Thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ trước giờ mở cửa

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp có thể cần thêm thời gian để sôi động trở lại.

Cách thức vận hành

Để tham gia giao dịch trên hệ thống TPDNRL, nhà đầu tư phải mở tài khoản giao dịch tại thành viên giao dịch. Trường hợp đã có tài khoản giao dịch chứng khoán cơ sở, nhà đầu tư được phép sử dụng tài khoản này để thực hiện giao dịch trái phiếu.

Trong trường hợp nhà đầu tư mở tài khoản lưu ký TPDNRL tại ngân hàng lưu ký và mở tài khoản giao dịch TPDNRL tại công ty chứng khoán, nhà đầu tư được đặt lệnh mua trái phiếu và công ty chứng khoán được thực hiện lệnh mua trái phiếu khi có xác nhận của ngân hàng lưu ký về việc chấp nhận yêu cầu thanh toán giao dịch trái phiếu.

Hệ thống giao dịch TPDNRL cho phép thành viên giao dịch kết nối và gửi lệnh lên hệ thống, với 2 loại lệnh là thỏa thuận điện tử và thỏa thuận thông thường (báo cáo giao dịch). Đối với lệnh điện tử, thành viên có thể lựa chọn gửi lệnh chào đến một số thành viên nhất định, hoặc gửi lệnh đến tất cả các thành viên của thị trường và chỉ các thành viên nhận được lệnh chào mới có thể xác nhận lệnh.

Theo HNX, hệ thống giao dịch TPDNRL cho phép trao đổi thông tin giao dịch, thông tin lưu ký với hệ thống của Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD). Việc thanh toán các giao dịch TPDNRL được thực hiện theo phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch, tương tự phương thức thanh toán đang áp dụng trên thị trường chứng khoán phái sinh, hoặc lệnh sẽ được thanh toán vào cuối ngày giao dịch theo lựa chọn của nhà đầu tư. Hệ thống cho phép tra cứu thông tin về sổ lệnh, thông tin về trái phiếu, thống kê giao dịch.

Để đảm bảo các chức năng của hệ thống giao dịch TPDNRL được vận hành chính xác, HNX đã tổ chức các đợt kiểm thử. Kết quả kiểm thử với thành viên qua 2 đợt cho thấy, hệ thống vận hành ổn định, đáp ứng được yêu cầu của thành viên trong việc nhập lệnh và tra cứu thông tin, đáp ứng yêu cầu của HNX trong việc quản lý, vận hành hệ thống, dữ liệu giao dịch đã được chuyển đầy đủ, chính xác sang VSD để thực hiện thanh toán. HNX cũng đã hoàn thành việc xây dựng tài liệu, hồ sơ và tổ chức 2 đợt đào tạo cấp chứng chỉ cho người sử dụng hệ thống.

Đăng ký, lưu ký và thanh toán giao dịch trái phiếu

Theo quy định của Nghị định 65/2020/NĐ-CP và Thông tư 30/2023/TT-BTC, doanh nghiệp chào bán TPDNRL phải đăng ký trái phiếu tại VSD và trái phiếu phải được lưu ký tập trung tại VSD thông qua thành viên lưu ký trước khi giao dịch, chuyển quyền sở hữu. Trên cơ sở các nguyên tắc này, Quy chế của VSD đã có hướng dẫn việc thực hiện đăng ký, lưu ký và thanh toán giao dịch trái phiếu riêng lẻ.

Đối với việc đăng ký TPDNRL, doanh nghiệp phát hành phải thực hiện đăng ký với VSD các thông tin về trái phiếu bao gồm: cung cấp đầy đủ thông tin về loại hình doanh nghiệp, lĩnh vực hoạt động, thông tin về trái phiếu và về người sở hữu trái phiếu (nhà đầu tư chuyên nghiệp/chiến lược, nhà đầu tư phân theo loại hình tổ chức).

Đối với việc lưu ký TPDNRL, các hoạt động lưu ký, rút lưu ký, chuyển khoản theo yêu cầu của nhà đầu tư, phong tỏa và giải tỏa trái phiếu được thực hiện tương tự như đối với chứng khoán cơ sở được lưu ký tại VSD hiện nay.

Việc thanh toán các giao dịch TPDNRL được thực hiện tức thời, tương tự như trên thị trường chứng khoán phái sinh, hoặc lệnh sẽ được thanh toán vào cuối ngày giao dịch theo lựa chọn của nhà đầu tư.

Về thanh toán giao dịch TPDNRL, VSD thực hiện thanh toán trên cơ sở kết quả giao dịch nhận được từ HNX với chu kỳ thanh toán T+0 (ngày thanh toán cùng ngày giao dịch) và phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch (giao dịch được thanh toán ngay khi bên mua có đủ tiền, bên bán có đủ trái phiếu trên tài khoản) trong khung thời gian từ 9h đến 16h ngày giao dịch. Ngay sau khi VSD hoàn tất thanh toán giao dịch, thành viên lưu ký có trách nhiệm phân bổ tiền, trái phiếu cho nhà đầu tư và thông báo cho VSD kết quả phân bổ vào cuối ngày. Trường hợp được thành viên lưu ký phân bổ tiền, trái phiếu trước khi kết thúc phiên giao dịch, nhà đầu tư có thể thực hiện bán/mua trái phiếu ngay trong phiên giao dịch.

Thực tế, có không ít mã trái phiếu chỉ phát hành cho một vài nhà đầu tư, những người có nhu cầu nắm giữ dài hạn và chưa có nhu cầu đưa trái phiếu lên sàn nhằm không phải nộp các loại phí.

Về vấn đề này, lãnh đạo VSD cho biết, quy định hiện nay chỉ yêu cầu nghĩa vụ đăng ký TPDNRL tập trung của các doanh nghiệp chào bán trái phiếu mà không quy định bắt buộc người sở hữu trái phiếu phải lưu ký tập trung khi chưa có nhu cầu. Chỉ khi người sở hữu TPDNRL thực hiện mua bán, chuyển quyền sở hữu TPDNRL thì mới phải lưu ký tập trung tại VSD thông qua thành viên lưu ký trước khi thực hiện.

Trường hợp người sở hữu TPDNRL chưa lưu ký trái phiếu tại VSD, VSD sẽ quản lý thông tin về người sở hữu trái phiếu trên hệ thống đăng ký của VSD theo các thông tin do tổ chức phát hành cung cấp. Quyền và lợi ích của người sở hữu chưa lưu ký được VSD theo dõi và ghi nhận tương tự như người sở hữu TPDNRL đã lưu ký. Tuy nhiên, việc nhận các quyền và lợi ích của người sở hữu trái phiếu chưa lưu ký sẽ được thực hiện trực tiếp giữa người sở hữu trái phiếu và doanh nghiệp phát hành, mà không qua thành viên lưu ký như người sở hữu đã lưu ký.

Kỳ vọng tác động tích cực

Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng quản trị VSD đánh giá, việc đưa TPDNRL vào giao dịch tập trung trong thời gian tới sẽ giúp chuẩn hoá thị trường TPDNRL, tăng khả năng thanh khoản của trái phiếu, đồng thời tăng tính minh bạch của trái phiếu, tạo dựng lại niềm tin đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp và hạn chế tối đa rủi ro cho nhà đầu tư, cũng như giúp các doanh nghiệp có tình hình tài chính tốt tiếp tục huy động được nguồn vốn trung và dài hạn hiệu quả từ thị trường này.

Ông Phạm Minh Giang, Trưởng ban Chiến lược và Phát triển, Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam (VNX) cho biết, VNX đã ban hành các quy chế để đưa thị trường vào vận hành bao gồm Quy chế giao dịch TPDNRL, Quy chế thành viên giao dịch TPDNRL. Phương thức giao dịch TPDNRL là giao dịch thỏa thuận thông qua các thành viên giao dịch. Các giao dịch trái phiếu được thanh toán theo phương thức T+0.

Việc vận hành thị trường giao dịch TPDNRL là một trong những hoạt động thể hiện quyết tâm của Sở trong việc thực hiện mục tiêu tập trung phát triển bền vững thị trường có tổ chức, thu hẹp thị trường tự do, tiến tới cơ chế mọi sản phẩm tài chính phải đăng ký để giao dịch, quản lý thông qua các hệ thống của VNX, bảo vệ quyền và lợi ích của công chúng đầu tư, thúc đẩy thị trường chứng khoán trở thành kênh dẫn vốn quan trọng và chủ yếu của nền kinh tế.

Theo ông Giang, tiềm năng phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam còn rất lớn. Báo cáo của ADB vào tháng 6/2023 cho thấy, tỷ trọng trái phiếu doanh nghiệp so với GDP của Việt Nam còn thấp so với các thị trường khác trong khu vực như Thái Lan, Trung Quốc, Malaysia, Hàn Quốc, Hồng Kông (Trung Quốc) và các thị trường đang phát triển ở Đông Á (lần lượt là 26,1%, 36,3%, 53,6%, 87,7%, 47,7% và 36,7%) .

Bên cạnh đó, sau những vụ việc trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, Chính phủ đang thực hiện nhiều biện pháp nhằm lành mạnh hóa thị trường để đưa thị trường này vào khuôn khổ, từ đó phát triển thị trường một cách an toàn, công khai, minh bạch. Vì vậy, trong tương lai, quy mô thị trường TPDNRL còn nhiều dư địa phát triển.

Ông Vương Hoàng Sơn, Giám đốc IB, Công ty Chứng khoán VNDIRECT cho rằng, thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần có thời gian để sôi động trở lại. Một mặt, số lượng các doanh nghiệp thực sự sẵn sàng và đáp ứng đủ điều kiện phát hành trái phiếu chưa nhiều. Mặt khác, niềm tin của các nhà đầu tư, bao gồm cả nhà đầu tư tổ chức và nhà đầu tư cá nhân khó có thể khôi phục trong thời gian ngắn sau khi thị trường vừa trải qua nhiều biến cố. Dù vậy, khi hệ thống giao dịch TPDNRL chính thức vận hành có thể thúc đẩy tính minh bạch của thị trường thứ cấp.

Hoàng Anh