Thaco có thể sản xuất toa xe cho Dự án đường sắt cao tốc, nhưng cần được hưởng chính sách ưu đãi về thuế và đất đai
Bài 4: Tổ đại bàng và cánh đồng cho ong mật
Nền kinh tế “người dân được làm những gì pháp luật không cấm” và môi trường kinh doanh nuôi dưỡng cảm xúc sẽ đủ chỗ cho “đại bàng” làm tổ và là cánh đồng đầy hoa cho những đàn ong mật.
Câu chuyện của cánh đại bàng
Tâm tư của ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch HĐQT, kiêm Tổng giám đốc Công ty cổ phần Tập đoàn Intimex, rằng “không biết Intimex có đủ lớn không”, chứa đựng khá nhiều điểm phải bàn luận khi nói về môi trường kinh doanh Việt Nam.
“Khi các cơ quan làm việc với các doanh nghiệp lớn, chúng tôi không được mời, nghĩa là vẫn chưa đủ lớn. Nhưng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Intimex đạt 1,5 tỷ USD, năm 2025 dự kiến xấp xỉ 2 tỷ USD. Doanh thu năm ngoái đạt 78.000 tỷ đồng, kế hoạch năm nay là 99.000 tỷ đồng, hàng năm nộp ngân sách hàng trăm tỷ đồng”, ông Nam giãi bày qua các con số mà ông cho là “đóng góp không nhỏ” với đại diện các cơ quan quản lý, các chuyên gia kinh tế và cả doanh nghiệp tham gia tọa đàm về phát triển kinh tế tư nhân vào cuối tháng 3/2025.
Thời điểm ông Nam đặt vấn đề này là cao điểm các cuộc làm việc, thảo luận về cơ chế giao nhiệm vụ cho Hòa Phát làm đường ray, Thaco đóng toa tàu, Đèo Cả và các nhà thầu xây dựng tham gia các gói thầu xây dựng của Dự án Đường sắt cao tốc trên trục Bắc Nam. Không chỉ vậy, nhiều doanh nghiệp đề xuất thêm các dự án tỷ USD, trong nhiều ngành nghề, lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế, như Dự án Đường sắt đô thị TP.HCM - Cần Giờ 4 tỷ USD, hay các dự án điện năng lượng tái tạo và nhà máy nhiệt điện LNG với công suất 25.500 MW quy mô 20-25 tỷ USD trong giai đoạn 2025-2030 của Vingroup...
Cá nhân ông Nam và Intimex đang hướng tới mục tiêu trở thành doanh nghiệp dẫn đầu trong lĩnh vực nông nghiệp. Trong Bảng xếp hạng 500 doanh nghiệp tư nhân lớn nhất Việt Nam năm 2024 do Công ty cổ phần Báo cáo Đánh giá Việt Nam công bố, Intimex xếp hạng thứ 28, với 30 nhà máy thuộc 4 ngành cà phê, gạo, tiêu, điều đang sở hữu.
Vấn đề là, những số liệu rất đáng kể trên chưa đủ để Intimex tự tin tuân thủ các cơ chế, chính sách liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh. Ông kể, để có được số vốn 600 tỷ đồng đầu tư xây dựng nhà máy chế biến cà phê hòa tan nhằm tăng năng lực sản xuất, chế biến sâu trong ngành, Intimex phải mất vài năm thuyết phục, chứng minh năng lực và cả cam kết cá nhân với ngân hàng.
Mặc dù chỉ sau 3 năm, nhà máy này đã hoạt động hết công suất và Intimex đã trả nợ xong, nhưng vòng luẩn quẩn “phải tiếp cận được đất, phải đầu tư nhà máy để có tài sản bảo đảm cho các khoản vay, nhưng phải vay được mới có tiền đầu tư nhà máy...” vẫn còn nguyên. “Đây chỉ là một ví dụ. Rất nhiều doanh nghiệp không có cửa lớn lên, để thực sự trở thành dẫn đầu”, ông Nam thẳng thắn.
Các “cánh đại bàng” cũng phân vân không kém. Gửi kiến nghị tới Bộ Xây dựng, Thaco cho biết, có thể sản xuất toa xe, nhưng cần được hưởng các chính sách ưu đãi về thuế và đất đai, như miễn thuế nhập khẩu nguyên liệu, vật tư, linh kiện trong nước chưa sản xuất được, cũng như áp dụng ưu đãi đầu tư đối với dự án sản xuất sản phẩm công nghệ cao.
Hòa Phát tự tin sẽ cho ra mắt sản phẩm ray đường sắt tốc độ cao đầu tiên vào năm 2027, nhưng Chính phủ phải đặt hàng, đảm bảo đầu ra sản phẩm, đồng thời cần sớm ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn cho các loại ray đường sắt, cho phép doanh nghiệp tham gia cùng bộ phận kỹ thuật để đảm bảo sản phẩm đáp ứng yêu cầu chất lượng…
Cảm xúc “được công bằng và được cống hiến”
Bản kiến nghị 10 điểm mà Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) nhấn mạnh là “phải tính đến ngay” tại Đề án Phát triển kinh tế tư nhân mà Bộ Tài chính đang soạn thảo (dự kiến hoàn tất trong tháng 3 để trình Chính phủ báo cáo Bộ Chính trị vào tháng 4 theo kế hoạch) gần như bao quát hết các khó khăn của các doanh nghiệp, không hẳn chỉ là doanh nghiệp trong lĩnh vực thủy sản.
Có thể kể tới đề xuất mang tính “cách mạng” là cho phép áp dụng doanh nghiệp được làm những gì pháp luật không cấm trong đầu tư, xây dựng, theo hướng chỉ cần đăng ký, thông báo tại một cơ quan duy nhất; công bằng trong tiếp cận đất đai cho sản xuất, tiếp cận vốn; không cào bằng trong chính sách thuế giữa doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ...
Nhưng lần này, bên cạnh việc làm rõ đặc thù giữa các doanh nghiệp trong lĩnh vực thủy sản và doanh nghiệp ở các ngành, lĩnh vực khác thường thấy, các đề xuất của VASEP phân định rất rõ quy mô doanh nghiệp.
Theo đó, các chính sách phải huy động được các doanh nghiệp tư nhân lớn tham gia các dự án lớn, các dự án trước nay doanh nghiệp tư nhân không được tham gia, như việc xây dựng và hình thành các doanh nghiệp tư nhân lớn trong khai thác biển, trong hợp tác khai thác biển với các quốc gia có biển, trong xây dựng các hệ thống cầu - cảng ở bờ biển và hải đảo, để thực hiện tốt một phần các quyết nghị của Nghị quyết 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Đồng thời, các quyết sách phải tính tới giải quyết các thực trạng “không công bằng”, nhiều lực cản, để các doanh nghiệp không chỉ “mạnh khỏe”, mà còn có động lực phát triển. “Việc này nhằm đảm bảo tính công bằng trong chính sách và huy động nguồn lực”, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký VASEP lý giải khi đại diện VASEP phát biểu kiến nghị tại cuộc làm việc với Tổ soạn thảo Đề án.
Nhưng điều ông Nam muốn gửi gắm hơn cả với các chuyên gia đang thiết kế Đề án là “cảm xúc được công bằng” của các doanh nghiệp, dù đó là doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhỏ và vừa, hay cả khu vực hộ kinh doanh. “Chính sách phải thực sự công bằng để nuôi dưỡng phù hợp cả tinh thần khởi nghiệp, phát triển kinh tế và cả cảm xúc được cống hiến”, ông Nam nhấn mạnh.
Thực tế, dù không có chủ đích phân biệt, nhưng điểm yếu về quy mô, năng lực khiến doanh nghiệp nhỏ và vừa thường ở thế bất cân xứng so với các doanh nghiệp lớn hơn trong tiếp cận cơ chế, chính sách, cũng như các nguồn lực phát triển. Đây cũng là khu vực doanh nghiệp có tỷ lệ rút lui khỏi thị trường cao nhất trong vài năm qua, nhưng cũng là nhóm doanh nghiệp chiếm ưu thế trong số doanh nghiệp đăng ký mới và quay trở lại kinh doanh.
Thậm chí, khu vực kinh tế tư nhân còn có một “vùng xám” chứa đựng rất nhiều cảm xúc - đó là khu vực hộ kinh doanh. Tính đến năm 2024, khu vực này có khoảng 5,2 triệu hộ, đóng góp lên tới 23,19% GDP, ngang ngửa phần đóng góp của khu vực doanh nghiệp tư nhân (24,17% trong giai đoạn 2020-2023). Khu vực này đang tạo ra khoảng 9,1 triệu việc làm, tương đương các doanh nghiệp.
Nhưng ngoài đề xuất đưa hộ kinh doanh vào Luật Doanh nghiệp để khẳng định vị trí pháp lý, từ đó tạo không gian cho khu vực này bước ra ánh sáng cách đây 5 năm, nhưng không được thông qua, hộ kinh doanh đến giờ vẫn là “mỏ vàng chôn sâu”...
Khu vực kinh tế tư nhân mạnh mẽ
Trong góc nhìn của PGS-TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, khu vực kinh tế tư nhân như một cơ thể hoàn thiện, trong đó doanh nghiệp lớn là xương sống, doanh nghiệp nhỏ và vừa là mạch máu, còn hộ kinh doanh là thần kinh cảm ứng của nền kinh tế.
Như vậy, phát triển kinh tế tư nhân trở thành động lực tăng trưởng quan trọng nhất không thể là bài toán tách rời từng nhóm chủ thể, mà phải là chiến lược toàn diện dựa trên cấu trúc hệ sinh thái liên kết đa tầng - nơi mọi mắt xích đều có vai trò thiết yếu.
Tuy nhiên, để kiến tạo một hệ sinh thái như vậy, điều kiện tiên quyết là phải dỡ bỏ “trần thể chế”, thiết kế lại chính sách theo “số đo riêng” cho từng tầng doanh nghiệp, gắn với từng ngành, lĩnh vực và các ưu tiên phát triển, thay vì “may đồng phục” như hiện nay. Môi trường kinh doanh cũng phải dịch chuyển theo hướng công bằng, minh bạch, không rào cản, với một hệ thống dịch vụ công hiệu quả dựa trên nền hành chính “phục vụ doanh nghiệp - phụng sự đất nước”.
Nền kinh tế sẽ vươn mình cùng với các cánh đại bàng sải rộng và vô vàn đàn ong mật khỏe mạnh, phát triển không ngừng. Nhưng hiện tại, cũng như các cuộc cải cách trước đó, chìa khóa đang nằm trong tay Nhà nước.
