Thanh toán bằng mã QR đang trở thành phương thức phổ biến trong đời sống
Mã QR có minh bạch không?
Được hướng dẫn cụ thể nên trước chuyến công tác Trung Quốc vào đầu tháng 11 vừa qua, chị H.D ở phường Ba Đình, TP. Hà Nội đã tải ứng dụng Alipay, đăng ký tài khoản, xác minh danh tính. Quan ngại về câu chuyện an toàn, bảo mật nên chị không liên kết trực tiếp với thẻ Visa, MasterCard của mình, mà nạp tiền vào ví để dùng số dư trong ví khi mua sắm tại Trung Quốc. Trước khi xuất cảnh, chị đã thao tác chuyển tiền và nhận tiền giữa 2 cá nhân với nhau qua Alipay nhằm đảm bảo ví đã được kích hoạt và sử dụng bình thường. Tuy nhiên, khi mua hàng tại Trung Quốc, chị H.D đã không thanh toán được.
“Khi mua hàng, tôi bảo nhân viên đưa mã QR để tôi quét và thanh toán, nhưng nhiên viên báo tôi đưa mã QR của cá nhân để cửa hàng quét mã QR. Khi tôi đưa mã QR của mình cho nhân viên cửa hàng quét thì giao dịch không thực hiện được, dù trong tài khoản của ví có sẵn tiền”, chị H.D cho biết.
Trao đổi câu chuyện trên với một chuyên gia trong lĩnh vực thanh toán, chị H.D nhận được chia sẻ rằng, có nhiều lý do cho việc không thanh toán được, trong đó có vấn đề một số tài khoản không liên kết thẻ quốc tế sẽ bị giới hạn một vài loại giao dịch tại Trung Quốc, hoặc đang có sự nhầm lẫn giữa mã QR thanh toán và QR chuyển khoản…
Dù đâu đó có những trục trặc nhất định, nhưng không thể phủ nhận thanh toán qua mã QR đã trở thành phương thức thanh toán được nhiều người tiêu dùng và doanh nghiệp lựa chọn. Ông Phạm Anh Tuấn - Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước cho biết, tại Việt Nam, trong 9 tháng đầu năm 2025, giao dịch thanh toán không tiền mặt đạt 17,8 tỷ giao dịch với 260 triệu tỷ đồng. Trong đó, thanh toán qua mã QR trong nước đạt 337 triệu giao dịch với 288.000 tỷ đồng, tăng 61,6% về số lượng và 150% về giá trị so với cùng kỳ năm trước.
Ông Nguyễn Hoàng Long, Phó tổng giám đốc NAPAS thông tin, đầu tháng 11/2025, mỗi ngày có khoảng 15 triệu giao dịch chuyển khoản qua mã VietQR được xử lý qua hệ thống NAPAS, với số tiền thanh toán xấp xỉ khoảng 40.000 tỷ đồng/ năm. Hiện nay, trung bình mỗi ngày NAPAS xử lý khoảng 35 triệu giao dịch, gần 1 nửa trong số đó là giao dịch thanh toán quét mã VietQR.
“Thanh toán VietQR đã len lỏi vào mọi ngõ ngách của cuộc sống, nhưng mới chỉ là giữa người này với người khác, chưa giải quyết được những vấn đề cho giao dịch thanh toán giữa người dân và doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh, gồm kết nối với hệ thống bán hàng, kết nối tự động với việc xuất hóa đơn… Năm nay, chúng tôi đã triển khai giải pháp để giải quyết bài toán đó thông qua mã QR thanh toán. Đây sẽ là xu hướng chuyển biến rất lớn thời gian tới”, ông Long nói.
Cần sự tích hợp đồng bộ hệ thống
Tuy nhiên, sự minh bạch của mã QR là một trong những vấn đề được đặt ra tại hội thảo “Thanh toán QR Code: Minh bạch và trải nghiệm không giới hạn” tổ chức cuối tuần qua. Tại hội thảo này, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước - ông Phạm Tiến Dũng đặt vấn đề: “Ở Việt Nam hiện nay, từ cốc nước đến bó rau đều có thể thanh toán bằng mã QR. Vậy câu hỏi đặt ra, mã QR có minh bạch không và minh bạch ở mức nào?”.
Phó Thống đốc cho biết, về bản chất, mã QR chỉ là cách thức để thực hiện giao dịch giữa 2 tài khoản mở tại ngân hàng hoặc ví điện tử. Khi mở tài khoản, người dùng đã phải xác thực danh tính với Bộ Công an bằng sinh trắc học, nên dòng tiền luôn gắn với chủ thể cụ thể. Mã QR chỉ giúp thao tác nhanh hơn, không phải nhập lại thông tin người nhận. Vì thế, mã QR không làm tăng mức độ minh bạch, mà chỉ tăng tốc độ và sự thuận tiện của giao dịch chuyển tiền.
Liên quan tới trải nghiệm người dùng, có ý kiến cho rằng, thanh toán qua QR thanh toán tốt hơn QR chuyển khoản. Tuy nhiên, thực tế tại chợ hoặc các hộ kinh doanh nhỏ như bán rau, bán chè nước... không có website đặt hàng, không xuất hóa đơn điện tử, cũng không dùng các ứng dụng bán hàng chuyên nghiệp. Với nhóm này, mã QR chuyển khoản vẫn là giải pháp phù hợp nhất.
“Ngày nay, nhiều hộ đã sử dụng thêm loa thông báo tiền đã nhận, giúp giao dịch minh bạch và tiện lợi hơn. Nhưng với đặc thù kinh doanh siêu nhỏ, họ cũng không hạch toán ngay vào sổ sách, không có bộ phận kế toán. Do đó, mã QR chuyển khoản vẫn rất cần thiết và phản ánh đúng thực tiễn thị trường”, Phó Thống đốc nói.
Còn với mã QR thanh toán theo mô hình nhà cung cấp dịch vụ, Phó Thống đốc cho rằng, câu chuyện hoàn toàn khác. Để triển khai được, đơn vị bán hàng phải có hệ thống công nghệ đầy đủ: Nơi người mua có thể đặt hàng, có giải pháp giao nhận, có xuất hóa đơn và quan trọng nhất là toàn bộ dòng tiền phải tự động hạch toán vào hệ thống kế toán và lên báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Điều đó đòi hỏi sự tích hợp đồng bộ giữa hệ thống của người bán, người mua và ngân hàng.
Liên quan đến vấn đề này, ông Trần Hoài Nam - Phó giám đốc Khối Khách hàng doanh nghiệp, VietinBank cho biết, bên cạnh mã QR chuyển khoản, Ngân hàng đã triển khai mạnh mẽ mã QR thanh toán trong tiến trình chuyển đổi số. Điều quan trọng là người bán hàng cần được hỗ trợ để có trải nghiệm tốt nhất, đặc biệt trong bối cảnh đây là “thời điểm vàng” khi các quy định về thuế, hóa đơn và yêu cầu minh bạch đang được thúc đẩy mạnh mẽ.
Theo ông Nam, nếu chỉ coi mã QR như một thao tác thanh toán độc lập thì sẽ không giải quyết được toàn bộ luồng giao dịch. Vì vậy, VietinBank thiết kế giải pháp API tích hợp sâu vào hệ thống kế toán doanh nghiệp, đảm bảo quy trình hạch toán - đối soát - bù trừ được tự động và chính xác. Song song với đó, Ngân hàng phát triển hệ thống ALM để ghi nhận và quản lý lịch sử khiếu nại. Khi xuất hiện dấu hiệu gian lận hoặc giao dịch bất thường từ phía người bán hàng, hệ thống sẽ cảnh báo kịp thời, bảo vệ quyền lợi khách hàng.
“Trước đây, mã QR thanh toán chủ yếu xử lý phần trả tiền mà chưa cung cấp thông tin đối soát đầy đủ. Với giải pháp mới, VietinBank giúp doanh nghiệp theo dõi chính xác trạng thái giao dịch, nhận báo cáo đối soát tức thời và nắm rõ luồng tiền trong toàn bộ quy trình. Đây là bước tiến quan trọng, nâng cao trải nghiệm của merchant và tăng mức độ an toàn, minh bạch trong thanh toán mã QR”, ông Nam nói.
Thực tế cho thấy, thanh toán bằng mã QR đang trở thành phương thức phổ biến trong đời sống. Để phương thức này thực sự phát huy vai trò trong việc minh bạch hóa dòng tiền, điều kiện tiên quyết là mã QR phải được kết nối với hệ thống ngân hàng hoặc trung gian thanh toán được cấp phép. Việc liên thông với ngân hàng giúp mỗi giao dịch được ghi nhận bằng một bút toán chính thức, gắn với tài khoản đã xác thực danh tính theo quy định về nhận biết khách hàng (KYC). Khi đó, dòng tiền không chỉ được xác định rõ người chuyển - người nhận, mà còn được lưu vết đầy đủ trong hệ thống tài chính, đáp ứng yêu cầu quản lý của Nhà nước và hỗ trợ phòng chống rửa tiền, trốn thuế.
Vì vậy, có thể khẳng định, minh bạch dòng tiền không xuất phát từ bản thân mã QR, mà đến từ hệ sinh thái thanh toán số được kết nối chặt chẽ với ngân hàng.
