Vòng đàm phán Doha: Mười năm chưa tới đích

Đến tháng 11 này, Vòng đàm phán Doha của WTO tròn 10 tuổi. Đây sẽ là một sinh nhật buồn vì lẽ ra Doha phải được kết thúc thành công từ lâu mà đến nay vẫn cứ xa lắc xa lơ trên con đường đi tới cái đích cần đến.

Thực trạng

Sự khởi đầu của Vòng đàm phán này hồi tháng 11/2001 đầy hứa hẹn và tràn ngập hào khí. Mục tiêu đề ra cũng rất cao xa: Tiếp tục mở cửa thị trường cho nông phẩm, hàng hóa công nghiệp và dịch vụ, cụ thể hóa hơn nữa các quy định thống nhất về bảo vệ sở hữu trí tuệ, đầu tư, cạnh tranh và mua sắm công, đơn giản hóa các thủ tục thuế quan và sửa đổi các quy định đối với thương mại thế giới sao cho phù hợp với mục tiêu bảo vệ môi trường sinh thái. Đằng sau những mục tiêu cao xa đó không phải cái gì khác ngoài kỳ vọng về một trật tự thương mại thế giới mới mà ở trong đó không còn bất cứ rào cản nào cho các giao dịch thương mại, cạnh tranh sòng phẳng và lành mạnh, đảm bảo tính bền vững trong cả tăng trưởng kinh tế lẫn mậu dịch về xã hội và sinh thái, kết nối các quốc gia và khu vực với nhau, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các quốc gia và khu vực. Vòng đàm phán Doha vì thế cũng còn được coi là biểu tượng cho toàn cầu hóa nói chung và mức độ toàn cầu hóa nói riêng. Tất cả các thành viên đều đồng tình vì cả trên danh nghĩa lẫn trong thực tế không thể phản đối được gì ở những mục tiêu cũng như ý tưởng lớn đó của WTO.

Công bằng mà nói, Vòng đàm phán Doha từ đó đến nay cũng có tiến triển, nhưng đã không thể kết thúc thắng lợi như dự định vào cuối năm 2005. Từ ba năm nay, vòng đàm phán ấy gần như hoàn toàn giậm chân tại chỗ. Những chủ đề nội dung như đầu tư, cạnh tranh và mua sắm công gần như không còn được bàn đến nữa. Trong những chủ đề nội dung còn lại, sự bất đồng quan điểm giữa các nước đang phát triển và mới nổi ở một phía và phía bên kia là Mỹ và EU vẫn còn rất đáng kể và chưa có triển vọng sớm được khắc phục trong thời gian tới.

Các nước đang phát triển và mới nổi muốn các nước công nghiệp phát triển, đặc biệt là Mỹ và các nước thành viên EU, mở cửa thị trường nhiều hơn nữa cho nông phẩm của họ. Các nước công nghiệp phát triển lại đòi phía bên kia phải mở cửa thị trường hơn nữa cho sản phẩm công nghiệp và dịch vụ. Thực chất vấn đề vẫn là dỡ bỏ rào cản thương mại, bất kể dưới hình thức rào cản về kỹ thuật hay thông qua thuế quan, mà đằng sau đó vẫn là câu hỏi mậu dịch tự do hay bảo hộ mậu dịch, cạnh tranh thật sự bình đẳng hay nhà nước vẫn hỗ trợ trực tiếp và gián tiếp cho giới kinh tế của mình trong cuộc cạnh tranh với các đối tác khác.

Không ai trong số 153 thành viên của WTO bằng mặt không bằng lòng với những mục tiêu cuối cùng của Vòng đàm phán Doha, nhưng các thành viên của WTO cho tới tận bây giờ vẫn không có được sự nhất trí về phương cách đạt được những mục tiêu ấy. Sự cọ xát lợi ích thiết thực giữa các thành viên và nhóm thành viên với nhau chỉ bộc lộ khi đi vào triển khai thực hiện cụ thể và việc bảo vệ lợi ích riêng có ý nghĩa sống còn đối với các thành viên đến mức so với nó, lợi ích chung của WTO không còn thời sự và thiết thực nữa cũng như không quan trọng bằng. Nguyên nhân khiến vòng đàm phán này của WTO sau mười năm vẫn chưa xong và tới đây chưa biết đến khi nào mới có thể kết thúc chính ở chỗ đó. Bi kịch hiện tại của WTO cũng có lý do ở đấy.

Tác động và triển vọng

WTO được coi là thể chế quan trọng nhất của thương mại thế giới. 153 thành viên hiện tại của WTO chiếm giữ 97% thương mại thế giới. Theo WTO, thương mại thế giới năm nay dự tính tăng 6,5%. Mức độ tăng trưởng ấy thấp hơn nhiều so với năm ngoái, nhưng lại cao hơn mức tăng trưởng trung bình có 6% trong thời gian từ 1990 đến 2008. Điều đó có nghĩa là bất chấp khủng hoảng kinh tế và tài chính ở nhiều nơi trên thế giới, chiều hướng tăng trưởng của thương mại thế giới vẫn được duy trì và thương mại thế giới vẫn là một trong những động lực quan trọng nhất của tăng trưởng kinh tế thế giới, bất kể vòng đàm phán Doha của WTO tới đây sẽ diễn biến theo chiều hướng nào. Nếu như vòng đàm phán này nhanh chóng kết thúc thành công thì chắc chắn thương mại thế giới sẽ tăng trưởng năng động hơn và ổn định hơn.

Sự trì trệ của Vòng đàm phán Doha đã làm thay đổi tương quan giữa tự do hóa mậu dịch toàn cầu trong khuôn khổ WTO và tự do hóa mậu dịch song phương giữa các quốc gia, các khu vực và các tổ chức liên kết khu vực. Chính vì vòng đàm phán này không có triển vọng đạt được sự khai thông đột phá cả trong thời gian tới nên trào lưu hình thành những khu vực mậu dịch tự do song phương giữa các quốc gia với nhau, giữa các khu vực với nhau, giữa các tổ chức khu vực với nhau và giữa các tổ chức liên kết khu vực với các đối tác riêng rẽ của họ đang có vẻ như thắng thế. Chúng được gọi chung dưới cái tên mới là Thỏa thuận thương mại ưu tiên (Preferantial Trade Agreements – PTA ). Báo cáo của WTO về thương mại thế giới năm 2011 cho rằng, đến nay đã có tới hơn 300 PTA như vậy. Thực tế đó phản ánh tâm lý chung của đại đa số thành viên WTO là không tin tưởng vòng đàm phán Doha sẽ sớm được kết thúc thắng lợi, không còn kỳ vọng vào khả năng những nền kinh tế lớn như Mỹ, các thành viên EU và BRICS sẽ sớm nhượng bộ với nhau. Một khi không còn có thể trông mong được gì nhiều vào WTO thì các nền kinh tế này phải tìm kiếm giải pháp riêng, đi vòng qua Vòng đàm phán Doha để có PTA riêng, bất kể những PTA ấy có hay không phù hợp với các tiêu chí, mục đích và nguyên tắc chung của WTO.

Cuộc khủng hoảng kinh tế và tài chính từ mấy năm nay, đặc biệt ở Mỹ và EU, cũng đã làm cho WTO nói chung và Vòng đàm phán Doha bị gạt ra khỏi tâm điểm của sự quan tâm chung và ưu tiên chính sách. Nhóm G20 tuy đã gây dựng và tăng cường được thanh thế, vai trò và ảnh hưởng chính trị cũng như tỏ ra vẫn quan tâm đến WTO và Vòng đàm phán Doha, nhưng thật ra vẫn lực bất tòng tâm, vẫn thiên về biểu thị ý chí chính trị chứ chưa đủ khả năng để biến tuyên bố thành hành động cụ thể. Năm 2011 sẽ là năm gần như quyết định đối với số phận của Vòng đàm phán Doha . Nếu không được kết thúc thành công trong năm nay, vòng đàm phán này sẽ gặp phải nguy cơ bị trì hoãn thêm nhiều năm nữa. Những biến động về chính trị an ninh trên thế giới đang diễn ra và sẽ bao trùm cả thời gian tới, khủng hoảng tài chính và trì trệ trong tăng trưởng kinh tế ở nhiều nơi trên thế giới cũng như cuộc bầu cử tổng thống ở Mỹ vào năm tới sẽ làm cho WTO và Vòng đàm phán Doha trở thành chủ đề nội dung không còn thời sự, không đến nỗi vô thưởng vô phạt nhưng không bàn đến, không xử lý cũng chẳng sao. Chuyện mười năm trước đây tưởng khả thi mà giờ vẫn chưa đâu vào đâu, vẫn dở dang và chưa biết đến khi nào mới xong.

Doanh nhân