Thúc đẩy triển khai cơ chế Sandbox trong kinh tế chia sẻ tại Việt Nam

Ông Đào Đình Khả, Vụ trưởng Vụ Công nghệ thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông): Như trong phần chia sẻ, tôi cho rằng, việc cần áp dụng Sandbox cho chuyển đổi số là rất cần thiết, để điều chỉnh các mô hình kinh doanh cũ được phát triển dựa trên các công nghệ đã được phát minh trước đây, rất khó để giới thiệu những mô hình kinh doanh mới, có tính đột phá, mà vẫn tuân thủ các quy định pháp lý có tính ràng buộc cao như hiện nay. Tuy nhiên, đây là một lĩnh vực hoàn toàn mới mẻ, chúng ta cũng chưa biết được kết quả ra sao nếu không bắt tay vào thực hành.

Có một khái nghiệm khá hay dành cho các lĩnh vực start up đó là  “fail fast”, khai nghiệm này có nghĩa là  hãy bắt tay vào việc và sẵn sàng đón nhận thất bại càng sớm càng tốt. Không phải chờ một thời gian dài thử nghiệm với bao nhiêu đầu tư, nguồn lực và hy vọng để rồi nhận ra mình sai lầm.

TS. Trần Thị Quang Hồng, Trưởng Ban Nghiên cứu pháp luật Dân sự - Kinh tế, Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp): Để sớm đưa Sandbox vào ứng dụng, trước hết cần một hành lang pháp lý thiết lập các quy tắc chung.

Chúng tôi chia sẻ với doanh nghiệp vì đã có ý tưởng song chưa có các bước cụ thể để thực thi, song đứng ở góc độ nhà quản lý thì cũng sẽ là đơn vị gánh chịu trách nhiệm rất lớn khi cơ chế này đi vào vận hành.

Chính vì vậy, nếu chúng ta không có những yêu cầu về trách nhiệm và những quy tắc miễn trừ nhất định, các cơ quan nhà nước có thể không có động lực trong việc triển khai xây dựng regulatory sandbox trong lĩnh vực quản lý của mình.

Bên cạnh đó, việc triển khai môi trường pháp lý thử nghiệm liên quan đến sự lựa chọn, do vậy, các tiêu chí lựa chọn cần được quy định một cách công khai, minh bạch để đảm bảo các đối tượng liên quan được tiếp cận một cách bình đẳng.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS): Tôi đưa ra dẫn chứng mô hình từ mô hình của Nhật Bản vì mô hình này khá gần gũi với Việt Nam. Tuy nhiên, như chúng ta cũng biết, đây là một cơ chế hoàn toàn mới nên sẽ không tránh khỏi những trách nhiệm của các đơn vị liên quan. Thế nên, cần sự hợp sức của các bộ, liên ngành để một phần chia sẻ áp lực, thúc đẩy sớm quá trình triển khai nhưng cũng một phần cùng nhau chia sẻ trách nhiệm. Thậm chí, nếu có thể, Chính phủ nên ban hành văn bản yêu cầu các bộ, liên ngành, phối hợp cùng triển khai để thúc đẩy cơ chế Sandbox sớm được triển khai.

Ông Lê Trọng Minh: Xin hỏi các diễn giả, làm thế nào để thúc đẩy cơ chế Sanbox để sớm đưa vào thực tiễn ở Việt Nam.

Sau phần tham luận, tọa đàm bước vào phần thảo luận. Phần thảo luận do ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập báo đầu tư điều phối.

Về phần mình, ông Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch HĐQT Nextech trình bày về vấn đề Sandbox và những hệ lụy xã hội qua các kinh nghiệp cụ thể của startup.

Theo đó, ông Bình đưa ra 5 kinh nghiệm cho thấy việc thiếu cơ chế pháp lý thí điểm (Regulatory Sandbox) sẽ có hệ luỵ gì cho xã hội?  

Thứ nhất, cản trở sáng tạo. Sự sáng tạo sẽ không có nếu không thể dùng khung pháp lý truyền thống để áp dụng cho mô hình kinh doanh mới.

Thứ hai, lãng phí xã hội khi thiếu những cơ chế cụ thể giúp các hoạt động được triển khai nhanh chóng, thuận tiện hơn thông qua các mô hình điện tử.

Thứ ba, nếu không có cơ chế pháp lý, thì ngoài lãng phí còn giây bất ổn đến xã hội.

Thứ tư, thất thu cho quốc gia. Nếu không có cơ chế thí điểm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam, thì các doanh nghiệp sẽ tìm đến các kênh khác như thanh toán chui, thanh toán lậu... dẫn đến thất thu trong nước.

Thứ Năm, nếu không có một cơ chế cụ thể cũng dễ dẫn đến cản trợ trong hoạt động đầu tư.

Ông Bình cũng đưa ra 3 bài học cho thấy cơ chế pháp lý thí điểm sẽ mang lại tác động gì: Chính phủ mở để kiến tạo; Mở ra ngành công nghiệp mới như thanh đoán điện tử và Fintech; “Phá rào” hay thí điểm.

Ông Dũng dẫn các nguồn nghiên cứu từ nước ngoài cho thấy, trên thế giới đã có nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ thiết lập các văn phòng thúc đẩy tạo cũng như bản thân các Regulatory Sandboxes đang được triển khai với tốc độ chưa có tiền lệ.

Theo đó, hiện có 33 quốc gia và vùng lãnh thổ có văn phòng sáng tạo, 8 quốc gia có văn phòng sáng tạo liên kết với ngân hàng trung ương. Ngoài ra, hiện cũng đã có 31 quốc gia, vùng lãnh thổ đã có Sandbox đang vận hành, 9 quốc gia sắp vận hành và 9 quốc gia, vùng lãnh thổ đang đề xuất. Tuy nhiên, không có tên Việt Nam trong danh sách kể trên.

“Thật bất ngờ khi thấy thoáng qua những quốc gia mà chúng tôi từ trước đến nay vẫn tự huyễn hoặc mình là Việt nam hơn hẳn về chính sách công nghệ”, ông Dũng nhấn mạnh.

Trong khi đó, trong phần trình bày của mình, ông Bùi Việt Dũng, Tổng giám đốc Financial Deep Mind kể câu chuyện “Mơ ước được chơi với “Hộp cát”” để đưa ra cái nhìn dễ hiểu về Sandbox.

Theo đó, một cậu bé bước vào khu vui chơi giải trí cho trẻ em hăm hở lao đến khu vực có những mảnh ghép hình thật to, cậu tuyên bố: Cháu sẽ xây cả thành phố với những toà nhà cao, hệ thống giao thông thông minh... Cô phụ trách mỉm cười giải thích: Những mảnh ghép này cháu làm cao quá sẽ dễ đổ xuống các em bé xung quanh, mà cô nghĩ cũng không đủ mảnh ghép, sao cháu không thử với khu cát đằng kia… Đứng trước khu chơi cát đợi đến lượt vào chơi, cô phụ trách nhìn cậu trong giây lát. Cô muốn đảm bảo rằng cậu không quá bé để dễ bị cát vào mồm hay mắt, cậu không có biểu hiện tăng động để có nguy cơ hất cát vào những người xung quanh. Vâng, cô đang thực hiện bước chọn lọc đầu tiên.

Kế đến cô giải thích với cậu: Chơi cát chỉ trong đúng khuôn viên này nhé, không được mang cát ra ngoài, không được đem nước vào đổ lên cát, phải thay giầy ra và đi ủng vào. Vâng, cô thiết lập luật chơi và một không gian giới hạn.

Khi cậu bước vào, cô dặn thêm: Một lượt chơi tối đa là 30 phút nhé. Một yếu tố nữa, cô thiết lập một thời gian giới hạn. Cậu bé bước vào và thoả sức dồn hết tâm trí sáng tạo xây dựng một thành phố của mình.

Ông Dũng cho biết, vẫn cùng những nguyên tắc cơ bản như vậy, nhưng chúng ta đang nói đến ở đây cơ chế Sandbox là cơ chế thí điểm, cho phép một số doanh nghiệp với các công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới khi chưa biết phải quản lý thế nào, có thể được thử nghiệm trong không gian và thời gian giới hạn dưới sự giám sát của các nhà quản lý và có các phương án dự phòng rủi ro phù hợp.

“Là một Fintech, may mắn được làm việc cùng những định chế tài chính năng động và sáng tạo hàng đầu, rất nhiều lần chúng tôi vẫn thầm mong ước làm sao có thể bước vào Sandbox như vậy. Đơn cử như với Công ty Chứng khoán VPS, một công ty chứng khoán đang vươn lên mạnh mẽ bằng công nghệ, chúng tôi vẫn trao đổi với nhau cùng một chủ đề lặp đi lặp lại nhiều lần: Tại sao trong thời đại công nghệ 4.0, để mở tài khoản, khách hàng bắt buộc phải đến trụ sở công ty để ký vào giấy. Những khách hàng ở tỉnh xa chúng ta sẽ phục vụ thế nào đây? Nếu như công nghệ của chúng tôi dựa trên nền tảng trí tuệ nhân tạo chứng mình được việc kết hợp nhận dạng khuôn mặt, chữ ký trên thiết bị di động, vân tay là rất an toàn thì liệu cơ quan chức năng có chấp nhận không?

Một khách hàng khác của chúng tôi mong muốn cung cấp tiện ích cho người sử dụng để thanh toán hoá đơn dịch vụ như tiền điện tiền nước, viễn thông, mà không thực hiện được vì tài khoản là “chuyên biệt” và các cơ quan quản lý đều bối rối không biết có làm được hay không. Người sử dụng chỉ còn biết than rằng: Tiền là của tôi mà, tôi có làm gì sai đâu nhỉ, tôi chỉ muốn tiện ích thôi mà…

Mong ước bước chân vào Sandbox của chúng tôi chắc hẳn không phải là cá biệt. Cộng đồng Fintech ở Việt Nam chắc hẳn cũng mong mỏi một điều như vậy”, ông Dũng cho biết.

Về phía doanh nghiệp, ông Nguyễn Xuân Việt Bình, đại diện CTCP Công nghệ và Dịch vụ Moca đã chia sẻ về những số liệu phát triển hợp tác chiến lược giữa Grab và Moca trong thời gian qua là rất tốt.

Cụ thể, chỉ trong nửa đầu 2019, tổng giá trị giao dịch qua ví Moca trên ứng dụng Grab tăng đến 150%; số người dùng tương tác hằng tháng (MAU) tăng hơn 70%, đều là người dùng thường xuyên, trung thành của Moca (quality users) với tần suất sử dụng ví rất cao.

Tính đến tháng 9/2019, tỷ lệ giao dịch không dùng tiền mặt qua Moca trên ứng dụng Grab đã chiếm đến 42%.

Số lượng người dùng Moca đã tăng 6 lần so với cùng kỳ năm 2018. Bên cạnh đó, số lượng ngân hàng liên kết trực tiếp với Moca trong năm 2019 cũng tăng gần gấp 2 lần so với năm 2018, giúp Moca có khả năng tiếp cận với 90% người dùng có sở hữu thẻ ATM tại Việt Nam.

Theo ông Bình, Moca nhiệt liệt ủng hộ việc ban hành cơ chế sandbox trong lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech). Điều này cũng sẽ giúp thúc đẩy đổi mới sáng tạo cho các doanh nghiệp Fintech, tăng cường khả năng tiếp cận của người dân đến các dịch vụ ngân hàng và dịch vụ tài chính toàn diện, thúc đẩy hướng đến xã hội không dùng tiền mặt theo định hướng chính sách không dùng tiền mặt giai đoạn 2016 - 2020 của Chính phủ Việt Nam.

Về mặt quản lý, bên cạnh các quy định then chốt khác, Moca đề xuất cơ chế Sandbox sẽ có các quy định phân biệt giữa cách làm mới và ý tưởng hoàn toàn mới.

Theo đó, đối với những cách làm mới khi thực thi các yêu cầu sẵn có, như eKYC, Sandbox sẽ chỉ tập trung đánh giá kiểm chứng về hiệu quả, độ tin cậy của phương pháp. Thời gian thử nghiệm có thể ngắn và có thể cho phép áp dụng ngay sau thời gian thử nghiệm.

Còn đối với những ý tưởng hoàn toàn mới như cho vay ngang hàng thì thời gian thử nghiệm cần dài hơn. Phương pháp và thời gian quản lý cũng cần cân bằng giữa quản lý và hiệu quả kinh tế để đảm bảo doanh nghiệp có thể đầu tư nguồn lực với tầm nhìn dài hạn, hơn là lợi dụng cơ chế Sandbox để khai thác lợi nhuận trong ngắn hạn.

Ngoài ra, ông Bình cho biết thêm, Moca cũng đang rất tích cực nghiên cứu các ý tưởng và giải pháp mới để có thể tham gia vào cơ chế Sandbox, hướng đến việc tăng cường tính tiện lợi cho khách hàng sử dụng ví điện tử.

Với lĩnh vực tài chính ngân hàng, ông Ngô Văn Đức, Phó trưởng phòng, Vụ Thanh toán Ngân hàng Nhà nước cho biết, cơ chế sanbox đối với hệ thống tài chính ngân hàng đang phát triển rất nhanh, hệ sinh thái Fintech tại Việt Nam rất rộng khi ngày càng nhiều công ty tham gia, hoạt động chính trong lĩnh vực thanh toán. Cụ thể, đến nay có 30 tổ chức không phải ngân hàng đã được Ngân hàng Nhà nước cấp giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, 24 ngân hàng triển khai thanh toán của QR Code, hơn 50.000 điểm điểm chấp nhận thanh toán QR code, 76 tổ chức triển khai dịch vụ thanh toán của Internet và 44 tổ chức triển khai dịch vụ thanh toán điện thoại di động. Điều này cho thấy xu hướng tất yếu của lĩnh vực Fintech tại Việt Nam. Song điều này cũng tồn tại một khoảng trống pháp lý trong lĩnh vực Fintech tại Việt Nam.

Thứ nhất, thể chế quản lý hoạt động Fintech chưa được đề cập tại bất kỳ văn bản pháp lý nào.

Thứ hai, chưa có quy định về đơn vị chuyên trách hỗ trợ, xử lý liên quan đến hoạt động Fintech.

Thứ ba, ngoại trừ hoạt động trung gian thanh toán, cơ bản các hoạt động của Fintech chưa được quy định và điều chỉnh bởi các văn bản pháp chế hiện hành.

Cuối cùng, các quy định pháp lý hiện hành liên quan đến nghiệp vủa của các tổ chức tín dụng chưa cho phép áp dụng các giải pháp công nghiệ hiện đại.

Từ những vấn đề này, việc tạo ra một cơ chế sanbox cho lĩnh vực Fintech là một nhu cầu cấp thiết.

Cơ chế quản lý này hướng đến mục tiêu các mục tiêu:

Hiện thực hóa các giải pháp tại Nghị quyết 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0 và các định hướng phát triển nền kinh tế số của Đảng và Nhà nước; Quyết định 999/QĐ-TTg ngày 12/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ; và Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” được phê duyệt tại Quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18/5/2016 của Thủ tướng Chính phủ.

Thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo và hiện đại hóa lĩnh vực hoạt động ngân hàng qua đó thúc đẩy mục tiêu phổ cập tài chính cho người dân.

Tạo tập môi trường thử nghiệm nhằm hoàn thiện và phát triển các giải pháp công nghệ tài chính, phù hợp với nhu cầu thị trường và khuôn khổ pháp lý.

Hạn chế rủi ro xảy ra cho khách hàng khi tham gia sử dụng các dịch vụ Fintech chưa được cấp phép chính thức.

Tiếp đến, TS. Trần Thị Quang Hồng, Trưởng Ban Nghiên cứu pháp luật Dân sự - Kinh tế, Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp) trình bày về vai trò của cơ chế Sandbox trong việc hoàn thiện khung khổ pháp lý thích ứng với Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Theo bà Hồng, với tư cách là một môi trường pháp lý cho việc thử nghiệm ứng dụng công nghệ, regulatory sandbox gắn liền với sự cho phép và giám sát của các cơ quan quản lý ngành, lĩnh vực. Các cơ quan này về bản chất là những cơ quan hành chính, thực thi vai trò chấp hành pháp luật, các hoạt động của họ phải dựa trên những quy tắc pháp lý cụ thể. Trong khi đó, regulatory sandbox chỉ áp dụng đối với những vấn đề phát sinh từ công nghệ mới, chưa có quy tắc pháp lý cụ thể điều chỉnh hoặc quy tắc hiện hành không phù hợp.

Do vậy, việc triển khai regulatory sandbox đòi hỏi cơ quan quản lý phải vượt qua chức năng thực thi pháp luật thông thường và có sự chủ động nhất định trong việc tiến hành các biện pháp quản lý cụ thể. Đồng thời, sự chủ động đó phải có những ràng buộc nhất định để đảm bảo quá trình thử nghiệm được thực hiện công bằng, hiệu quả và đồng bộ, tránh lạm quyền, phục vụ được cho mục tiêu là không làm mất cơ hội ứng dụng công nghệ mới do các quy tắc pháp luật chậm được ban hành hay thay đổi, đồng thời qua đó xác định được các yêu cầu thay đổi pháp luật phù hợp với yêu cầu điều chỉnh các vấn đề phát sinh từ công nghệ mới sau thử nghiệm. Đây là những vấn để cần được giải quyết để thúc đẩy sự hình thành các regulatory sandbox ở Việt Nam.

Cho đến nay, ngoài việc được nhắc đến trong Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, chưa có bất kỳ một quy tắc pháp lý nào xác định một cách hiểu thống nhất về regulatory sandbox cũng như cách thức để triển khai regulatory sandbox. Trong khi đó, việc triển khai regulatory sandbox liên quan đến nhiều vấn đề, bao gồm: lựa chọn doanh nghiệp/đơn vị phát triển công nghệ được phép thử nghiệm, loại công nghệ được thử nghiệm, thời gian và không gian thử nghiệm, trách nhiệm giám sát trong quá trình thử nghiệm, trách nhiệm pháp lý của người thử nghiệm, những yêu cầu về đánh giá trong quá trình thử nghiệm. Hơn nữa, với tư cách là một phương thức quản lý có tính thử nghiệm, regulatory sandbox phải được triển khai bởi các bộ, ngành quản lý các lĩnh vực cụ thể.

Với tư cách là những cơ quan chấp hành pháp luật, nếu không có những yêu cầu về trách nhiệm và những quy tắc miễn trừ nhất định, các cơ quan nhà nước có thể không có động lực trong việc triển khai xây dựng regulatory sandbox trong lĩnh vực quản lý của mình. Bên cạnh đó, việc triển khai môi trường pháp lý thử nghiệm liên quan đến sự lựa chọn, do vậy, các tiêu chí lựa chọn cần được quy định một cách công khai, minh bạch để đảm bảo các đối tượng liên quan được tiếp cận một cách bình đẳng.

Do vậy, một hành lang pháp lý thiết lập các quy tắc chung cho việc triển khai sandbox là cần thiết trong điều kiện hiện nay.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) chia sẻ về những điểm nghẽn phát lý Việt Nam trong sanbox.

Theo ông Đồng, làm pháp luật là do Nhà nước, nhưng cần phải thử nghiệm pháp lý để tìm các rủi ro. Sanbox bản chất là tận dụng được các nguồn cung, nguồn tài nguyên dư thừa để đưa người bán tìm đến người mua, từ đó giải toán được bài toán cân bằng giữ cung và cầu.

Hiện nay, nhiều nước trong khu vực dã áp dụng Regulatory Sanbox (cơ chế thử nghiệm có kiểm soát) như Singapore, Maylaysia, Indonesia, Thái Lan..., nhưng Việt Nam thì chưa thực nghiệm khung pháp lý. Do đó, ông Đồng đề xuất sửa đổi Nghị định 86 về kinh doanh vận tải và sửa đổi Nghị định 06 về truyền hình....

Dẫn chứng mô hình từ mô hình của Nhật Bản, ông Đồng cho rằng, mô hình này khá gần gủi với Việt Nam khi phần chia ra các nhóm chức năng, tổ công tác từ tư vấn pháp chế đến Ủy ban đánh giá các hoạt động kinh doanh đổi mới.

Từ đó, ông Đồng đưa ra khuyến nghị.

Thứ nhất, Việt Nam cần thành lập một Tổ công tác Sanbox liên quan đến các bộ liên quan như Bộ Thông tin và Truyền thông, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Giao thông - Vận tải, Bộ Tư pháp... tạo nên một bộ liên ngành để chia rủi ro cho từng bộ, bởi trách nhiệm không thể chỉ thuộc một bộ.

Thứ hai, sau khi thành lập tổ công tác sẽ có Văn phòng Sanbox quốc gia để tiếp nhận đăng ký và tư vấn cho doanh nghiệp trước khi nộp đơn chính thức, đồng thời giám sát thực thi của doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Hoa Cương, Tổ trưởng Tổ chuyên trách đề án Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia, Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, ngày 2/10/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 1269/QĐ-TTg thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia là đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực sự nghiệp kinh tế, trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhằm thực hiện hỗ trợ, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng trên nền tảng phát triển khoa học công nghệ.

Xét thấy cần xây dựng một văn bản quy phạm pháp luật ở tầm nghị định để quy định các cơ chế, chính sách ưu đãi và khuyến khích đối với Trung tâm và các doanh nghiệp, cá nhân hoạt động tại Trung tâm để có thể nhanh chóng xây dựng cơ sở vật chất của Trung tâm, thu hút các đối tác đầu tư để tạo ra hệ sinh thái hoàn chỉnh hỗ trợ doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã có công văn kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép Bộ xây dựng Nghị định quy định các cơ chế, chính sách ưu đãi và khuyến khích đối với Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia và Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, thống nhất với Bộ Tư pháp và Bộ Nội vụ và dự thảo Nghị định.

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra nhanh chóng và các nước đang chạy đua xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo để thúc đẩy hoạt động nghiên cứu phát triển và ứng dụng các công nghệ mới, việc xây dựng Nghị định quy định cơ chế, chính sách ưu đãi và khuyến khích đối với Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia là rất cần thiết.

Kinh nghiệm quốc tế và trong nước cho thấy ưu đãi và khuyến khích là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư và nhân tài cho các hoạt động nghiên cứu phát triển và đổi mới sáng tạo, từ đó tạo ra công nghệ mới, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, nâng cao năng suất và hiệu quả của nền kinh tế.

Mục tiêu của Nghị định nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc áp dụng cơ chế chính sách ưu đãi cao nhất trong khung khổ pháp luật, phấn đấu tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi tối đa, là yếu tố quan trọng hàng đầu để Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia thành công; tạo sức hấp dẫn để thu hút nhân tài, chuyên gia trong và ngoài nước, các tập đoàn công nghệ lớn từ các nước có trình độ công nghệ phát triển, đóng góp tích cực vào việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia trong dài hạn. Việc xây dựng Nghị định góp phần thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo và xây dựng Chính phủ kiến tạo.

Nội dung của chính sách tập trung vào 4 nội dung chính là: Cơ chế chính sách ưu đãi đối với Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia; Ưu đãi khuyến khích đối với các doanh nhân khởi nghiệp sáng tạo và doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đầu tư, nghiên cứu và phát triển công nghệ và ứng dụng công nghệ tại Trung tâm; Thu hút đầu tư của các công ty công nghệ lớn đến đầu tư, hoạt động tại Trung tâm; Thu hút đối tác hỗ trợ đổi mới sáng tạo hoạt động tại Trung tâm.

Theo ông Khả, xác định được tầm quan trọng của việc chuyển đổi nền kinh tế cũng như cả đất nước để phù hợp với cuộc cách mạng số, tại Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 01/01/2019 Chính phủ đã giao Bộ Thông tin và Truyền thông nhiệm vụ xây dựng Đề án Chuyển đổi số quốc gia. 

Trên góc độ quốc gia, chuyển đổi số đặt ra các bài toán lớn để giải quyết dó là đưa Việt Nam trở thành quốc gia số với nền kinh tế số chủ động, một chính phủ số hiệu quả, minh bạch kiến tạo và một xã hội số bình đẳng nơi  người dân và doanh nghiệp có được cơ hội sinh sống, học tập, phát triển, kinh doanh tốt nhất dựa trên khai thác được các lợi ích mà công nghệ số mang lại, nơi giá trị cơ bản của con người và bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam được gìn giữ.

Để hoàn thiện thể chế tạo thuận lợi cho quá trình chuyển đổi số quốc gia một loại các vấn đề liên quan đến các quy định pháp lý đã được đặt ra cần giải quyết. Do tính mới và các tác động của các quy định này cần được đánh giá để xác định mức độ ảnh hưởng đến các bên có liên quan nói riêng vã xã hội nói chung, Sandbox là một cách tiếp cận có tính khả thi cao.

Chuyển đổi số chính là sự đổi mới, sáng tạo ở mức cao, trên mọi khía cạnh hoạt động của tổ chức, doanh nghiệp. Chuyển đổi số quốc gia có tác động đến sự đổi mới sáng tạp không chỉ ở mức công nghệ, mức tổ chức mà còn ở mức thể chế, các quy định pháp lý. Ở đây, công nghệ là nền tảng, là công cụ cho chuyển đổi số. Đích đến của chuyển đổi số là sự đổi mới, sáng tạo ra các mô hình kinh doanh/nghiệp vụ mới, mô hình hoạt động mới hiệu quả hơn, cạnh tranh hơn với sự hỗ trợ của các công nghệ mang tính đột phá.

Khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát là một công cụ quan trọng cần được nghiên cứu bởi tất cả các ngành, lĩnh vực để sẵn sàng triển khai nhằm hỗ trợ các mô hình đổi mới, sáng tạo mới cần thiết cho quá trình chuyển đổi số. Mô hình này giúp cho sự sáng tạo với tự tin, sự đổi mới với đầy đủ cơ sở thực tiễn. Bộ Thông tin và Truyền thông thông qua Trung tâm Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 sẽ đi đầu trong việc thử nghiệm, đánh giá và xây dựng các chính sách mới trong lĩnh vực thông tin và truyền thông cũng như hỗ trợ cho các hoạt động xây dựng chính sách liên ngành nhằm đáp ứng thực tế phát triển mới.

Ông Khả cho biết thêm, trong bối cảnh bùng nổ của công nghệ được hỗ trợ bởi các thành tựu đột phá của công nghệ số, với khả năng đảm bảo kết nối và tương tác thời gian thực, khả năng thu thập, phân tích và khai thác khối lượng dữ liệu số khổng lồ để tìm ra tri thức giúp nâng cao hiệu quả của các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, môi trường số đã mang đến các lợi ích, ưu thế vượt trội so với môi trường kinh doanh, nghiệp vụ truyền thống.

Việc chuyển các hoạt động kinh tế - xã hội sang môi trường số là một bước tiến lớn của nhân loại, từ thế giới thực quen thuộc sang thế giới số nơi tri thức phát huy hết giá trị tiềm năng, để sau đó quay lại thế giới thực nhằm phục vụ nhu cầu cuộc sống, phát triển của cải vật chất, hướng đến các mục tiêu xã hội - chính trị, an ninh - quốc phòng.

Trong khi đó, Sandbox là công cụ để để sáng tạo. Sandbox cho phép chúng ta thử nghiệm sản phẩm, dịch vụ mới, sáng tạo khi chưa có các quy định chính thức được ban hành, khi chưa rõ quy định cụ thể nào sẽ áp dụng. Việc thử nghiệm nhăm giúp tìm hiểu cần xây dựng quy định gì và áp dụng đối với đối tượng nào để phù hợp với thực tiễn phát triển và hỗ trợ cho sự sáng tạo, đổi mới. Điều này giúp các tổ chức, doanh nghiệp nâng cao hiệu quả, cạnh tranh để dẫn dẳt trong lĩnh vực kinh doanh nghiệp vụ của mình.

Lý do chúng ta cần áp dụng Sandbox cho chuyển đổi số là vì các quy định đã hình thành trong một thời gian dài, để điều chỉnh các mô hình kinh doanh cũ được phát triển dựa trên các công nghệ đã được phát minh trước đây, rất khó để giới thiệu những mô hình kinh doanh mới, có tính đột phá, mà vẫn tuân thủ các quy định pháp lý có tính ràng buộc cao như hiện nay. Việc tuân thủ quy định đòi hỏi một đội ngũ nhân lực pháp lý hùng hậu, trong khi đó các doanh nghiệp và nhỏ, động lực đổi mới sáng tạo, thì không đủ nguồn lực để đảm bảo tuân thủ tất cả các quy định pháp lý đã được ban hành.

Việc không vượt qua được rào cản của các quy định cũ có thể làm hạn chế những ưu điểm mà công nghệ mới do các doanh nghiệp sáng tạo mang lại. Ví dụ điển hình nhất thời gian vừa qua là quy định về gắn mào để quản lý xe taxi công nghệ (khái niệm tạm dùng). Nếu không được điều chỉnh phù hợp thì quy định xe taxi dù công nghệ hay truyền thống đều phải gắn mào sẽ làm mất đi lợi ích mà công nghệ số mang lại đó là cho phép chia sẻ tài nguyên.

Phát biểu tham luận tại tọa đàm, ông Đào Đình Khả, Vụ trưởng Vụ Công nghệ thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết, việc ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị về chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là một sự kiện lớn đối với ngành thông tin truyền thông nói riêng cũng như đất nước nói chung.

Nghị quyết này mang đến một tín hiệu đặc biệt, thể hiện sự quyết tâm của cả dân tộc chung sức đồng lòng dưới sự lãnh đạo của Đảng để hướng đến một cuộc cách mạng mới, cuộc cách mạng số, với tâm thế quyết tâm đưa đất nước vào quỹ đạo phát triển hùng cường trong thời đại số.

Chuyển đổi số là một nội dung quan trọng được đề cập chi tiết, trong tâm trong Nghị quyết 52, thể hiện vai tro quan trọng của chuyển đổi số trong các chính sách, định hướng của đất nước đối với cách mạng công nghiệp 4.0.

Ngoài ra, Nghị quyết cũng nhắc đến một khái niệm mới đó là khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox). Nghị quyết đã nêu rõ sớm ban hành ban hành khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới hình thành từ cuộc Cách mạng công nghiệp này.

Phát biểu khai mạc buổi tọa đàm, ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư, đơn vị tổ chức buổi Tọa đàm cho biết, Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mở ra nhiều cơ hội, đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức đối với mỗi quốc gia, tổ chức và cá nhân; đã và đang tác động ngày càng mạnh mẽ đến tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội đất nước.

Nhằm cụ thể hóa nhận thức và hành động, mới đây nhất, Bộ Chính trị đã có Nghị quyết số 52-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Trước đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành chỉ thị về nâng cao năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và phê duyệt Đề án thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ. 

Nghị quyết 52 đã xác định mục tiêu tổng quát là: “Tận dụng có hiệu quả các cơ hội do cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại để thúc đẩy quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế gắn với thực hiện các đột phá chiến lược và hiện đại hoá đất nước; phát triển mạnh mẽ kinh tế số; phát triển nhanh và bền vững dựa trên khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao; nâng cao chất lượng cuộc sống, phúc lợi của người dân; bảo đảm vững chắc quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường sinh thái.”

Để làm điều đó, Nghị quyết 52 cũng chỉ rõ phải: “Xây dựng cơ chế quản lý phù hợp với môi trường kinh doanh số, tạo thuận lợi cho đổi mới sáng tạo. Sớm ban hành khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới hình thành từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Quy định rõ phạm vi không gian và thời gian thử nghiệm. Nghiên cứu, xây dựng các khu thử nghiệm dành cho doanh nghiệp công nghệ theo mô hình tiên tiến của thế giới. Thực hiện định danh, công nhận, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn đối với các sản phẩm, công nghệ, mô hình kinh doanh mới.

Việc đổi mới tư duy quản lý kinh tế, xây dựng và hoàn thiện các cơ chế phù hợp, đặc biệt với những ngành kinh doanh mới như kinh tế chia sẻ, Fintech,… đòi hỏi những giải pháp quyết liệt từ tạo lập khung khổ chính sách tới hành động của các cơ quan quản lý nhà nước. Trong đó tư duy chấp nhận những cái mới chưa có tiền lệ là quan trọng nhất”.

Đây không chỉ là yêu cầu riêng rẽ tại Việt Nam, mà với kinh nghiệm thực tế trên thế giới, khái niệm “điều chỉnh thử nghiệm - regulatory sandbox” đã được hơn 30 nước sử dụng sau khi ra đời tại Vương quốc Anh năm 2015. Thực tế đã chứng minh rằng, sandbox là cái nôi để cho các ý tưởng mới, các công nghệ mới có dư địa phát triển, các doanh nghiệp startup rất cần một môi trường như vậy.