Chia sẻ tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025 của Bộ Công thương ngày 25/09, bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hoá, Cục Xuất nhập khẩu đánh giá, hội nhập kinh tế quốc tế đã có những tác động rất tích cực tới hoạt động ngoại thương, xuất nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam.
Năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 786,29 tỷ USD, trong khi năm 2001 chỉ đạt 30 tỷ USD. Trong đó, Việt Nam đã nhập khẩu 380,75 tỷ USD, tăng 16,7% so với năm trước, là nguyên liệu được nhập khẩu để phục vụ sản xuất, chế biến của doanh nghiệp. Tuy nhiên, bà Bình lưu ý, nguồn gốc nguyên liệu cần rõ ràng minh bạch để khi xuất khẩu, hàng Việt được hưởng các ưu đãi về thuế từ các hiệp định thương mại (FTA) đã ký kết và tăng sức cạnh tranh.
Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, nhiều thị trường lớn như EU, Mỹ hay Nhật Bản ngày càng siết chặt quy định về truy xuất nguồn gốc hàng hóa nhằm bảo vệ người tiêu dùng và chống gian lận thương mại. Các yêu cầu này không chỉ dừng ở việc xác định xuất xứ, mà còn mở rộng sang kiểm soát toàn bộ quá trình từ nguyên liệu, sản xuất đến vận chuyển.
Để đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe này, doanh nghiệp xuất khẩu cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý chuỗi cung ứng. Việc số hóa dữ liệu không chỉ giúp minh bạch thông tin, đáp ứng đúng quy định của thị trường nhập khẩu, mà còn hạn chế rủi ro gian lận, giảm thiểu tranh chấp. Đây cũng là yếu tố quan trọng giúp hàng Việt củng cố niềm tin với đối tác quốc tế và nâng cao lợi thế cạnh tranh lâu dài.
 |
| Các diễn giả chia sẻ tại diễn đàn. |
Ông Nguyễn Thanh Lam, Giám đốc CTCP Lâm Việt chia sẻ, năm 2021, ngành gỗ Việt Nam bắt đầu đối mặt với một vụ việc phòng vệ thương mại lớn theo Mục 301 của Mỹ, liên quan đến sản phẩm tủ bếp và nội thất nhà tắm. Trong đó, doanh nghiệp phải truy cập vào hệ thống ACCESS của Bộ Thương mại Mỹ để nộp bản phản biện.
Quá trình này chủ yếu xoay quanh việc chứng minh xuất xứ nguyên liệu và sản phẩm. Doanh nghiệp phải xác định tỷ lệ nguyên liệu có nguồn gốc tại Việt Nam, Trung Quốc hay các quốc gia khác.
“Đây là lúc chúng tôi nhận ra tầm quan trọng của hệ thống phần mềm quản lý. Trước đây, mọi việc được xử lý thủ công, ôm hồ sơ giấy từ phòng ban này sang phòng ban khác để đối chiếu. Với phần mềm quản lý, chỉ cần nhập một mã BO, lập tức có thể truy xuất toàn bộ hành trình sản xuất: từ số BI, lệnh sản xuất, kiện nguyên liệu, lô gỗ tròn, cho đến toàn bộ chứng từ nhập khẩu, hợp đồng, thông tin nhà cung cấp, khách hàng, thậm chí cả tọa độ GPS của khu rừng nơi khai thác gỗ…”, ông Lam nói.
Cũng nhờ áp dụng hệ thống quản lý số, việc truy xuất nguồn gốc được thực hiện nhanh chóng, dữ liệu rõ ràng, qua đó giúp doanh nghiệp tự tin khai báo với phía Mỹ. Kết quả, vụ việc 301 kéo dài suốt hai năm đã khép lại thuận lợi, Việt Nam được công nhận xuất xứ hợp lệ và tránh được rủi ro lớn.
Thực tiễn này cho thấy, chuyển đổi số trong quản lý chuỗi cung ứng mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp trong vấn đề truy xuất nguồn gốc. Đây là yếu tố then chốt để doanh nghiệp chủ động bảo vệ mình trước các vụ kiện phòng vệ thương mại, vốn ngày càng xuất hiện nhiều hơn, đặc biệt tại thị trường Mỹ. Với tư duy số, dữ liệu minh bạch và hệ thống quản lý chặt chẽ, doanh nghiệp có thể sẵn sàng ứng phó, biến rủi ro thành “điều bình thường mới” trong quá trình hội nhập.
Ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại nhấn mạnh, chuyển đổi số không còn là khái niệm mới, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với mọi doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ. Nếu không làm, doanh nghiệp sẽ khó cạnh tranh được.
“Tôi tin rằng ở Lâm Việt, doanh nghiệp đã thuê các công ty chuyên nghiệp về chuyển đổi số hoặc mua phần mềm chuyên nghiệp để triển khai. Đây là công việc đòi hỏi chuyên môn, bởi góc nhìn của người làm công nghệ thông tin rất khác với người làm sản xuất, nên tốt nhất là đặt bài toán cho đơn vị chuyên nghiệp xử lý thì mới hiệu quả”, ông Trung nói.
Theo ông Trung, chuyển đổi số hiện nay không chỉ dừng ở tin học hóa hay tự động hóa, mà cần tiến tới thông minh hóa. Dù vậy, phần lớn doanh nghiệp mới chỉ dừng ở việc thử nghiệm, sử dụng các công cụ như ChatGPT hay Gemini ở mức cơ bản, chưa khai thác chuyên sâu.
Từ thực tiễn này, ông Trung khuyến nghị các doanh nghiệp tập trung vào hai điểm: một là tự động hóa và chuyên nghiệp hóa bằng cách hợp tác với các đơn vị có chuyên môn; hai là ứng dụng trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới một cách thiết thực, sâu sắc trong hoạt động hằng ngày, thay vì chỉ dừng ở mức bề nổi.
