Nâng tầm để đáp ứng kỳ vọng lớn

Doanh nghiệp tư nhân cần “đi cùng nhau”

Chính phủ đang đi trước doanh nghiệp trong việc chuyển đổi số với việc xây dựng các hạ tầng dữ liệu và nền tảng số đang dần hoàn thiện. Từ ngày 1/1/2026, các bộ, ban, ngành sẽ chia sẻ dữ liệu qua hệ thống kết nối - mở ra cơ hội rất lớn cho doanh nghiệp khai thác và phát triển.

Hiện tại, doanh nghiệp công nghệ đang đi trước các doanh nghiệp truyền thống, đi trước các doanh nghiệp ít sáng tạo. Nhưng đi nhanh thôi là chưa đủ, doanh nghiệp công nghệ không thể phát triển bền vững nếu cứ đi một mình.

Tôi tha thiết kêu gọi doanh nghiệp tư nhân cần “đi cùng nhau”, xây dựng hệ sinh thái thực sự gắn kết và tương trợ lẫn nhau. Nếu chỉ một mình, rất khó để bất kỳ doanh nghiệp nào, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ phát triển như kỳ vọng.

Tôi đã thấy có doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu hàng nghìn thiết bị bay không người lái, nhưng họ không đi một mình. Họ có bạn đồng hành từ công nghệ, vật tư, đến nghiên cứu thị trường. Đây là minh chứng cho sức mạnh của hệ sinh thái. Khi cùng nhau tạo ra một hệ sinh thái, chúng ta không chỉ mạnh hơn mà còn an toàn hơn.

Một trong những điểm nghẽn nghiêm trọng của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay là thiếu nhân lực biết làm việc với công nghệ. Nguồn nhân lực của chúng ta hiện không chỉ thiếu về số lượng, mà còn thiếu cả năng lực tư duy, vận hành trong môi trường số. Tôi đã chứng kiến nhiều doanh nghiệp đầu tư hàng chục tỷ đồng cho dây chuyền sản xuất nhưng sau cùng vẫn phải dừng lại chỉ vì... thiếu người điều hành đủ năng lực, thiếu đội ngũ chuyển đổi. Bài học từ các doanh nghiệp đi đầu cho thấy, chuyển đổi số không bắt đầu từ công nghệ, mà bắt đầu từ con người. Con người mới là trung tâm của mọi sự thay đổi.

Kiến tạo thế hệ những “nhà vô địch quốc gia”

Theo IQVIA, năm 2024, thị trường dược Việt Nam đạt gần 8,9 tỷ USD, đứng thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, 10 công ty dược lớn nhất Việt Nam cộng lại vẫn nhỏ hơn Công ty Kalbe Farma (quy mô 3,9 tỷ USD) của Indonesia.

Nguyên nhân không phải do quy mô dân số, hay nhu cầu của thị trường thấp mà do ngành dược của Việt Nam phân mảnh, hơn 250 nhà máy chỉ sản xuất generic, biên lợi nhuận mỏng. Ngành dược thiếu nghiên cứu và phát triển (R&D), hầu như không có sản phẩm mới, giá trị gia tăng thấp. Thị trường tồn tại tư duy bảo hộ, chính sách thiên về an toàn và hạn chế cạnh tranh, thay vì tạo động lực cho doanh nghiệp lớn lên.

Điều này không chỉ là nghịch lý, mà còn là bất lợi lớn cho quốc gia khi doanh nghiệp nhỏ lẻ không đủ quy mô để đàm phán giá nguyên liệu khiến chi phí thuốc cao, bệnh nhân chịu thiệt. Đồng thời, không có doanh nghiệp quy mô lớn dẫn dắt để tích lũy R&D, mãi phụ thuộc thuốc ngoại.

Indonesia có Kalbe Farma trị giá 3,9 tỷ USD. Việt Nam có thị trường tương tự nhưng không có “Kalbe Việt Nam”, đồng nghĩa với việc chúng ta bỏ lỡ hàng tỷ USD vốn hóa, hàng chục nghìn việc làm chất lượng cao và vị thế quốc gia trong chuỗi dược phẩm Đông Nam Á.

Việt Nam đã có một thị trường dược gần 9 tỷ USD, lớn thứ hai Đông Nam Á, nhưng chưa đủ. Chúng ta không chỉ cần một nhà vô địch quốc gia, mà cần kiến tạo một thế hệ những nhà vô địch - những doanh nghiệp trẻ, đổi mới, đủ sức cạnh tranh toàn cầu. Điều này cần sự “mở đường” của chính sách.

Đổi mới, sáng tạo là điều kiện sống còn của doanh nghiệp

Trong kỷ nguyên dữ liệu và công nghệ, đổi mới sáng tạo không còn là sự lựa chọn mà là điều kiện sống còn để các doanh nghiệp nâng cao năng suất, xây dựng lợi thế cạnh tranh và thực thi các cam kết quốc tế.

Việt Nam có những bước tiến đáng tự hào trên Bảng xếp hạng Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII). Chúng ta đứng hạng 36 về đầu ra nhưng vẫn còn tụt hậu ở hạng 53 về đầu vào từ thể chế, nhân lực cho đến hạ tầng. Điều đó cho thấy tiềm năng sáng tạo của người Việt rất mạnh nếu chúng ta quyết liệt hơn trong việc tháo gỡ những điểm nghẽn mang tính hệ thống nêu trên.

Từ những nhận định này, đổi mới, sáng tạo tư nhân cần ba trụ cột: thứ nhất là tài chính đủ mạnh, thứ hai là lãnh đạo đủ tầm và thứ ba là hệ sinh thái đủ rộng để lan tỏa. Đây sẽ là ba định hướng lớn cho các sáng kiến mà chúng tôi nêu dưới đây.

Sáng kiến thứ nhất, tài chính cho đổi mới: Một là thúc đẩy quỹ đầu tư công - tư (PPP) - Nhà nước đóng góp 30 - 40% vốn cùng với tư nhân để tập trung cho các ngành mũi nhọn như Deep tech, Greentech và nông nghiệp số AI; hai là nghiên cứu thí điểm mô hình trái phiếu xanh và trái phiếu chuyển đổi ESG để giúp nguồn vốn dài hạn, giảm rủi ro, khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào đổi mới, minh bạch, bền vững cho công nghệ và đổi mới.

Nhóm thứ hai là kiến tạo thế hệ lãnh đạo đổi mới và hội nhập: Triển khai chương trình quốc gia về lãnh đạo đổi mới và hội nhập Innovation Mastery, hướng tới 1.000 lãnh đạo doanh nghiệp tư nhân có năng lực dẫn dắt đổi mới trong nước, đồng thời kết nối với các trung tâm đổi mới toàn cầu. Sáng kiến này nhằm hình thành một thế hệ lãnh đạo các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vừa có bản lĩnh đổi mới, vừa có tư duy hội nhập quốc tế và sẵn sàng đưa Việt Nam bước lên một bậc thang cạnh tranh mới.

Đồng thời, phổ cập kỹ năng số quốc gia, trong đó Nhà nước cần tài trợ 50% chi phí học tập các kỹ năng về AI, dữ liệu, tự động hóa. Đổi lại, các doanh nghiệp có thể chi trả 50% còn lại và cam kết tuyển dụng một phần học viên, tạo nguồn nhân lực có trang bị đầy đủ về kỹ năng số.

Nhóm thứ ba là thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới, thông qua ba giải pháp: Nhóm thứ nhất là hướng dẫn thúc đẩy tiến trình thành lập trung tâm đổi mới sáng tạo tư nhân theo mô hình PPP. Nhóm thứ hai là đơn giản hóa các thủ tục và hình thành các ban quản lý riêng cho các chương trình sandbox trên các ngành, đặc biệt là những ngành như Fintech, Greentech. Nhóm thứ ba là Liên minh Dữ liệu quốc gia, các kho sáng chế chung để tạo hạ tầng chia sẻ dữ liệu, công nghệ sáng chế giúp các doanh nghiệp lớn nhỏ cùng nhau tham gia và lan tỏa đổi mới trên nhiều lĩnh vực.

Lam Phong ghi nhận.