trừ chi phí lãi vay, doanh nghiệp có thể đối diện với nguy cơ giảm hiệu quả kinh doanh, thậm chí là mất đi cơ hội phát triển.
 |
Nghị định 20/2025/NĐ-CP áp dụng từ kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2024 |
Thay đổi tích cực từ Nghị định 20/2025/NĐ-CP
Ngày 10/2 vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 20/2025/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 132/2020/NĐ-CP về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Với việc loại bỏ mối quan hệ liên kết với ngân hàng thương mại, Nghị định sẽ tạo ra bước thay đổi tích cực, mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp.
Theo đó, doanh nghiệp và ngân hàng thương mại không còn bị xem là có quan hệ liên kết nếu giữa họ không tồn tại mối quan hệ về vốn góp, điều hành, kiểm soát lẫn nhau hoặc bởi một bên thứ ba. Điều này giúp giảm bớt áp lực tuân thủ cho doanh nghiệp, đặc biệt là yêu cầu lập hồ sơ giao dịch liên kết và khống chế chi phí lãi vay, đảm bảo tính hợp lý và minh bạch của chính sách thuế, phù hợp với nguyên tắc “bản chất quyết định hình thức”.
Việc loại bỏ mối quan hệ liên kết này không chỉ giúp doanh nghiệp được khấu trừ chi phí lãi vay hợp lý, mà còn tạo điều kiện thuận lợi hơn trong tiếp cận vốn, giúp doanh nghiệp có thêm dư địa tài chính để tái đầu tư, mở rộng hoạt động và nâng cao năng lực cạnh tranh. Đây là một bước tiến quan trọng, góp phần thúc đẩy môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch hơn và hỗ trợ sự phát triển bền vững của cộng đồng doanh nghiệp trong thời gian tới.
Theo quy định tại Nghị định 20/2025, nếu doanh nghiệp không còn phát sinh giao dịch liên kết, phần lãi vay vượt mức khống chế từ các năm trước 2024 sẽ được phân bổ đều và chuyển tiếp sang các năm tiếp theo, theo thời hạn còn lại trong khung 5 năm. Điều này giúp đảm bảo quyền lợi của doanh nghiệp trong việc được tiếp tục khấu trừ chi phí lãi vay chưa chuyển tiếp hết trong giai đoạn trước.
Nếu doanh nghiệp vẫn có các hình thức liên kết khác, phần lãi vay vượt mức sẽ tiếp tục được chuyển tiếp theo nguyên tắc khống chế 30% EBITDA như trước đây. Do đó, việc rà soát lại tình trạng giao dịch liên kết là rất quan trọng, giúp doanh nghiệp tận dụng tốt nhất các quyền lợi thuế, đồng thời đảm bảo tuân thủ theo quy định mới.
Ngoài các điểm thay đổi vừa nêu trên, Nghị định 20/2025/NĐ-CP còn bổ sung hình thức liên kết của tổ chức tín dụng với công ty con, hoặc với công ty kiểm soát, hoặc với công ty liên kết theo Luật Các tổ chức tín dụng. Theo đó, hình thức quan hệ liên kết của các tổ chức tín dụng quy định tại Nghị định 20/2025/NĐ-CP đã được thắt chặt hơn, tham chiếu theo Luật Các tổ chức tín dụng. Ngân hàng Nhà nước có trách nhiệm phối hợp cung cấp các thông tin về người có liên quan trong các tổ chức tín dụng cho mục đích quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết với các tổ chức tín dụng khi cơ quan thuế yêu cầu.
Ngoài ra, quy định cũng bổ sung thêm trường hợp chi nhánh hạch toán độc lập cũng thuộc đối tượng phải kê khai thông tin giao dịch liên kết và thuộc phạm vi áp dụng quy định về giao dịch liên kết. Do đó, doanh nghiệp cần rà soát và tiến hành kê khai và chuẩn bị hồ sơ chứng minh tính tuân thủ nguyên tắc giá thị trường cho các giao dịch phát sinh với chi nhánh hạch toán độc lập nếu có.
Nghị định cũng ban hành Phụ lục I - Thông tin về quan hệ liên kết và giao dịch liên kết thay thế cho mẫu hiện tại. Nghị định 20/2025/NĐ-CP có hiệu lực thi hành từ ngày 27/3/2025 và áp dụng từ kỳ tính thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2024. Do đó, các doanh nghiệp nên nhanh chóng rà soát và đánh giá ảnh hưởng của các thay đổi của Nghị định để áp dụng ngay trong kỳ quyết toán thuế sắp tới.
