Cần cải thiện cơ chế vận hành
 |
| Ông Trịnh Hoài Giang, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán TP.HCM |
Với đặc thù có thể tất toán vị thế ngay trong phiên (T+0), cho phép bán khống (short sell) và đòn bẩy cao, sản phẩm này sẽ thu hút đông đảo nhà đầu tư tham gia, nhất là khi thị trường cổ phiếu cơ sở biến động tiêu cực, vì tạo ra cơ hội thu lời lớn cũng như giúp nhà đầu tư phòng vệ rủi ro cho cổ phiếu cơ sở.
Tuy nhiên, tỷ lệ ký quỹ của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam còn cao so với thị trường quốc tế và độ lớn của thị trường cũng như quy mô sản phẩm còn hạn chế khiến nhà đầu tư lớn chưa mặn mà tham gia, phần lớn vẫn là nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ.
Do vậy, để thu hút các nhà đầu tư tổ chức, cần cải thiện cơ chế vận hành để có những điểm tương đồng hơn với thông lệ quốc tế, tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài khi tiếp cận và giao dịch.
Ngoài ra, thị trường phái sinh cần đa dạng các sản phẩm. Ở các thị trường phát triển, số lượng mã chứng khoán trong chỉ số thường là vài trăm mã, ví dụ chỉ số S&P 500,
Nikkei 225, KOSPI 200... Do vậy, có thể nghiên cứu thêm sản phẩm phái sinh trên chỉ số cổ phiếu như VNX50 hay VNX100, tiến đến phái sinh trên các cổ phiếu lớn.
Trong điều kiện chưa thực hiện được việc này, thị trường có thêm sản phẩm hợp đồng tương lai trái phiếu với các kỳ hạn khác nhau cũng giúp nhà đầu tư có thêm sự lựa chọn.
Số loại sản phẩm được phép giao dịch còn hạn chế
 |
| Ông Lê Mạnh Hùng, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Vietcombank |
Một trong những kỳ vọng khi đưa vào vận hành chính thức sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên - hợp đồng tương lai của chỉ số VN30 - là việc sản phẩm này có thể được sử dụng như một công cụ hạn chế rủi ro thị trường cho các nhà đầu tư, đặc biệt là trong những giai đoạn thị trường biến động mạnh.
Ở một chừng mực nào đó, sản phẩm phái sinh này đã phát huy được khả năng bảo vệ danh mục cho nhà đầu tư trong những giai đoạn thị trường xuất hiện xu hướng mạnh - nhất là ở những nhịp giảm điểm nhanh trong quãng thời gian tương đối ngắn như đã xảy ra trong quý II/2022.
Đó là bởi nhà đầu tư có thể mở và đóng vị thế ngay trong phiên giao dịch mà không phải chờ đến những ngày sau đó như trên thị trường chứng khoán cơ sở và nhà đầu tư cũng có thể giao dịch cả hai chiều trên thị trường chứng khoán phái sinh so với việc chỉ được một chiều như thị trường chứng khoán cơ sở.
Trên thực tế, trong giai đoạn toàn thị trường cơ sở giảm điểm mạnh vừa qua thì đã có một số nhà đầu tư chuyển một phần tiền sang giao dịch các sản phẩm hợp đồng tương lai của chỉ số VN30, thay vì bán tháo cổ phiếu, theo đó làm giảm áp lực cung cổ phiếu tại một thời điểm trên thị trường cơ sở đồng thời cũng giúp tâm lý của nhà đầu tư ổn định lại phần nào.
Điều này thể hiện qua khối lượng giao dịch trung bình phiên của sản phẩm hợp đồng tương lai của chỉ số VN30 tăng lên mức 400.000 - 500.000 hợp đồng vào cuối quý II/2022, tức gấp 2 - 3 lần so với thời điểm đầu năm 2022 và gấp 20 - 25 lần so với giai đoạn cuối 2017, đầu năm 2018 khi thị trường chứng khoán phái sinh mới đi vào hoạt động. Trong khi cùng thời điểm, khối lượng giao dịch của nhóm cổ phiếu VN30 giảm mạnh, chỉ còn khoảng một nửa so với giai đoạn đầu năm theo đà giảm của chỉ số chung.
Mặc dù vậy, xét trên bình diện rộng, số loại sản phẩm được phép giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh ở thời điểm hiện tại vẫn còn hạn chế. Do đó, cũng chưa thể kỳ vọng thị trường chứng khoán phái sinh đem lại khả năng phòng ngừa rủi ro hơn nữa cho nhà đầu tư.
Trong thời gian tới, nên tiếp tục triển khai vận hành sản phẩm chứng quyền có bảo đảm bằng cổ phiếu do công ty chứng khoán phát hành, cũng như xây dựng cơ chế pháp lý cho phép các công ty niêm yết có uy tín trên thị trường được phát hành quyền chọn mua hoặc bán cổ phiếu cho cán bộ công nhân viên cũng như nhà đầu tư theo thông lệ quốc tế. Điều này sẽ giúp thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đa dạng hơn cả về chủng loại sản phẩm cũng như đơn vị phát hành.
Cần phải có thêm các sản phẩm mới để thu hút các nhà đầu tư
 |
| Ông Phùng Trung Kiên, Nhà sáng lập Công ty quản lý tài sản Vietnam Holdings Inc |
Chứng khoán phái sinh ra đời với 2 sứ mệnh là giải pháp phòng vệ cho các nhà đầu tư ở thị trường cơ sở và tạo thêm hàng hoá cho thị trường đầu cơ ngắn hạn.
Do đó, sẽ rất khó để hạn chế hoạt động đầu cơ trên thị trường, và nếu có làm thì cũng sẽ ảnh hưởng đến một phần sứ mệnh của sản phẩm này.
Thị trường hiện tại cho thấy, trong khi nhà đầu tư tham gia phái sinh với mục đích phòng vệ còn thấp thì nhà đầu tư với mục đích lướt sóng, đầu cơ lại chiếm số đông.
Thường thì các nhà đầu tư cá nhân thích phong cách đầu cơ ngắn hạn, trong khi các quỹ, tổ chức tự doanh quan tâm nhiều hơn đến việc phòng vệ.
Thị trường phái sinh hiện nay còn ít sản phẩm nên mức hấp dẫn với các nhà đầu tư còn thấp, thị trường chưa sôi động. Thời gian tới, cần phải có thêm các sản phẩm mới để thu hút các nhà đầu tư.
Trước đây, phái sinh không có được thiện cảm của nhiều nhà đầu tư vì thường tác động đến chứng khoán cơ sở. Các nhà tạo lập thường chọn ngày đáo hạn để dồn tiền giao dịch mạnh các cổ phiếu trong rổ VN30, nhất là các cổ phiếu lớn, từ đó tác động đến chỉ số VN30, đến thị trường phái sinh.
Đặc biệt, những lệnh không khớp trong phiên đáo hạn phái sinh thì sẽ lấy theo giá của VN30, thành thử làm méo mó thị trường, nhất là với phiên ATC.
Nhưng từ ngày 16/6 vừa qua, các hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đã được áp dụng cách tính giá thanh toán đáo hạn mới.
Theo đó, thay đổi đáng chú ý trong phương pháp tính giá thanh toán cuối cùng (FSP) của hợp đồng tương lai chỉ số VN30 sẽ từ “giá trị đóng cửa của chỉ số cơ sở tại ngày giao dịch cuối cùng” thành “giá trị trung bình số học giản đơn của chỉ số trong 30 phút cuối cùng của ngày giao dịch cuối cùng” (bao gồm 15 phút khớp lệnh liên tục và 15 phút khớp lệnh định kỳ đóng cửa), sau khi loại trừ 3 giá trị chỉ số cao nhất và 3 giá trị chỉ số thấp nhất của phiên khớp lệnh liên tục.
Những thay đổi nói trên có thể coi như giải pháp kỹ thuật để hạn chế các nhà tạo lập trong ngày đáo hạn tác động vào chỉ số.
Để thúc đẩy phái sinh phát triển hơn nữa, cần triển khai giao dịch T0
 |
| Ông Đặng Trần Phục, Chủ tịch Hội đồng quản trị Azfin Việt Nam |
Sản phẩm phái sinh hiện vẫn còn khá đơn giản, chủ yếu là hợp đồng tương lai chỉ số VN30, còn hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ được cho là “có cho vui”, chưa giao dịch nhiều.
Sản phẩm tiếp theo là chứng quyền có đảm bảo nhưng quy mô cũng còn nhỏ, hiện mới chỉ có chứng quyền mua, chưa có chứng quyền bán.
Nhìn chung, sản phẩm phái sinh còn ít, khiến cho nhà đầu tư không có nhiều lựa chọn.
Thời gian tới, tôi cho rằng, thị trường phái sinh cần được bổ sung các sản phẩm mới, ví dụ như chứng quyền bán.
Hay với hợp đồng tương lai chỉ số VN30, nên có thêm các sản phẩm phái sinh với bộ chỉ số khác liên quan đến các ngành như bất động sản, ngân hàng…
Nhìn chung, nếu đa dạng được sản phẩm thì tính chất phòng ngừa rủi ro sẽ tốt và được quan tâm nhiều hơn, thay vì chủ yếu phục vụ cho mục đích đầu cơ như hiện nay.
Thực tế là hiện nay, hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đang hoạt động khá mạnh, còn chứng quyền có đảm bảo đang phát triển hơi chậm do các công ty phải bỏ vốn đối ứng. Để thúc đẩy phái sinh phát triển hơn nữa, cần triển khai giao dịch T0 để tăng tính hấp dẫn với các nhà đầu tư.
Riêng với khối ngoại, việc tham gia thị trường phái sinh chủ yếu với mục đích phòng vệ. Do đó, nếu muốn đẩy mạnh sự tham gia của khối ngoại thì phải tăng sức hấp dẫn của thị trường cơ sở, thu hút được nhiều nhà đầu tư, từ đó, đẩy mạnh nhu cầu phòng vệ hơn. Cùng với đó, thị trường phải có các câu chuyện mới như nâng hạng, nới room, sản phẩm đa dạng, sân chơi đủ rộng…
Các sản phẩm chứng khoán phái sinh sẽ dần có những chỗ đứng vững chắc
 |
| Ông Lê Đức Khánh, Giám đốc Phát triển năng lực đầu tư, Công ty Chứng khoán VPS |
Có lẽ chưa nhiều nhà đầu tư có thể hiểu rõ đặc điểm, tính ưu việt của công cụ, sản phẩm phái sinh.
Một trong ba ưu điểm của công cụ phái sinh, đặc biệt là sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30, là phòng vệ danh mục cổ phiếu cơ sở trong một số giai đoạn thị trường diễn biến xấu hoặc điều chỉnh sâu như giai đoạn quý II thì việc sử dụng công cụ phái sinh như công cụ phòng vệ lại phù hợp.
Nhưng ở một số giai đoạn thị trường tăng điểm như hiện nay, việc sử dụng công cụ phái sinh như hoạt động đầu cơ đôi khi lại phù hợp với một số nhà đầu tư ưa giao dịch ngắn hạn.
Như vậy, chính nhà đầu tư cần phân biệt để sử dụng công cụ phái sinh theo chiến lược đầu cơ hay phòng vệ một cách hiệu quả tốt nhất. Nhà đầu tư cũng cần tìm hiểu thêm để tránh nhầm lẫn giữa công cụ phái sinh với các kênh đầu tư cổ phiếu, trái phiếu phổ biến như hiện nay.
Nhìn kinh nghiệm ở các nước trong khu vực như là Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia - thị trường chứng khoán phái sinh Singagore ra đời từ năm 1983 triển khai sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số Nikkei 225 trước rồi mới triển khai tiếp sản phẩm quyền chọn...
Các thị trường chứng khoán phái sinh Hàn Quốc 1993, kể cả Thái Lan luôn triển khai các sản phẩm phái sinh được nhà đầu tư cá nhân và tổ chức ưa chuộng trước là sản phẩm hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số chứng khoán trước rồi mới đến các sản phẩm khác. Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam cũng nên tiếp tục triển khai các sản phẩm quyền chọn "option", phái sinh trên lãi suất, trái phiếu...
Bên cạnh đó, cũng cần hoàn thiện sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30 với việc thay thế bộ chỉ số mới như VN50, VN100 để mang tính đại diện hơn, tránh phụ thuộc vào số lượng ít cổ phiếu.
Nhìn chung, các sản phẩm chứng khoán phái sinh trong tương lai sẽ dần có những chỗ đứng vững chắc và thu hút sự tham gia lớn của các ngân hàng thương mại, nhà đầu tư tổ chức trong và ngoài nước...
