Thị trường M&A chờ những thương vụ lớn

Thị trường M&A năm 2019 sẽ ở quy mô 6,7 - 6,8 tỷ USD

Theo kết quả khảo sát mới nhất của Trung tâm Nghiên cứu đầu tư và mua bán - sáp nhập (CMAC) và Nhóm Nghiên cứu Diễn đàn M&A Việt Nam (MAF Research), các nhà đầu tư và nghiên cứu đưa ra các dự báo khác nhau về giá trị thị trường M&A tại Việt Nam năm 2019. Theo đó, 52% dự đoán giá trị thị trường ở mức 7 - 7,5 tỷ USD, 16% lạc quan hơn khi dự đoán ở mức 7,5 - 8,5 tỷ USD. Trong khi đó, 23% thận trọng hơn với dự đoán giá trị M&A chỉ ở mức 5 - 7 tỷ USD.

Riêng CMAC và MAF Research dự báo, giá trị thị trường M&A năm 2019 sẽ ở quy mô 6,7 - 6,8 tỷ USD, tương đương 90% năm 2018, nhưng vẫn cao hơn so với mức bình quân giai đoạn 2014 - 2017 với quy mô 5 tỷ USD/năm.

Ðể thị trường đạt tầm cao mới, cần những thương vụ lớn cũng như những hành động mạnh mẽ hơn của Chính phủ và các doanh nghiệp trong bối cảnh dư địa cho kích hoạt các thương vụ M&A hiện còn lớn.

Do đặc thù hoạt động của nền kinh tế, cũng như doanh nghiệp tại Việt Nam, sự sôi động của thị trường M&A phụ thuộc lớn vào các động thái thoái vốn nhà nước thông qua chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) của các doanh nghiệp nhà nước, cũng như thoái vốn ở các doanh nghiệp niêm yết, công ty đại chúng hình thành từ doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa. Kết quả cổ phần hóa, thoái vốn trong 6 tháng đầu năm nay chậm, nên danh mục các doanh nghiệp cổ phần hóa và thoái vốn còn lớn.

Theo Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp, lũy kế đến hết tháng 6/2019, cả nước mới cổ phần hóa được 35/127 doanh nghiệp nhà nước trong danh mục quy định tại Công văn 991/TTg-ÐMDN; thoái vốn ở 88/405 doanh nghiệp như danh mục tại Quyết định 1233/QÐ-TTg… Ðây là tiềm năng lớn cho các thương vụ M&A diễn ra sôi động trong thời gian tới.

Nghiên cứu của CMAC cũng chỉ ra, trong năm 2019 và những năm tiếp theo, các thương vụ M&A sẽ tiếp tục tập trung vào lĩnh vực hàng tiêu dùng, bán lẻ, bất động sản. Ngoài ra, các lĩnh vực viễn thông, năng lượng, hạ tầng, dược phẩm, giáo dục được kỳ vọng sẽ đóng góp giá trị đáng kể cho hoạt động M&A tại Việt Nam trong giai đoạn tới.

Triển vọng đầu tư và M&A trong các ngành.

Ngành sản xuất hàng tiêu dùng, thực phẩm đồ uống và bán lẻ vẫn là mục tiêu của các nhà đầu tư, bởi tốc độ tăng trưởng và nhu cầu tiêu dùng cao của thị trường gần 100 triệu dân với dân số trẻ. Các thương vụ này có thể bao gồm chuyển nhượng các công ty sở hữu những thương hiệu địa phương lâu đời hoặc mới nổi, kèm theo đó là thị phần đối với một số chủng loại hàng hóa.

Ngành thực phẩm và đồ uống tại Việt Nam với tăng trưởng rất mạnh và có triển vọng lớn, bên cạnh các hoạt động mở rộng và kết hợp để gia tăng chuỗi giá trị trong ngành của các doanh nghiệp nội địa thông qua M&A, những doanh nghiệp đầu ngành như Tổng công ty cổ phần Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội, Công ty cổ phần Sữa Việt Nam vẫn có chỗ trống cho các nhà đầu tư nước ngoài tham gia góp vốn, mua cổ phần và sẽ trở thành mục tiêu hấp dẫn cho các tập đoàn lớn từ Mỹ, châu Âu, Thái Lan.

Với ngành viễn thông - công nghệ, việc thúc đẩy cổ phần hóa Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam - Công ty mẹ, Tổng công ty Viễn thông MobiFone… đang hứa hẹn kích hoạt các thương vụ M&A lớn.

Cùng với sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, các doanh nghiệp nằm trong hệ sinh thái cũng bắt đầu có những bước đột phá, nhận được sự quan tâm của các quỹ đầu tư trong nước lẫn khu vực. Tuy nhiên, giới khởi nghiệp và công nghệ tại Việt Nam sẽ cần có những nỗ lực lớn để có những thương vụ đột phá như các start-up trong khu vực, chẳng hạn Grab, Shopee (Singapore), Go Jek (Indonesia)…

Ngân hàng và dịch vụ tài chính cũng còn tiềm năng lớn cho các thương vụ M&A, vì các nhà đầu tư quan tâm tới tài chính cá nhân, tài chính tiêu dùng, hoạt động thẻ, công nghệ ngân hàng… vốn còn nhiều tiềm năng ở Việt Nam. Còn nhiều cái tên trong tầm ngắm cho các thương vụ M&A lớn, vì cùng với Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam năm nay phải cổ phần hóa, nhiều ngân hàng còn room ngoại lớn Nhà nước có định hướng thoái vốn như BIDV...

Triển vọng đầu tư và M&A trong các ngành.

Trong những năm qua, một số thương vụ M&A trong ngành dược phẩm, chăm sóc sức khỏe đã được thực hiện, tuy nhiên cơ hội vẫn còn nhiều cho những mục tiêu M&A. Những doanh nghiệp dược quy mô lớn như Công ty cổ phần Dược Hậu Giang, Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu y tế Domesco, Công ty cổ phần Traphaco… đang trong tầm ngắm của các nhà đầu tư ngoại.

Ðáng chú ý, nhiều doanh nghiệp như Công ty cổ phần Ðầu tư thế giới di động, Công ty cổ phần Bán lẻ kỹ thuật số FPT, Công ty cổ phần Thế giới số… là những công ty chuyên về phân phối điện máy đã có tín hiệu chuyển hướng sang phân phối dược phẩm thông qua mua lại các chuỗi cửa hàng dược phẩm.

Các bệnh viện tư nhân cũng sẽ là mục tiêu đầu tư tích cực trong dòng chảy M&A, bởi nhu cầu khám chữa bệnh của gần 100 triệu dân đã và đang trở nên quá tải.

Về đối tác, kết quả nghiên cứu của CMAC và MAF Research dự báo, các nhà đầu tư từ châu Á gồm Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan và Singapore sẽ tiếp tục chiếm ưu thế trong các thương vụ M&A sắp tới. Thị trường cũng đang được chứng kiến xu hướng đầu tư từ Hồng Kông và Trung Quốc tại một số ngành, lĩnh vực. Các nhà đầu tư khối nội tuy không tham gia vào các thương vụ có giá trị lớn nhất nhưng đang từng bước chuyển mình để làm chủ các thương vụ M&A lớn nhờ lợi thế về tiếp cận quỹ đất, am hiểu thị trường; nâng cao khả năng cạnh tranh và làm tiền đề để thu hút vốn từ khối ngoại.

Nhiều rào cản cần dỡ bỏ

Ðể thị trường M&A sắp tới diễn ra sôi động, nhất là kích hoạt cho nhiều thương vụ lớn diễn ra, vẫn còn nhiều rào cản cần phải dỡ bỏ. Theo kết quả khảo sát của Nhóm nghiên cứu MAF và Trung tâm CMAC, các yếu tố đang gây trở ngại lớn nhất là: tỷ lệ sở hữu cổ phần nhà nước tại doanh nghiệp sau IPO, bán vốn vẫn còn rất lớn (85%), báo cáo tài chính và công bố thông tin chưa minh bạch (80%), định giá quá cao (76%) và thời gian thực hiện thương vụ quá dài (75%). Các yếu tố khác lần lượt là: yếu tố văn hóa và sự thay đổi, không có nhiều cơ hội chất lượng, khó tiếp cận doanh nghiệp, rào cản ngôn ngữ.

Các yếu tố trở ngại cho hoạt động M&A tại Việt Nam.

Ðiểm đáng chú ý là 8/8 yếu tố liên quan đến nhà nước và doanh nghiệp nhà nước, 6/8 yếu tố liên quan đến khu vực doanh nghiệp tư nhân. Ðiều này đòi hỏi các nhà hoạch định và thực thi chính sách, các nhà quản lý doanh nghiệp, các chủ doanh nghiệp Việt Nam cần suy nghĩ và tìm giải pháp để tháo gỡ các rào cản, khơi thông cho dòng chảy vốn vào thị trường M&A.

Ngoài các công ty nhà nước cổ phần hóa, nơi cổ đông nhà nước vẫn muốn nắm giữ và thoái từng phần hoặc do Nhà nước chưa thực hiện kế hoạch thoái vốn, một lực cản với M&A là nhiều công ty tư nhân lớn vẫn chưa thoát khỏi tâm lý không muốn bán hết doanh nghiệp. Trong khi đó, các nhà đầu tư nước ngoài muốn nắm tỷ lệ chi phối để có thể chủ động trong các hoạt động sản xuất - kinh doanh. Ðiều này làm giảm sức hút của các thương vụ cổ phần hóa, bán vốn.

Hiện nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn duy trì hai hệ thống sổ sách kế toán. Thông tin tài chính của nhiều doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp cổ phần hóa chưa được công bố minh bạch, hoặc công bố trên website của doanh nghiệp với thông tin không được cập nhật. Ðiều này làm cho các nhà đầu tư e ngại về tính chính xác của các con số tài chính. Ngoài ra, việc tiếp cận thông tin về đối tượng tiềm năng cũng khá khó khăn với các nhà đầu tư nước ngoài. Nhà đầu tư phải mất tương đối nhiều thời gian để thực hiện thương vụ. Trong đó, thời gian chính là tìm hiểu thông tin, rà soát đặc biệt và trao đổi thông tin với đối tác.

Giải pháp thúc đẩy M&A tại Việt Nam.

Theo nhiều nhà đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp Việt Nam định giá quá cao khi bán, điều này đang ảnh hưởng lớn đến sự thành công của các thương vụ M&A do hai bên khó thống nhất được giá.

Ðể “làm nóng” thị trường M&A thời gian tới, MAF và CMAC đưa ra khuyến nghị, cần thoái vốn quyết liệt và mạnh mẽ hơn, doanh nghiệp cần minh bạch và công bố thông tin tốt hơn, chủ động tiếp cận các nhà đầu tư quốc tế, thúc đẩy niêm yết các công ty nhà nước cổ phần hóa, thay đổi và hoàn thiện hệ thống luật pháp, chính sách...

Tiềm năng thị trường M&A còn rộng mở

Ông Ðặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính.

Trong bối cảnh tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, cũng như nhà nước thoái vốn khỏi các doanh nghiệp đã cổ phần hóa từ đầu năm đến nay diễn ra chậm, Chính phủ đang chỉ đạo Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan, doanh nghiệp có giải pháp khắc phục tình trạng này. Bộ Tài chính đang triển khai nhiều giải pháp. Một khi cổ phần hóa và thoái vốn được đẩy nhanh trong thời gian tới thì sẽ gia tăng dư địa cho thị trường M&A.

Ðể đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa, Bộ Tài chính đang phối hợp với các bên liên quan lựa chọn các doanh nghiệp, cũng như các nhà tư vấn tham gia làm mẫu áp dụng bán vốn theo phương thức dựng sổ (Book building). Cùng với đó, Bộ cùng với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước lên kế hoạch triển khai các hoạt động tập huấn, giới thiệu phương thức bán vốn dựng sổ đến rộng rãi doanh nghiệp, nhà đầu tư, tổ chức bảo lãnh phát hành, để Book building sớm phát huy những tính năng ưu việt trong góp phần đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa đang chậm trễ. Cơ quan quản lý đang tính đến việc mở cửa cho các tổ chức tư vấn, bảo lãnh phát hành quốc tế tham gia hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam bán vốn theo phương thức dựng sổ.

M&A khối công ty chứng khoán sẽ còn sôi động

Ông Trần Thiên Hà, Tổng giám đốc CTCP Chứng khoán An Phát.

Ghi nhận từ thực tế thị trường cho thấy, nhà đầu tư nước ngoài vẫn đang săn mua công ty chứng khoán tại Việt Nam vì nhiều lý do. Ðầu tiên, còn khá nhiều công ty chứng khoán quy mô nhỏ, hiệu quả làm ăn kém, nên nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư nước ngoài chỉ phải bỏ ra lượng vốn nhỏ là đã có thể mua được. So với con đường lập mới công ty chứng khoán với nhiều thách thức, nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư ngoại dễ dàng có trong tay công ty chứng khoán từ mua lại của chủ Việt Nam. Ðiều này giúp nhà đầu tư ngoại tiết kiệm thời gian, thậm chí cả chi phí. Dự báo, hoạt động M&A trong khối công ty chứng khoán sẽ vẫn sôi động trong thời gian tới.

Mặt khác, tuy trải qua gần 20 năm phát triển, nhưng thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn trong giai đoạn sơ khởi, tiềm năng phát triển còn nhiều. Tuy một số sản phẩm mới đã được triển khai như phái sinh chỉ số và trái phiếu, chứng quyền có đảm bảo…, nhưng mới là trong giai đoạn đầu. Trong khi với kinh nghiệm triển khai hiệu quả các sản phẩm mới này ở các thị trường quốc tế hàng thập niên qua, các đối tác ngoại nhìn thấy tiềm năng cung cấp sản phẩm, dịch vụ giao dịch chứng khoán mới ở Việt Nam còn rộng mở. Thực tế, ngay sau M&A, nhiều công ty chứng khoán do đối tác nước ngoài làm chủ chỉ trong thời gian ngắn đã nhanh chóng tăng vốn lên hàng nghìn tỷ đồng, để đủ điều kiện tham gia thị trường chứng khoán phái sinh, phát hành chứng quyền cho đảm bảo…

Giải quyết bài toán chất lượng lao động, Việt Nam sẽ hấp dẫn hơn

Bà Nguyễn Thị Ngọc Châu, Trưởng phòng cấp cao Dịch vụ tư vấn DN Công ty Grant Thornton Việt Nam.

Năm 2019, hoạt động M&A được xem là một kênh quan trọng để thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Một dự án FDI mới thường mất nhiều năm để thực hiện, từ khâu nghiên cứu thị trường, thực hiện báo cáo khả thi hay thẩm định chi tiết. Các dự án FDI qua hình thức M&A sẽ giúp nhà đầu tư tiết kiệm thời gian và chí phí.

Theo hình thức này, nhà đầu tư nước ngoài chỉ cần tiếp cận và thương lượng với các doanh nghiệp trong nước có chiến lược đầu tư phù hợp. Sau khi đạt thỏa thuận, vốn đầu tư chuyển vào Việt Nam thông qua hình thức mua lại cổ phần các công ty trong nước. Khi trở thành cổ đông lớn, các nhà đầu tư nước ngoài có thể tham gia sâu hơn vào quá trình quản trị công ty.

Sự tăng trưởng các hoạt động M&A tại Việt Nam được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố, bao gồm sức hấp dẫn và tiềm năng của các doanh nghiệp trong nước, tăng tốc quá trình cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước và việc phê chuẩn các hiệp định thương mại tự do như CPTPP và EVFTA. Niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài về thị trường Việt Nam ngày càng tăng và chúng tôi kỳ vọng xu hướng này sẽ tiếp tục giúp Việt Nam trở thành một trong những thị trường M&A quan trọng trong khu vực.

Tuy nhiên, nhà đầu tư nước ngoài còn gặp nhiều thách thức khi tham gia vào thị trường Việt Nam. Thủ tục hành chính phức tạp, tốn thời gian và chi phí là một trong những trở ngại lớn. Mặc dù thủ tục hành chính đã được cải thiện gần đây, nhưng các dự án của nhà đầu tư nước ngoài vẫn có nguy cơ bị trì hoãn và đánh mất các cơ hội tiềm năng.

Một thử thách khác là thiếu lao động chất lượng cao, đặc biệt khi Việt Nam phát triển nền kinh tế số. Nhà đầu tư nước ngoài thường gặp khó khăn khi tuyển dụng lao động chất lượng cao tại Việt Nam.

Theo báo cáo về chỉ số cạnh tranh nhân tài toàn cầu năm 2019 (The Global Talent Competitiveness Index), Việt Nam xếp thứ 87 trong tổng số 119 quốc gia về khả năng phát triển và thu hút nhân tài.

Ðể giải quyết mối lo ngại này, Chính phủ cần nỗ lực cung cấp chương trình giáo dục và đào tạo chất lượng cao cho lực lượng lao động nhằm đáp ứng nhu cầu hiện nay cũng như chuẩn bị cho thế hệ lao động trong tương lai có thể cạnh tranh trong lĩnh vực công nghệ cao.

Hy vọng các DN, đặc biệt là ngân hàng, sẽ hướng tới dòng vốn tư nhân khi gọi vốn

Ông Andy Ho, Giám đốc điều hành Tập đoàn VinaCapital.

Những năm vừa qua, hoạt động M&A tại Việt Nam trở nên khá sôi động với những thương vụ đầu tư nhỏ cho đến các thương vụ mua lại hoàn toàn. Ðiều này cho thấy nền kinh tế năng động của Việt Nam đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước.

VinaCapital chủ yếu chọn đầu tư để sở hữu khoảng 10 - 40% cổ phần của doanh nghiệp tư nhân. Quỹ sẽ thoái vốn trong vòng 2 - 3 năm bằng cách bán lại cho đối tác chiến lược muốn nắm cổ phần lớn và sẵn sàng chi trả một khoản kinh phí lớn. Chúng tôi đã tham gia đầu tư và thoái vốn ở nhiều doanh nghiệp trong năm qua. Với mức định giá chung của thị trường P/E trên 15 lần, nhiều doanh nghiệp tư nhân mà Quỹ đầu tư đã quyết định niêm yết trên TTCK, giúp việc thoái vốn dễ dàng hơn thông qua phương pháp bán cổ phiếu trên thị trường, hoặc tìm nhà đầu tư sẵn sàng mua lượng cổ phiếu lớn.

Chúng tôi thường thẩm định chuyên sâu các vấn đề về luật pháp, tài chính, môi trường, xã hội và quản trị công ty trước khi đi đến quyết định đầu tư. Ðiều này đặc biệt quan trọng, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của việc đầu tư. Ðây cũng là cơ hội cho chúng tôi cải thiện quản trị doanh nghiệp và định vị doanh nghiệp tốt hơn trước khi bán cho đối tác chiến lược trong tương lai.

Các hoạt động M&A sẽ tăng trong năm tới bao gồm cả đầu tư và mua lại để có quyền kiểm soát tại các doanh nghiệp tiềm năng. Chúng tôi hy vọng các chủ doanh nghiệp, đặc biệt là các ngân hàng, sẽ hướng tới dòng vốn tư nhân để huy động vốn, vì nhu cầu vốn của họ khá cao.

Hữu Hòe