Tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025 của Bộ Công thương ngày 25/09, Cục Phòng vệ thương mại thống kê, kể từ khi thành lập, Cục đã thực hiện 48 vụ việc điều tra mới và 35 vụ việc rà soát các biện pháp phòng vệ thương mại đang áp dụng. Trên cơ sở đó, Cục Phòng vệ thương mại đã kiến nghị Bộ Công thương áp dụng 36 biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng nhập khẩu. Tổng doanh thu hàng năm của các doanh nghiệp sản xuất trong nước tham gia các vụ việc phòng vệ thương mại ước đạt gần 600.000 tỷ đồng, với hơn 56.000 lao động trực tiếp. Thu ngân sách từ thuế phòng vệ thương mại đạt khoảng 1.600 tỷ đồng mỗi năm.
Ông Nguyễn Hữu Trường Hưng, Trưởng phòng Phòng Điều tra Thiệt hại và Tự vệ, Cục Phòng vệ thương mại thông tin, năm 2020 gắn với đại dịch Covid-19, Việt Nam đã thực hiện 6 vụ kiện phòng vệ thương mại (trong khi mọi năm chỉ từ 1 - 3 vụ). Điều này cho thấy, mỗi khi hoạt động xuất nhập khẩu gặp khó khăn thì số vụ kiện phòng vệ thương mại sẽ gia tăng. Năm 2025 ghi nhận khoảng 2 vụ, nhưng Cục vẫn đang tiếp nhận nhiều hồ sơ mới.
Trong số các biện pháp phòng vệ thương mại, điều tra chống bán phá giá chiếm tỷ lệ lớn nhất. Đáng chú ý, hầu hết các ngành bị ảnh hưởng đều thuộc lĩnh vực công nghiệp nền tảng của Việt Nam như thép và hóa chất, vốn giữ vai trò trụ cột trong cơ cấu sản xuất của các quốc gia.
Đặc biệt, khối doanh nghiệp tư nhân là lực lượng tiên phong trong các vụ kiện phòng vệ thương mại. Tính đến nay, đã có 82/130 doanh nghiệp tham gia các vụ kiện phòng vệ thương mại là doanh nghiệp tư nhân.
“Điều này cho thấy khu vực kinh tế tư nhân không chỉ là động lực tăng trưởng của nền kinh tế, mà còn là lực lượng chủ chốt trong việc khởi xướng và tham gia các biện pháp phòng vệ thương mại. Điều này phản ánh rõ nhận thức ngày càng cao của doanh nghiệp tư nhân về vai trò của phòng vệ thương mại như một công cụ hiệu quả để bảo vệ thị trường nội địa trước khi bước ra hội nhập quốc tế sâu hơn”, ông Hưng đánh giá.
Phòng vệ thương mại cũng là cách làm mà hầu hết các quốc gia trên thế giới áp dụng để bảo vệ những ngành công nghiệp chủ chốt của họ. Đơn cử, Tổng thống Mỹ Donald Trump khi lên nắm quyền đã chọn ngay những ngành công nghiệp nền tảng có thế mạnh, như ô tô, để bảo hộ và bảo vệ.
| |
Ông Nguyễn Hữu Trường Hưng, Trưởng phòng Phòng Điều tra Thiệt hại và Tự vệ, Cục Phòng vệ thương mại thông tin chia sẻ tại diễn đàn. |
Tuy nhiên ở Việt Nam, ông Hưng nhận thấy trong quá trình triển khai triển khai các biện pháp bảo hộ thương mại cũng bộc lộ một số hạn chế. Nhiều doanh nghiệp, dù khó khăn đến mức phải đóng cửa, vẫn không thể ngồi lại với nhau để xây dựng một bộ hồ sơ thống nhất vì lo ngại lộ bí mật. Đây là rào cản lớn về sự phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau.
Bên cạnh đó, vấn đề trao đổi thông tin vẫn còn hạn chế. Không ít doanh nghiệp dù đã tham gia sâu vào hội nhập nhưng chưa nắm được các quy định về phòng vệ thương mại, không biết cách sử dụng công cụ này để tự bảo vệ khi gặp khó khăn. Chỉ đến khi được cơ quan quản lý phân tích, hướng dẫn, doanh nghiệp mới hiểu rõ ý nghĩa của các biện pháp này.
Một thực trạng khác là hệ thống sổ sách kế toán và quản trị doanh nghiệp của nhiều đơn vị chưa minh bạch, mới chỉ đang dần cải thiện. Trong quá trình làm việc, ông Trường Hưng từng chứng kiến nhiều báo cáo tài chính có số liệu không rõ nguồn gốc.
“Đây là điểm yếu lớn mà doanh nghiệp tư nhân phải khắc phục nếu muốn hội nhập sâu và tham gia “cuộc chơi” minh bạch, chuyên nghiệp trên thị trường toàn cầu”, ông Hưng nhấn mạnh.
Công cụ bảo vệ doanh nghiệp Việt
Thép là vật liệu đầu vào cho các ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam như cơ khí chế tạo, công nghiệp hỗ trợ. Tuy nhiên, thép thường xuyên có liên quan đến các vụ kiện phòng vệ thương mại quốc tế, do đó, tại thị trường nội địa, thép cũng cần được bảo vệ trước các sản phẩm giá rẻ ồ ạt tràn vào.
Ông Lê Việt, Phó chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam, Tổng giám đốc Công ty TNHH MTV Thép Miền Nam (SSCV) cho biết, năm 2014, những vụ việc tự vệ thương mại đối với sản phẩm thép dài và phôi thép mới được doanh nghiệp trong nước đề xuất khởi xướng điều tra (SG04), lúc đó Việt Nam mới sản xuất được các loại phôi vuông để phục vụ cho cán thép xây dựng.
Nhiều doanh nghiệp, dù khó khăn đến mức phải đóng cửa, vẫn không thể ngồi lại với nhau để xây dựng một bộ hồ sơ thống nhất vì lo ngại lộ bí mật
Đến nay, phòng vệ thương mại của ngành thép Việt Nam đã có những sự phát triển mạnh mẽ, được nâng cao nhận thức và tư duy. Một mặt, ngành thép luôn chủ động thu thập thông tin và chủ động hợp tác với cơ quan điều tra trong các vụ việc kháng kiện, mặt khác, các doanh nghiệp cũng chủ động tìm kiếm cơ hội trong chính các vụ việc phòng vệ thương mại.
Trong 10 năm trở lại đây, các vụ việc liên quan đến nguồn gốc xuất xứ, chống lẩn tránh thuế thì việc tự chủ thượng nguồn của các nhà máy sản xuất thép cán nóng dẹt như Hoà Phát, Formosa, giúp cung cấp nguồn thép HRC cho các nhà sản xuất thép trong nước chứng nhận xuất xứ “made in Vietnam”.
| |
Ông Lê Việt, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam. |
“Phòng vệ thương mại giúp ngành sản xuất trong nước loại bỏ được cạnh tranh không lành mạnh, đảm bảo quyền lợi chính đáng của các nhà sản xuất trong nước”, ông Việt nói và khẳng định, VSA nhất quán với quan điểm bảo vệ ngành sản xuất trong nước, đảm bảo cạnh tranh công bằng, đặc biệt trong bối cảnh dư thừa công suất thép toàn cầu.
Tuy nhiên, đây là một vấn đề cần có sự tham gia giải quyết, tham vấn hỗ trợ của rất nhiều cơ quan trong nền kinh tế. Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công thương cần tiếp tục sát sao với các doanh nghiệp nhằm hỗ trợ bảo vệ quyền lợi chính đáng cho ngành sản xuất nội địa Việt Nam.
Tại diễn đàn, bà Nguyễn Phương Chi, Giám đốc Chiến lược CTCP Sợi Thế Kỷ ghi nhận những hiệu quả tích cực từ phòng vệ thương mại mang lại, nhưng bà cũng có kiến nghị để doanh nghiệp được bảo vệ tốt hơn.
Sợi Thế kỷ đang sản xuất sợi polyester filament, là một mắt xích trong chuỗi cung ứng dệt may và giày dép. Hiện nay, xuất khẩu chiếm khoảng 40% doanh thu, còn lại 60% là tiêu thụ nội địa. Tuy nhiên, ở trong nước, Công ty đang gặp khó khăn lớn khi phải cạnh tranh với hàng Trung Quốc được bán phá giá mạnh.
5 năm trước, Bộ Công thương đã áp thuế chống bán phá giá với sợi polyester filament nhập từ Ấn Độ, Indonesia, Malaysia và Trung Quốc. Biện pháp này phát huy hiệu quả ngay với các thị trường, trừ Trung Quốc, khi các doanh nghiệp nhận được trợ cấp lớn từ Chính phủ, khiến lượng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vẫn tăng.
Chưa kể, hàng nhập khẩu để sản xuất xuất khẩu lại được miễn thuế nhập khẩu. Hệ quả là lượng hàng Trung Quốc nhập về theo diện sản xuất xuất khẩu tăng mạnh, khiến biện pháp chống bán phá giá không phát huy tác dụng. Do đó, Sợi Thế kỷ không thể cạnh tranh ở mảng cung cấp cho các doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu.
“Chúng tôi kiến nghị các cơ quan chức năng xem xét áp thuế chống bán phá giá cả đối với hàng nhập khẩu phục vụ sản xuất xuất khẩu. Nếu không, biện pháp hiện tại vừa không hiệu quả, vừa làm suy yếu năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp sợi trong nước”, bà Chi nói.