Lãi suất giảm nhỏ giọt, doanh nghiệp teo tóp

Chi phí vốn cao làm giảm tính cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Lãi suất giảm nhỏ giọt

Trong tuần trước, các ngân hàng thương mại cổ phần Nhà nước lớn đã có một đợt giảm lãi suất huy động. Lãi suất tiết kiệm thường của Vietcombank kỳ hạn dưới 6 tháng là 5,5%/năm, kỳ hạn 6 tháng là 6,8 - 7,1% và kỳ hạn 12 tháng là 7,3%/năm. Với mặt bằng lãi suất huy động này, lãi suất cho vay doanh nghiệp dài hạn ít nhất cộng thêm 2,5%/năm, tức ở mức 9 - 10%/năm, vẫn cao khi tính toán hiệu quả đầu tư dài hạn.

Nhưng ở các ngân hàng thương mại cổ phần lớn, dù đã trải một lần điều chỉnh vào giữa tháng 5, mặt bằng lãi suất huy động kỳ hạn từ 6 tháng đến 1 năm vẫn dao động từ 8,6 - 9%/năm, tùy giá trị tiền gửi. Đáng chú ý, giữa tháng 5, có ngân hàng còn tăng lãi suất kỳ hạn 8 - 9 tháng, chỉ giảm nhẹ lãi suất kỳ hạn từ 12 tháng trở lên. Điều đó cho thấy áp lực thanh khoản trong năm nay vẫn còn cao.

Ông Quản Trọng Thành, Giám đốc Phân tích Công ty Chứng khoán Maybank Investment Bank nhận xét, “mặt bằng lãi suất huy động giảm từ mức rất cao về mức vẫn còn cao, mặt bằng lãi suất cho vay theo thống kê chưa về mức trước khi nhảy vọt từ cuối năm ngoái”.

Mặt bằng lãi suất cho vay hiện nay, theo ông Thành ước tính, vào khoảng 11,2 - 11,5%/năm, bình thường khoảng 8 - 9%/năm.

Quan sát thực tế, lãi suất cho vay mua nhà vẫn đang ở mức 12 - 14%/năm, vay mới có thể thấp hơn nhưng chưa giải ngân.

Lãi suất giảm ở mức nhỏ giọt, theo phân tích của các chuyên gia, được dự báo từ trước, bởi những vấn đề về thanh khoản của các ngân hàng thương mại cổ phần, kể cả ngân hàng thương mại cổ phần lớn. Áp lực thanh toán trái phiếu đến hạn, chưa thu hồi vốn ở các công ty bất động sản, nhất là các công ty “sân sau” gặp áp lực lớn về thanh khoản đã buộc các ngân hàng thương mại cổ phần phải duy trì mặt bằng lãi suất cao. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất - kinh doanh của các doanh nghiệp.

Việc các ngân hàng thương mại cổ phần điều chỉnh lãi suất vừa qua, trong đó lãi suất kỳ hạn 8 - 9 tháng điều chỉnh tăng cao so với kỳ trước, ngang bằng lãi suất kỳ hạn 12 tháng cho thấy áp lực thanh khoản trong các tháng còn lại của năm 2023 là hiện hữu. Nó cũng tương đồng với con số đáo hạn lớn của trái phiếu doanh nghiệp vào cuối quý II và quý IV năm nay.

Khó khăn trong nước là trọng yếu

Theo số liệu của S&P Global, trong tháng 4 vừa qua, chỉ số Nhà quản trị mua hàng (PMI) ngành sản xuất Việt Nam là 46,7 điểm. Trong khi đó, PMI của các công ty sản xuất ASEAN cải thiện mạnh mẽ, đạt 52,7 điểm, tăng mạnh so với tháng 3 và là tháng thứ 19 liên tiếp duy trì trên 50 điểm. Malaysia và Việt Nam là hai quốc gia có chỉ số PMI giảm trong tháng 4, trong đó Việt Nam đứng cuối bảng xếp hạng PMI của khu vực.

PMI của ASEAN cải thiện nhờ được hỗ trợ bởi xu hướng tăng nhanh hơn của đơn hàng mới và tình trạng tăng của hàng tồn kho trước sản xuất sau 6 tháng tiếp tục suy giảm. Trong khi đó, PMI của Việt Nam giảm do tình trạng giảm của cả tổng số lượng đơn đặt hàng mới và số lượng đơn đặt hàng xuất khẩu mới và đầu quý II. Tốc độ giảm tổng số đơn đặt hàng mới đã nhanh hơn so với tháng trước, trong khi đơn đặt hàng xuất khẩu giảm với tốc độ chậm hơn. Tồn kho tăng với mức độ lớn nhất trong hai năm qua.

Các số liệu trên cho thấy, môi trường kinh doanh trong nước là yếu tố trọng yếu, nhiều hơn là các nguyên nhân từ môi trường quốc tế khiến sản xuất trong nước suy giảm.

“Room tín dụng nới muộn khi chỉ còn mười mấy ngày nữa là kết thúc năm 2022 khiến hạn mức không được sử dụng hết” như Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhận xét, cùng với việc lãi suất cho vay duy trì ở mức cao cho đến thời điểm này đã ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của ngành hàng xuất khẩu, chứ không phải chỉ do nhu cầu thị trường xuất khẩu suy giảm. Các ngành hàng sản xuất, tăng trưởng kinh tế nói chung gánh chịu ảnh hưởng từ sự đổ vỡ của thị trường trái phiếu, lạm dụng vay nợ của doanh nghiệp bất động sản, sai phạm và buông lỏng quản lý ở một số ngân hàng, tình trạng cho vay sân sau chèn ép hạn mức tín dụng.

Ở nhóm chính sách tiền tệ hỗ trợ tăng trưởng, rõ ràng, nếu không có thêm các giải pháp thể hiện ý chí điều hành mạnh mẽ thì thị trường sẽ mất rất nhiều thời gian để tự điều chỉnh.

Quý I, dư nợ cho vay của ACB tăng trưởng âm, không phải vì Ngân hàng siết chặt thêm điều kiện cho vay, mà do cầu yếu. Nhìn dư nợ tín dụng của các ngân hàng có tăng trưởng tốt trong quý I, đa số cho vay bất động sản - cần dòng tiền, chấp nhận lãi suất vay cao.

“Chính sách thì có, nhưng để ngấm vào doanh nghiệp, vào nền kinh tế thì cần có thời gian, ít nhất 3 tháng mới thấy kết quả rõ ràng”, ông Thành nói.

Trái phiếu vẫn là rào cản

Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo các ngân hàng thương mại Nhà nước nắm cổ phần chi phối hạ lãi suất trước, còn ngân hàng tư nhân vẫn chưa hạ quyết liệt vì cần phải đảm bảo nguồn vốn huy động khi không được huy động vốn qua trái phiếu. Trong quý I/2023, thống kê các thương vụ phát hành trái phiếu, không có ngân hàng. Thậm chí, các ngân hàng đang phải mua lại trái phiếu.

Theo Fiin Group, tháng 4, chỉ có duy nhất một doanh nghiệp bất động sản phát hành được trái phiếu. Quy mô trái phiếu mua lại trước ngày đáo hạn trong tháng 4 đạt gần 11.300 tỷ đồng, giảm 41,61% so với tháng trước và giảm 10% so với cùng kỳ năm 2022. Hoạt động mua lại trong tháng chủ yếu đến từ nhóm ngân hàng, chiếm 61% giá trị trái phiếu mua lại tại thời điểm tháng 4/2023.

Giá trị trái phiếu ngân hàng được các ngân hàng này mua lại trong tháng 4 tăng 5,64 lần so với tháng trước và tăng 2,42 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Hầu hết các lô trái phiếu doanh nghiệp (8/12) được các ngân hàng hàng mua lại có kỳ hạn 3 năm, thời gian đáo hạn còn 1 hoặc 2 năm nữa.

Theo ông Thành, ngân hàng không huy động được vốn qua kênh trái phiếu, còn phải mua lại trái phiếu đã phát hành thì phải đẩy huy động qua kênh tiền gửi. Lãi suất tiền gửi công bố công khai nên tạo sự cạnh tranh, khó giảm mạnh mà nhìn nhau từ từ giảm. Thêm vào đó, từ ngày 30/9/2023, tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn (SML) tối đa của các tổ chức tín dụng sẽ giảm từ 34% xuống 30%.

Theo thống kê, đến quý I, SML tại các ngân hàng lớn đều đang vượt trên 30%, một số ngân hàng khác cũng đã ngấp nghé mức 30%. Có khả năng từ nay đến đó, các ngân hàng sẽ phải tìm cách để đảm bảo nguồn vốn dài hạn. Bởi vậy, lãi suất huy động vẫn đang neo ở mức cao.

“Tôi mong muốn có một chính sách đột phá hơn, đó là giảm áp lực nguồn vốn cho ngân hàng, từ đó ngân hàng mới có thể giảm lãi suất huy động mạnh hơn, giảm lãi suất cho vay nhanh hơn. Có thể cân nhắc lùi thời hạn áp dụng quy định về SML thêm 1 năm; không áp dụng với ngân hàng trong quy định về việc kiểm toán việc sử dụng nguồn vốn huy động từ trái phiếu”, ông Thành kiến nghị.

Trong khi đó, ông Nguyễn Trọng Minh, Phó chủ tịch Hội đồng quản trị CTCP Tập đoàn Hà Đô (HDG) đề xuất, để khơi thông nguồn vốn, trước mắt, nên tạm dừng đề xuất không cho vay bù đắp vốn chủ tại Dự thảo sửa đổi Thông tư 39 của Ngân hàng Nhà nước về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng. Việc này giúp cho các doanh nghiệp và ngân hàng có thêm mục đích để giải ngân; đồng thời xem xét sửa đổi quy định không cho phép các công ty bảo hiểm (nhân thọ) được tham gia mua trái phiếu doanh nghiệp nhằm mục đích cơ cấu lại khoản nợ. Bởi thực tế, các quỹ bảo hiểm tại Việt Nam là các nhà đầu tư lớn về trái phiếu doanh nghiệp trong những năm qua.

Vân Hằng Hương