Trong cải cách các doanh nghiệp nhà nước, vấn đề lớn nhất là vẫn chưa phân định rõ các ngành, lĩnh vực nào cần có sự “hiện diện” của doanh nghiệp nhà nước. Ảnh: Đ.T
Bài 3: Làm rõ vai trò của kinh tế nhà nước
Nhà nước nên can thiệp vào nền kinh tế như thế nào, trực tiếp hay gián tiếp, bằng công cụ nào? Nguồn lực tài chính nhà nước nên được đầu tư vào đâu, lĩnh vực nào?... Đó là những câu hỏi đặt ra nhằm làm rõ hơn vai trò kinh tế nhà nước, đồng thời giải quyết những vấn đề về lý luận và thực tiễn.
Những vấn đề lý luận và thực tiễn
Muốn làm rõ vai trò kinh tế nhà nước, đồng thời để nâng cao, giải quyết những vấn đề về lý luận và thực tiễn, cần tập trung làm rõ những vấn đề sau:
Thứ nhất, cần làm rõ thêm cách thức Nhà nước can thiệp vào nền kinh tế như thế nào, trực tiếp hay gián tiếp, bằng công cụ nào?...
Nhà nước có thể can thiệp bằng hai phương thức: trực tiếp và gián tiếp. Nhà nước can thiệp gián tiếp vào nền kinh tế thông qua các cơ chế, chính sách kinh tế (được luật hóa). Nhà nước can thiệp trực tiếp bằng sử dụng các công cụ: hành chính (công cụ thể hiện quyền lực trực tiếp); bằng nguồn lực tài chính (và các nguồn lực khác…) của Nhà nước. Nguồn lực tài chính của Nhà nước được sử dụng thông qua việc đầu tư hoặc chi trả cho giải quyết những vấn đề xã hội, phát triển kết cấu hạ tầng, bảo đảm quốc phòng, an ninh… và đầu tư vào nền kinh tế thông qua các doanh nghiệp nhà nước.
Rà soát, bổ sung, hoàn thiện các luật, văn bản quy phạm pháp luật nhằm quy định rõ hơn về phương thức quản lý (can thiệp) nhà nước đối với các hoạt động kinh tế - xã hội theo hướng: tôn trọng quyền tự do kinh doanh; chỉ can thiệp khi các hoạt động sản xuất, kinh doanh có tác động tiêu cực ảnh hưởng đến lợi ích cộng đồng, dân cư, lợi ích quốc gia, dân tộc; khi xảy ra các tình huống phải can thiệp, Nhà nước sử dụng quyền lực của mình tùy theo các mức độ ảnh hưởng (ví dụ: các biện pháp kinh tế, các biện pháp hành chính…). Đây là việc hết sức quan trọng, vì những quy định pháp lý liên quan nằm rải rác ở các luật, bộ luật khác nhau…
Nghiên cứu xây dựng ban hành và tổ chức triển khai thực hiện một số luật mới phù hợp với bối cảnh mới (cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư...), như Luật Giao dịch điện tử và Kinh tế số (sửa đổi, bổ sung Luật Giao dịch điện tử 2005); Luật Chính phủ số; Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Du lịch số, Luật Y tế số...
Thứ hai, câu hỏi đặt ra ở đây là, nguồn lực tài chính nhà nước nên được đầu tư vào đâu, lĩnh vực nào? Tương tự, doanh nghiệp nhà nước nên hiện diện ở đâu và vận hành thế nào (khi nói về vận dụng nguyên tắc thị trường trong phát triển kinh tế, xã hội)? Nói cách khác là, cải cách doanh nghiệp nhà nước như thế nào trong phát triển nền kinh tế thị trường (đầy đủ, hiện đại, hội nhập) định hướng XHCN?
Vận dụng các nguyên tắc thị trường trong huy động, phân bổ nguồn lực tài chính (vốn). Có quy định cụ thể hơn về phân bổ ngân sách nhà nước (trong chi đầu tư phát triển liên quan đến việc tập trung nguồn lực để giải quyết “dứt điểm” các công trình quan trọng; trong việc cấp vốn cho các doanh nghiệp nhà nước…) và các nguồn lực tài chính khác trong xã hội...
Thứ ba, làm rõ sự can thiệp của Nhà nước trong phân phối sản phẩm, phúc lợi xã hội… (gắn với việc làm rõ và thể hiện rõ bản chất của một chế độ chính trị, kinh tế) và cơ chế hay các nguyên tắc thị trường ở đây được vận dụng như thế nào? Và cái gì bảo đảm cho các nguyên tắc ấy hoạt động hiệu quả và vẫn đảm bảo hướng tới mục tiêu giải quyết những vấn đề liên quan đến phúc lợi và sự phát triển của toàn xã hội?
Thứ tư, làm rõ hơn vai trò của kinh tế nhà nước, sự hiện diện của kinh tế nhà nước (ở đâu, ngành lĩnh vực nào…). Theo đó, Nhà nước tiếp tục giảm bớt và thay đổi vai trò và chức năng của mình, qua đó, làm thay đổi vai trò, chức năng của thị trường và quan hệ giữa Nhà nước và thị trường; Nhà nước tập trung làm tốt chức năng kiến tạo phát triển (thể chế, chính sách hỗ trợ, kiến tạo phát triển), duy trì công bằng, minh bạch trong cạnh tranh, quản lý các hoạt động kinh tế thông qua các tiêu chuẩn kinh tế - kỹ thuật…
Thực hiện cơ cấu lại nguồn lực của kinh tế nhà nước đầu tư các ngành, lĩnh vực theo nguyên tắc: đảm bảo quy mô hợp lý hơn với yêu cầu phát triển kinh tế thị trường đầy đủ, hiện đại, hội nhập theo hướng giảm dần, tiến tới rút khỏi các ngành, lĩnh vực kinh doanh cạnh tranh mà các thành phần kinh tế khác có thể thực hiện tốt hơn, hiệu quả hơn, góp phần thực hiện chủ trương phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia.
Đẩy mạnh cải cách doanh nghiệp nhà nước
Thực hiện cơ cấu lại nguồn lực của kinh tế nhà nước đầu tư các ngành, lĩnh vực theo nguyên tắc: đảm bảo quy mô hợp lý hơn với yêu cầu phát triển kinh tế thị trường đầy đủ, hiện đại, hội nhập theo hướng giảm dần, tiến tới rút khỏi các ngành, lĩnh vực kinh doanh cạnh tranh mà các thành phần kinh tế khác có thể thực hiện tốt hơn, hiệu quả hơn, góp phần thực hiện chủ trương phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia.
Về cơ cấu lại các doanh nghiệp nhà nước, “tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách tài chính đối với doanh nghiệp nhà nước, nhất là các tập đoàn kinh tế và các tổng công ty. Quản lý chặt chẽ việc vay và trả nợ nước ngoài; giữ mức nợ chính phủ, nợ quốc gia và nợ công trong giới hạn an toàn”. Nhưng vấn đề cải cách doanh nghiệp nhà nước vẫn chưa thật sự hiệu quả và chưa đảm bảo nguyên tắc thị trường trong quản lý hoạt động của các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhà nước.
Trong cải cách các doanh nghiệp nhà nước, vấn đề lớn nhất là vẫn chưa phân định rõ (chưa làm rõ) những ngành, lĩnh vực nào cần có sự “hiện diện” của doanh nghiệp nhà nước; cơ chế hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường; cách thức quản lý các doanh nghiệp nhà nước trong khi phải bảo đảm một thị trường lành mạnh, bình đẳng giữa các doanh nghiệp nói chung...
Về cải cách doanh nghiệp nhà nước, một trong những lĩnh vực hết sức quan trọng là cải cách doanh nghiệp nhà nước trong hoạt động tín dụng, đặc biệt là trong việc làm rõ và xác định vai trò, tổ chức và hoạt động của Ngân hàng Nhà nước… Ngoài ra, cần tiếp tục triển khai những công việc sau:
Một là, tiếp tục đẩy mạnh việc thoái vốn, rút khỏi những khu vực mà kinh tế tư nhân có thể đầu tư phát triển tốt; các doanh nghiệp nhà nước chỉ nên tồn tại trong lĩnh vực công ích hoặc thực hiện chức năng đảm bảo dự trữ, ổn định thị trường; thực hiện đặt doanh nghiệp nhà nước trong môi trường kinh doanh bình đẳng (điều này về cơ bản đã được quy định trong Luật Doanh nghiệp), thực hiện giới hạn ngân sách cứng nhằm đảm bảo hoạt động của doanh nghiệp có hiệu quả...
Hai là, chuyển hầu hết doanh nghiệp hiện do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ thành công ty cổ phần. Giảm tỷ lệ vốn nhà nước xuống mức sàn theo quy định tại tất cả doanh nghiệp nhà nước.
Ba là, hoàn thành thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp không thuộc diện duy trì cổ phần, vốn góp của Nhà nước. Doanh nghiệp nhà nước phải hoạt động theo cơ chế thị trường đầy đủ, hiện đại, hội nhập; có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm như doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác theo quy định của pháp luật, chấm dứt các hành vi ưu đãi cho doanh nghiệp nhà nước. Nếu thực hiện bán doanh nghiệp nhà nước, số tiền bán được không nhập vào ngân sách nhà nước để chi dùng chung, mà chuyển toàn bộ sang một dự án Nhà nước khác (ví dụ: đường sắt tốc độ cao; sân bay Long Thành…).
Bốn là, nghiên cứu thành lập doanh nghiệp nhà nước mới khi xét thấy thực sự cần thiết (tư nhân không làm), nhưng cách thức vận hành phải theo cơ chế thị trường đầy đủ, hiện đại, hội nhập. Xây dựng và thực hiện Đề án Sửa đổi cơ chế phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương và tính chủ động của ngân sách địa phương...
