“Các thị trường tài chính đã nhận được phần thưởng tương xứng cho việc tin rằng các NHTW là những người bạn tốt nhất. Nhưng ở một thời điểm nhất định, phần thưởng đó phải được xác nhận bằng những nguyên tắc cơ bản”, Mohamed El-Erian, tư vấn kinh tế trưởng của Allianz, cảnh báo.
6 năm qua, việc đặt cược vào cửa NHTW - một niềm tin rằng các NHTW sẽ giải cứu các thị trường tài chính - đã mang lại lợi ích lớn. Chỉ số FTSE toàn cầu đã tăng 150% kể từ tháng 3/2009, trong khi chỉ số S&P 500 của Mỹ tăng đến 200%.
Về những việc mà các NHTW làm, Ben Bernanke, cựu Chủ tịch NHTW Mỹ (Fed), đã dựa vào chuyên môn của mình về kinh tế học thời kỳ suy thoái. Tại châu Âu, ông Mario Draghi, Chủ tịch NHTW châu Âu (ECB), đã ngăn chặn được một sự đổ vỡ của khu vực đồng euro bằng cam kết “sẽ làm tất cả” để bảo vệ sự toàn vẹn của khu vực. Haruhiko Kuroda, Thống đốc NHTW Nhật (BOJ), hiện đang cố gắng kéo đất nước ra khỏi những thập kỷ giảm phát.
Nhà đầu tư đã thấy các NHTW kiềm chế biến động thị trường; chỉ số Vix đo lường biến động kỳ vọng của giá cổ phiếu Mỹ, được biết đến như một “chỉ số sợ hãi của Phố Wall” hiện ở mức thấp trong vòng 7 năm. Khi có những sự giật lùi của quá trình “bình thường hóa”, các NHTW sẽ hành động; Fed đã học được kinh nghiệm từ “cú sốc cắt gói QE” năm ngoái - thị trường toàn cầu đã trở nên rúng động khi Fed lần đầu tiên đánh tiếng về kế hoạch cắt giảm gói nới lỏng định lượng.
Trong quá trình trên, bản chất của hoạt động NHTW đã thay đổi. “Lãnh đạo các NHTW cảm thấy vui mừng về màn trình diễn của họ trong những năm khủng hoảng, và cảm thấy mình có thực lực để hành động như vậy”, David Kelly, chiến lược gia trưởng toàn cầu của JPMorgan Asset Management, nhận xét. “Tất cả họ đều đến từ các trường đại học với tư duy rằng, chính sách tiền tệ có những giới hạn của nó, nhưng họ dường như đã quên mất những gì được học. Toàn bộ quan điểm về một cách tiếp cận thận trọng đã bị ném ra ngoài cửa sổ”.
Không có một vị thế mà ở đó các lãnh đạo NHTW nhất thiết phải cảm thấy thoải mái. Họ đã thúc ép các chính trị gia thực hiện cải cách cấu trúc - nhưng không thành công - và tự hiểu rằng, mình chỉ có rất ít công cụ, cơ bản chỉ có thể kiểm soát lãi suất và các quy định pháp lý.
“Tôi không muốn là một lãnh đạo NHTW ở thời điểm hiện tại, bởi hầu hết các bộ trưởng tài chính đã nói với họ rằng ‘các bạn là cơ hội cuối cùng của chúng tôi, đừng có làm hỏng việc’”, John Nugée, một cựu quan chức NHTW Anh, nói.
Việc đưa các nền kinh tế lớn nhất thế giới đến vùng an toàn sẽ đòi hỏi những kỹ năng khéo léo và óc phán đoán thông minh. Với những bảng cân đối đã mở rộng ồ ạt của mình, các NHTW đã trở thành lực lượng thống trị trên nhiều thị trường, thay thế khu vực tư nhân. Bởi vậy, hiện có một lo lắng là, các thị trường đang trở nên phụ thuộc vào các NHTW.
Ông Nugée nói rằng: “Các NHTW đang là những khung bó bột bao quanh thị trường; họ chống đỡ cho thị trường bởi thị trường không thể tự làm điều đó. Nếu chúng ta tháo bỏ những khung bột đó đi, chúng ta sẽ không biết liệu thị trường có tự lành được vết thương hay không?”.
Các NHTW đã thực hiện chức năng giám sát ngân hàng và bảo đảm vĩ mô để ngăn chặn đổ vỡ hệ thống. Trách nhiệm quá lớn làm tăng ảnh hưởng của họ - nhưng cũng làm tăng rủi ro của các mục tiêu chính sách vốn mâu thuẫn nhau, cũng như ảnh hưởng đến uy tín của các NHTW nếu mọi việc đi chệch hướng.
Trong khi đó, với quan điểm thận trọng, rồi sẽ đến lúc phải có những động thái đầu tiên hướng đến thắt chặt tiền tệ. NHTW Anh đang được nhiều người dự đoán sẽ là tổ chức đầu tiền nâng lãi suất.
Một lo ngại lớn là những nỗ lực toàn cầu của các NHTW vẫn phải tạo ra tăng trưởng kinh tế đủ nhanh - và các thị trường chứng khoán đã đi quá xa về giá. “Hoặc các thị trường phải điều chỉnh, để trở về phù hợp với điều kiện cơ bản, hoặc điều kiện kinh tế vĩ mô phải cải thiện”, Gilles Moëc, nhà kinh tế cao cấp của Deutsche Bank, cảnh báo.
