TS. Trương Thị Thu Trang, Phó viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường)
Mặc dù xác định tập trung đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa để trở thành nước công nghiệp hiện đại vào năm 2030, nhưng không thể xem nhẹ vai trò của nông nghiệp?
Đảng và Nhà nước luôn đặc biệt quan tâm đến nông nghiệp, nhờ đó, khu vực này đã đóng góp xứng đáng cho tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội, nhất là là kiểm soát lạm phát, bảo đảm được các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô. Bất chấp khó khăn do dịch bệnh, thiên tai, bão lũ, thị trường xuất khẩu, khu vực nông nghiệp vẫn đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 2,86% trong giai đoạn 2013-2020 và 3,65% trong giai đoạn 2021-2024.
Thực hiện Đề án Tái cơ cấu ngành nông nghiệp của Thủ tướng Chính phủ, khu vực nông nghiệp đã chủ động chuyển dịch giữa nông nghiệp với lâm nghiệp và thủy sản. Bản thân từng phân ngành cũng có sự chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng cây con, sản phẩm nông nghiệp có giá trị cao, chất lượng cao, đáp ứng thị trường nhập khẩu và giảm dần cây trồng, vật nuôi năng suất cao nhưng giá trị thấp. Chăn nuôi nông hộ, nhỏ lẻ giảm và chuyển dần sang chăn nuôi tập trung, quy mô trang trại; liên kết sản xuất giữa các nông hộ hoặc giữa nông hộ với doanh nghiệp ngày càng được quan tâm.
Trái với suy nghĩ của nhiều người, nông nghiệp là khu vực áp dụng mạnh mẽ khoa học - công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big data), Internet vạn vật (IoT) trong sản xuất, chế biến, bảo quản. Đây chính là chìa khóa để nông nghiệp vượt qua bão giông.
Bà có thể nói rõ hơn về nhận định: nông nghiệp là khu vực ứng dụng mạnh mẽ khoa học - công nghệ, AI, Big Data, IoT?
Đất dành cho canh tác, nuôi trồng giảm mạnh để dành diện tích cho phi nông nghiệp, đô thị hóa, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, khu công nghiệp, cụm công nghiệp, khu chế xuất. Lao động trong nông nghiệp cũng giảm mạnh kể cả số tuyệt đối lẫn tỷ lệ tương đối trong tổng lực lượng lao động xã hội để chuyển sang khu vực công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Cùng với đó, vốn đầu tư vào nông nghiệp rất ít so với các lĩnh vực khác.
Trong bối cảnh đó, khu vực nông nghiệp vẫn tăng trưởng 3,65% trong giai đoạn 2021-2024 và năm nay dự kiến tăng trưởng 3,9-4,0%, bằng khoảng 50% tốc độ tăng trưởng của khu vực dịch vụ được dự báo tăng 8,26%. Năm 2024, tốc độ tăng năng suất lao động của khu vực nông nghiệp đạt 4,36%, cũng không thua kém khu vực dịch vụ là mấy (tăng 4,67%).
Trong bối tư liệu sản xuất (đất đai) bị giảm, lực lượng lao động cũng bị giảm để chuyển sang khu vực khác, vốn đầu tư hạn chế mà nông nghiệp vẫn tăng trưởng cao, năng suất lao động tăng hàng năm là nhờ tăng năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP), cụ thể là nhờ vào đổi mới công nghệ, cải tiến quản lý, nâng cao kỹ năng lao động...
Thưa bà, có gì chứng minh điều đó?
Số liệu thống kê cho thấy, kể từ năm 2011, vốn đầu tư cho khu vực nông nghiệp chỉ tăng bình quân 6,25%/năm, số lượng lao động giảm 2,44%/năm, nên lao động làm giảm 59% tốc độ tăng trưởng của toàn ngành, vốn đóng góp vào tăng trưởng 84,8% và TFP đóng góp hơn 74% vào tốc độ tăng trưởng.
Sản xuất nông nghiệp ngày nay không còn xa lạ với việc truy xuất nguồn gốc bằng blockchain; ứng dụng AI và Big Data trong dự báo sản xuất; áp dụng hệ thống quản trị nông trại hiện đại. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp, chủ trang trại đã ứng dụng công nghệ ERP (phần mềm quản lý toàn bộ hoạt động và dữ liệu từ tài chính, nhân sự, sản xuất, cung ứng chuỗi... đến khách hàng) để nâng cao hiệu quả hoạt động và hỗ trợ quyết định nhanh hơn, chính xác hơn. Hệ thống tưới tiêu tự động, bón phân, phun thuốc bảo vệ thực vật bằng drone cũng trở nên phổ biến.
Nhưng để tăng trưởng bình quân 4% là điều rất khó khi sản xuất nông nghiệp còn nhiều hạn chế?
Đúng vậy. Việc phát triển nông nghiệp còn nhiều yếu tố thiếu bền vững, chậm chuyển đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp, sản xuất hàng hóa tập trung, quy mô lớn và tiêu chuẩn cao của thị trường quốc tế. Việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng gắn với cơ cấu lại kinh tế nông nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh và phát triển bền vững còn chưa mạnh. Chất lượng lao động thấp là vấn đề nan giải, nhất là công tác đào tạo nghề nông còn nhiều bất cập, chưa gắn với nhu cầu thực tế.
Tỷ lệ sản phẩm sản xuất theo các tiêu chuẩn bền vững, đạt chứng nhận quốc tế còn ít, chỉ khoảng 10%; hơn 80% sản phẩm chưa xây dựng được thương hiệu, chưa có logo, nhãn mác của Việt Nam. Kết cấu hạ tầng thương mại, logistics, giao thông - vận tải còn yếu, chưa đồng bộ. Chi phí logistics chiếm 25% GDP (các nước phát triển chỉ 9 - 15%), trong đó chi phí vận tải chiếm 30 - 40% giá thành sản phẩm - cao hơn rất nhiều so với mức 15% của các nước khác, dẫn tới giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu nông sản. Tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch còn cao, nông sản sơ chế chiếm 70-80% nên giá trị gia tăng thấp.
Nếu nông nghiệp không đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 4%, theo bà, liệu có tạo áp lực quá lớn tới việc hoàn thành mục tiêu tăng trưởng GDP 10% trong 5 năm tới?
Theo tính toán của chúng tôi, trong trường hợp các dữ liệu không thay đổi, kể cả tốc độ tăng TFP chỉ đạt 2,22%/năm như giai đoạn trước, đầu tư cho nông nghiệp tăng gấp 2 giai đoạn trước như yêu cầu đặt ra tại Kết luận 219-KL/TW ngày 26/11/2025 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 19-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn 2045, thì dự báo khu vực nông nghiệp sẽ tăng trưởng 3,43% trong 5 năm tới.
Những hạn chế kể trên nếu khắc phục được chính là dư địa để khu vực nông nghiệp phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn tới. Vì vậy, trong trường hợp các yếu tố không thay đổi, chỉ cần đầu tư vào nông nghiệp gấp 2 lần giai đoạn trước và khắc phục hạn chế, tồn tại, TFP tăng 2,78%/năm, thì mục tiêu tăng trưởng tối thiểu 4% không phải là khó.
Đóng góp của nông nghiệp vào GDP không phải chỉ có 11-14% và ngày càng giảm như số liệu thống kê công bố (năm 2024 nông nghiệp đóng góp 11,86% vào GDP và năm 2025 giảm xuống còn 11,67%). Bởi vì, đây chỉ là đóng góp của sản phẩm nông nghiệp sơ cấp (là nguyên liệu đầu vào cho công nghiệp chế biến thực phẩm, thủ công mỹ nghệ). Nông nghiệp còn đóng góp rất lớn vào du lịch trải nghiệm, du lịch làng nghề, đặc biệt với du khách quốc tế.
Vì vậy, Kết luận 219-KL/TW tiếp tục xác định nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến lược lâu dài, là nền tảng quan trọng bảo đảm ổn định vĩ mô, tăng trưởng bền vững; phải chuyển mạnh sang tư duy sản xuất hàng hóa, đẩy mạnh cơ cấu lại theo hướng phát triển nông nghiệp xanh, hữu cơ, tuần hoàn, phát thải thấp, bảo vệ môi trường sinh thái; ứng dụng công nghệ cao, chuyển đổi số toàn diện.
