Vào năm 1978, một đoàn đại biểu Trung Quốc mặc kiểu áo Tôn Trung Sơn đến Wolfsburg với một thông điệp đầy ấn tượng đối với các nhà quản lý của Volkswagen: Trung Quốc đã mở cửa cho các nhà đầu tư nước ngoài vào kinh doanh.
Bây giờ, sau bốn thập kỷ xây dựng thị trường ô tô lớn nhất thế giới từ con số không và tận dụng sự tăng trưởng của một siêu cường kinh tế, Volkswagen (VW) đã đột ngột thấy mình đang chiến đấu để giữ vị trí của mình tại Trung Quốc.
Trong khi các nhà sản xuất xe hơi khác của Đức như Porsche và Audi, bán được nhiều xe hơn bất kỳ công ty nào khác ở Trung Quốc, thương hiệu Volkswagen đã bị BYD, tập đoàn đa ngành có trụ sở tại Thâm Quyến được Warren Buffett hậu thuẫn, chiếm ngôi vương về số lượng xe bán chạy nhất tại Trung Quốc.
Tập đoàn Đức đang tụt lại trong phân khúc xe điện đang tăng trưởng nhanh, thương hiệu VW xếp thứ 9 với thị phần chỉ 2%. Trong khi đó, BYD giữ vị trí đầu với gần 40% còn Tesla của Elon Musk đứng thứ hai với hơn 10%.
Các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc, bao gồm cả xe plug-in hybrid và xe chạy pin, chiếm ưu thế trên thị trường nội địa và cũng đang mở rộng ra nước ngoài một cách nhanh chóng. Trung Quốc đã vượt qua Đức về xuất khẩu ô tô vào năm 2022 và sẽ vượt qua Nhật Bản để trở thành nhà xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới trong năm nay.
VW, một trong những công ty lớn và có uy tín nhất của Đức, phụ thuộc vào Trung Quốc để kiếm lợi nhuận hàng năm, ít nhất là 50%, với lợi nhuận đạt 22 tỷ euro vào năm ngoái. Vị trí của hãng xe này trong cuộc đua giành thị phần xe điện đang đặt tương lai lợi nhuận đó của tập đoàn vào tình trạng nguy hiểm.
Dù vậy, các nhà quản lý của VW vẫn chưa nhận ra mối đe dọa mà họ đang đối mặt tại Trung Quốc, một nhà tư vấn tại Thượng Hải cho tập đoàn Đức này cho biết.
"Rất nhiều người trong Volkswagen đã làm việc ở đó suốt đời. Tôi không nghĩ rằng họ có thể tưởng tượng ra Volkswagen không tồn tại. Điều đó đang ở trước mắt chúng ta", người này cho biết.
VW cho biết, lợi nhuận quan trọng hơn doanh số bán hàng. "Chất lượng kinh doanh được chúng tôi ưu tiên hơn số lượng," hãng này cho biết.
Tuần trước, hãng thông báo doanh số bán hàng quý I/2023 vượt dự kiến, được thúc đẩy bởi thị trường châu Âu và Bắc Mỹ. Nhưng tại Trung Quốc, số lượng bán ra giảm 15%. VW cho biết, họ tin rằng dòng sản phẩm mới và "công nghệ đặc thù Trung Quốc" sẽ giúp tăng doanh số bán hàng trong nửa cuối năm nay.
Địa chính trị càng làm phức tạp hơn triển vọng kinh doanh của công ty
Annalena Baerbock, Bộ trưởng Ngoại giao Đức, nói sau chuyến thăm ngắn tới Bắc Kinh vào tháng 4 rằng, Trung Quốc đang trở thành một "đối thủ mang tính cấu trúc".
Đồng thời, VW đang gặp phải rủi ro khi làm Bắc Kinh tức giận bằng cách đáp ứng áp lực ngày càng tăng từ phía các nước phương Tây về việc vấn đề Tân Cương, nơi đặt một trong những nhà máy nhỏ nhất của họ.
Tuy nhiên, điều này không làm VW chậm lại. Chỉ trong năm qua, công ty đã thông báo về các khoản đầu tư trị giá gần 4 tỷ euro tại Trung Quốc. Năm ngoái, công ty đã điều Ralf Brandstätter, thành viên hội đồng quản trị chịu trách nhiệm về thị trường Trung Quốc, tới Bắc Kinh để “hợp tác chặt chẽ hơn” với ba đối tác liên doanh chính của họ là các công ty ô tô nhà nước FAW, SAIC và JAC của Trung Quốc.
Kế hoạch mới của VW được quảng bá là "ở Trung Quốc, cho Trung Quốc", một kế hoạch nội địa hóa sản xuất tại Trung Quốc, như một cách để chống lại các cú sốc về chuỗi cung ứng và sự chia rẽ ngày càng sâu sắc giữa phương Tây và Trung Quốc.
Khi Brandstätter lên sân khấu tại triển lãm ô tô Thượng Hải vào tháng trước, ông không đề cập đến tình hình địa chính trị tồi tệ hơn, thay vào đó ông nói về cách mà công ty sẽ tái chiếm thị trường.
Một trung tâm sáng tạo trị giá 1 tỷ euro trong khoản đầu tư trị giá 2,4 tỷ euro vào Horizon Robotics - công ty thiết kế vi mạch Trung Quốc - sẽ được xây dựng. Công ty phần mềm Cariad của VW cũng sẽ tăng gấp đôi số lượng kỹ sư tại Trung Quốc lên 1.200 người.
"Kế hoạch chi hàng tỷ USD này sẽ giảm thời gian phát triển sản phẩm gần một phần ba và tạo nhiều quyền tự chủ hơn cho bộ phận VW tại Trung Quốc", ông nói.
"Những nhu cầu và yêu cầu của khách hàng Trung Quốc khác so với các khu vực khác trên thế giới", Giám đốc điều hành của VW, Oliver Blume, nói khi đứng cạnh Brandstätter tại triển lãm ô tô. "Điều quan trọng là tất cả các sản phẩm do chúng tôi phát triển phải gần gũi với khách hàng".
Nhưng các nhà tư vấn, các chuyên gia phân tích và các cựu nhân viên VW, lại tỏ ra hoài nghi về kế hoạch của hãng xe này tại Trung Quốc.
Các quyết định về thiết kế và kỹ thuật thường gặp những trở ngại giữa Wolfsburg với các văn phòng và nhà máy của tập đoàn tại Trung Quốc. Các mẫu xe VW được phát triển ở Đức cho khách hàng châu Âu trước khi được điều chỉnh để trở thành sản phẩm được sản xuất tại Trung Quốc dành cho người tiêu dùng Trung Quốc.
Trong nhiều năm qua, hệ thống này không gặp nhiều vấn đề. Các đối thủ Mỹ và Nhật Bản cũng làm điều tương tự và người tiêu dùng Trung Quốc sẵn sàng trả mức giá cao cho tất cả các sản phẩm nước ngoài. Tuy nhiên, hiện điều này khiến cho nhân viên của VW cảm thấy bị ràng buộc và mất đi quyền tự chủ khi đối thủ của họ ở Trung Quốc giới thiệu các công nghệ lái xe thông minh và mô hình xe điện mới.
Theo một cựu chủ tịch VW đã rời công ty trong những năm gần đây để tham gia vào một hãng sản xuất xe điện hàng đầu của Trung Quốc, công ty đang trả giá cho sự bảo thủ trong việc phát triển xe điện trong khi các nhóm khác đang “ném đá dò đường ".
Giờ đây khi công ty cố gắng chuyển đổi sang các mẫu xe điện, VW vẫn "phụ thuộc rất nhiều" vào các nhà cung cấp chính làm các bộ phận cho động cơ đốt trong, vị cựu chủ tịch này nói. Điều này có nghĩa là VW đã tụt lại phía sau so với không chỉ đối thủ Trung Quốc mà còn là Tesla.
"Volkswagen là một gã khổng lồ trong ngành sản xuất ô tô sử dụng nhiên liệu... Nên việc chuyển đổi sang các mẫu xe điện giống như yêu cầu một con voi quay đầu", vị cựu chủ tịch nói.
Một công ty tư vấn tại Thượng Hải của VW cũng cho biết, nhóm của họ ở Trung Quốc cũng đang gặp khó khăn do các phần mềm đã lỗi thời được sử dụng cho các mẫu xe mới.
"Họ có thể cung cấp những chiếc xe điện đẹp, điều đó không phải là vấn đề gì cả, nhưng phần mềm thì quá lỗi thời, điều đó thật sự là đáng xấu hổ", ông nói.
"Nó có thể đủ tốt với khách hàng châu Âu thêm vài năm nữa, nhưng đối với thị trường Trung Quốc thì khác. Nếu họ không thể giải quyết được điều đó, họ sẽ gặp rắc rối trong việc ra mắt sản phẩm mới trong khoảng một hoặc 2 năm - điều đó thật sự có thể giết chết một công ty", ông nói thêm. Để giải quyết vấn đề này, VW đã sa thải gần hết các nhà quản lý tại chi nhánh phần mềm của mình vào thứ Hai vừa qua.
Cam kết liên doanh của VW tại Trung Quốc đặt ra vấn đề khác
Được thúc đẩy bởi cam kết sản xuất xe điện tại Thượng Hải của Tesla, vào năm 2018, Bắc Kinh đã bãi bỏ hạn chế về sở hữu nước ngoài đối với các nhà sản xuất ô tô. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho biết, VW và các công ty nước ngoài khác sợ làm phật lòng các đối tác liên doanh lâu đời của họ và mảng kinh doanh sinh lời mà họ tạo ra.
"Họ sẽ tiếp tục vắt sữa bò, nhưng bò sẽ không sống được lâu hơn", Bill Russo, người từng là giám đốc điều hành của Chrysler tại Trung Quốc và là người sáng lập công ty tư vấn Automobility ví von.
Nỗi sợ về sự tức giận của các đối tác và quan chức Trung Quốc cũng ảnh hưởng tiêu cực tới tương lai phát triển của nhà máy VW đặt tại Tân Cương. VW đã loại trừ khả năng đóng cửa nhà máy này. Họ đã né tránh áp lực từ các chính trị gia, nhà hoạt động nhân quyền và cả tổ chức công đoàn của VW, vì họ cho rằng, phải tôn trọng hợp đồng với đối tác SAIC, mặc dù đã từ bỏ kế hoạch sử dụng nhà máy để sản xuất một mẫu xe mới.
Trong khi hoạt động của VW tại Trung Quốc đang chịu áp lực, các công ty Trung Quốc đang nổi lên nhanh chóng. Li Auto, Xpeng và Nio đang đưa xe hơi giá cả phải chăng của họ tiến gần hơn đến khả năng lái tự động.
Một nhân viên cũ của VW tại Trung Quốc cho biết, công ty đã quá "chậm chân" trong việc nhận thức được việc khách hàng tại Trung Quốc giờ đây chú trọng tới công nghệ của xe như thế nào, điều này đã dẫn đến sự khác biệt lớn về dịch vụ và tính năng được cung cấp bởi các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc và những gì có sẵn trong các chiếc xe của tập đoàn Đức.
"Đó giống như so sánh iPhone với Nokia cách đây 10 năm trước".
