Hà Nội - Thành phố ngàn năm sáng tạo (Bài 2): Bức tranh sáng tạo quyến rũ

Nằm nép mình giữa phố nhỏ Phú Viên (Long Biên, Hà Nội), lối vào phải băng qua khu nhà xưởng cũ kỹ, rộng lớn phía ngoài, nhưng bất cứ ai chạm chân tới 282Workshop, sẽ phải ngạc nhiên đến ngỡ ngàng, cảm giác như đang lạc vào một quán cà phê vườn, một khu triển lãm gỗ hay một resort cao cấp.

Ít ai biết rằng, nơi đây được cải tạo từ nhà máy sản xuất mũ cối của một đơn vị thuộc lực lượng vũ trang để lại. Các hạng mục đều sử dụng vật liệu tái chế. Qua bàn tay “phù thủy” của các kiến trúc sư, thợ mộc 282 Design, những vật vô tri, vô giác, thậm chí là phế thải cũng trở nên độc đáo, khác lạ và rất có hồn.

Không gian sáng tạo 282Workshop.

Kiến trúc sư, nhà sáng lập kiêm CEO 282 Design Huy Phạm cho hay: “Năm 2008, chúng tôi tiếp quản lại khu đất với mục đích cải tạo làm xưởng sản xuất đồ gỗ, không gian xoay quanh một khoảng trống tạo sự thoải mái khi làm việc cho người công nhân và không gây tác động xấu đến môi trường xung quanh. Sau 12 năm sử dụng, năm 2020, nhà máy gỗ 282Factory chuyển vào Khu công nghiệp Bắc Đồng Hới (Quảng Bình). 282 Design được “phù phép” trở thành 282Workshop như hiện tại”.

Vâng, đó là một không gian sáng tạo đúng nghĩa, nhằm tạo sân chơi dành cho các hoạt động thiết kế, thể thao, triển lãm kết hợp sản xuất nhẹ, khuyến khích con người sống lành mạnh và giao tiếp với nhau nhiều hơn.

Với cách ngăn chia không gian linh hoạt, 282Workshop cung cấp không gian nền tảng để các bạn trẻ, người sáng tạo đến có thể tự tùy biến những không gian của mình, tùy vào mục đích sử dụng và không giới hạn cho sự sáng tạo.

Nói các khác, 282Workshop với chức năng đa dạng có thể kết hợp nhiều mô hình hoạt động cộng đồng khác nhau. Người công nhân, nhân viên có thể chơi thể thao, tán gẫu sau những giờ làm việc. Học sinh, sinh viên có nơi để thực hành. Trẻ em có thể tách mình khỏi các thiết bị điện tử. Người sáng tạo có không gian để tổ chức sự kiện, giao lưu và kết nối…

Dù mới đi vào hoạt động năm 2020, nhưng 282 Design đã trở thành nơi ươm mầm, thực hành sáng tạo, một điểm hẹn của giới mộ điệu nghệ thuật và nhiều nhà khởi nghiệp trẻ tại Hà Nội.

Với cách ngăn chia không gian linh hoạt, người sáng tạo có thể tự tùy biến không gian tại 282Workshop.

Cũng hình thành từ Nhà máy in Công đoàn cũ trong những ngày đầu Covid-19 hoành hành, tổ hợp Complex 01 (ngõ 167 Tây Sơn, Hà Nội) mê hoặc không kém, với những lớp gạch xù xì, cầu thang sắt thô ráp, khung cửa mái vòm, kính và gam màu trầm chủ đạo…

Tổ hợp chia thành nhiều khu vực: thương mại, tổ chức sự kiện, hội họp, trải nghiệm các hoạt động sáng tạo… thường xuyên tổ chức các sự kiện về văn hóa, khởi nghiệp, thiện nguyện phục vụ cộng đồng.

Tổ hợp Complex 01 khi vừa tiếp nhận.

Kiến trúc sư Nguyễn Bùi Vũ, nhà sáng lập Complex 01 cho biết, thời điểm bắt đầu chuyển đổi một cơ sở cũ của nhà máy đã để hoang hóa 3-4 năm thành một không gian sáng tạo như hiện nay, là muôn vàn gian khó.

Tuy vậy, anh và các cộng sự vẫn quyết tâm chuyển đổi, bởi nhu cầu tạo môi trường cho giới trẻ nhằm thúc đẩy kinh tế sáng tạo và văn hóa sáng tạo đang rất nhức nhối. Rồi Complex 01 được hình thành với sự đầu tư đồng bộ, tạo ra sân chơi lành mạnh cho các bạn trẻ học tập, giao lưu, liên kết phát triển, khởi nghiệp một cách bền vững.

Tổ hợp Complex hiện nay là không gian sáng tạo nhiều người trẻ yêu thích.

Khi “cơn cuồng phong” Covid-19 ập đến, du lịch là ngành kinh tế chịu nhiều ảnh hưởng nặng nề nhất. Thế nhưng, người làm du lịch Thủ đô vẫn không ngừng vượt khó khăn, sáng tạo, cho ra đời những sản phẩm du lịch đêm lung linh, huyền hoặc.

Đầu tiên phải kể tới tour “Đêm linh thiêng - Sáng ngời tinh thần Việt” do Công ty Lữ hành Hanoitourist và Ban Quản lý di tích Nhà tù Hỏa Lò phối hợp thực hiện. Ngay khi đưa vào khai thác hồi cuối tháng 6/2020, “món ăn” mới lạ này lập tức tạo được dấu ấn với hàng ngàn du khách. Trước khi đợt dịch Covid-19 hồi cuối tháng 7/2020 bùng phát, điểm đến này hầu như đêm nào cũng cháy vé. Điều đó mở ra hướng đi mới hứa hẹn nhiều thành công cho các di tích, danh thắng khác trên địa bàn Thủ đô.

Tour “Đêm linh thiêng - Sáng ngời tinh thần Việt” mở ra hướng đi mới cho các điểm đến tại Hà thành.

Tiếp đó, dịp kỷ niệm 1010 năm Thăng Long - Hà Nội, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội và Công ty Lữ hành Hanoitourist ra mắt sản phẩm du lịch đêm “Giải mã Hoàng thành Thăng Long”. Những câu chuyện hấp dẫn về các triều đại tại Hoàng thành, mang đến sự khác biệt so với sản phẩm trước đây thu hút đông đảo du khách.

Đặc biệt, sau 4 năm thí điểm, quận Hoàn Kiếm đã có đề án mở rộng không gian đi bộ khu vực hồ Hoàn Kiếm và phụ cận, xây dựng các tuyến phố mua sắm kết hợp ẩm thực, tăng cường tổ chức sự kiện văn hóa, thể thao, giải trí vào buổi tối để thu hút du khách.

Dự kiến, hoạt động kinh tế đêm tại quận Hoàn Kiếm sẽ tập trung vào các dịch vụ văn hóa, vui chơi, giải trí; ăn uống; mua sắm; chăm sóc sức khỏe; du lịch; vận chuyển; tài chính, ngân hàng… hoạt động vào tất cả các ngày trong tuần. Các không gian đi bộ tổ chức từ tối thứ 6 đến 24 giờ Chủ nhật hàng tuần. Còn những hoạt động ngoài trời và các điểm di tích, di sản mở cửa đến 24 giờ hàng ngày.

Quận Hoàn Kiếm đã có đề án mở rộng không gian đi bộ khu vực hồ Hoàn Kiếm và phụ cận, dự kiến các hoạt động kinh tế đêm tại đây sẽ được hoạt động xuyên đêm.

Năm 2016, không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm lần đầu thí điểm, lập tức thu hút đông đảo người dân, du khách. Tới đây, họ được hòa mình các chương trình văn hóa nghệ thuật, trò chơi dân gian đặc sắc; khám phá kiến trúc cổ kính của các di tích, công trình; thưởng lãm không gian huyền ảo của hồ Gươm về đêm;… Ai nấy đều cảm nhận như được giải “cơn khát” không gian vui chơi, giải trí về đêm.

Trong khi, không gian đi bộ Trịnh Công Sơn là sự kết hợp hài hòa giữa cảnh quan sinh thái ven Hồ Tây, các giá trị văn hóa nghệ thuật và ẩm thực Hà Nội.

Không gian đi bộ hồ Gươm là điểm đến yêu thích của du khách trong nước và quốc tế.

Đặc biệt, Phố Sách Hà Nội do Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với UBND quận Hoàn Kiếm khởi công tại phố 19 tháng 12 đúng dịp kỷ niệm 70 năm ngày Toàn quốc kháng chiến (19/12/1946 - 19/12/2016), chính thức hoạt động từ ngày 1/5/2017 thu hút đông đảo những người yêu sách cả ngày lẫn đêm.

Hội tụ 16 đơn vị xuất bản, phát hành sách uy tín, Phố sách Hà Nội vừa là không gian giới thiệu các đầu sách mới, tên sách hay, sách tốt, vừa là nơi tổ chức các cuộc giao lưu, tọa đàm với các tác giả trong và ngoài nước. Qua đó, góp phần tuyên truyền, phổ biến về đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, định hướng văn hóa đọc cho nhân dân Thủ đô.

Sau 4 năm hoạt động, Phố sách Hà Nội đã tạo thêm một không gian văn hóa ý nghĩa, góp phần xây dựng nét đẹp trong đời sống văn hóa - xã hội Thủ đô, người Hà Nội thanh lịch - văn minh, giữ gìn và phát huy giá trị Thăng Long - Hà Nội ngàn năm văn hiến...

Bà Trần Thị Mai Dung, thành viên Ban Điều hành Phố Sách Hà Nội chia sẻ: “Phố Sách được thiết kế đẹp, đầu tư đồng bộ, thân thiện, hài hòa với cảnh quan xung quanh. Nơi đây vừa là địa chỉ giao lưu văn hóa, giới thiệu sách, phát triển văn hóa đọc của Thủ đô, vừa là không gian sáng tạo phục vụ cộng đồng, lý tưởng để tổ chức các hoạt động triển lãm, văn hóa, nghệ thuật”.

Phố sách Hà Nội không chỉ là địa chỉ giao lưu văn hóa, giới thiệu sách, phát triển văn hóa đọc ở Thủ đô mà còn là không gian sáng tạo phục vụ cộng đồng.

Còn nhớ, đầu năm 2018, phố bích họa Phùng Hưng mở cửa, làm sống lại đoạn phố gầm cầu - khu phố nghệ thuật công cộng, một điểm nhấn văn hóa vốn bị bỏ quên trong sự nhếch nhác suốt nhiều năm.

Gần đây, dự án nghệ thuật công cộng Phúc Tân, sắp đặt các tác phẩm nghệ thuật ngoài trời chạy dọc hơn 500 mét ven sông đầy ấn tượng. Bến sông lịch sử, cửa ngõ giao thương của đất Thăng Long - Kẻ Chợ một thời bị lãng quên, nay được hồi sinh bằng luồng sinh khí nghệ thuật đầy mê hoặc.

Dự án nghệ thuật công cộng Phúc Tân hồi sinh bến sông lịch sử bằng luồng sinh khí nghệ thuật đầy mê hoặc.

Đủ sắc màu với đa dạng các loại hình hoạt động, đẫm chất nghệ trong cách sắp đặt, bài trí, các không gian sáng tạo như: Liu lo Art, Six Space, CuCa, Hub Café, Vicas Art Sudio, Vụn Art, Ơ kìa Hà Nội, Tổ Chim Xanh, Zó Projet, Hanoi Creative City, Còn Heritage Space, Hub Café... chẳng những góp phần làm phong phú đời sống tinh thần, mà còn giúp cộng đồng thay đổi nhận thức về hoạt động sáng tạo và vai trò ngành sáng tạo đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của Thủ đô.

Cũng chính tại những không gian này, cộng đồng các nghệ sỹ, nhà thiết kế được thỏa sức sáng tạo, trao đổi kinh nghiệm và đến gần hơn với công chúng.

Cùng với các không gian sáng tạo, những không gian làm việc chung của Thành phố đang góp phần tạo dựng một thế hệ trẻ năng động, sáng tạo và chủ động theo đuổi các ngành nghề công nghiệp sáng tạo.

Đơn cử, không gian sáng tạo Toong là nơi cho thuê chỗ làm việc cho các công ty, tổ chức, cá nhân có nhu cầu, nhưng mỗi vị trí được thiết kế trên cơ sở kết tinh yếu tố văn hóa của khu vực đó. Không chỉ cung cấp nơi làm việc cho các cá nhân, cộng đồng khởi nghiệp, Toong còn hợp tác, hỗ trợ các nghệ sĩ đa ngành, nhóm và tổ chức văn hóa về cơ sở vật chất để thực hiện các dự án hay chương trình, sự kiện nghệ thuật.

Bà Nguyễn Thu Giang, phụ trách Toong cho biết, Toong không đơn thuần là nơi làm việc, mà còn là nơi kết nối cộng đồng thông qua nhiều hoạt động, từ cách thiết kế không gian trưng bày ấm cúng, gần gũi, đến việc tổ chức các hoạt động với sự tham gia của cả chủ đầu tư và các đơn vị, cá nhân hay việc hỗ trợ các tổ chức, cá nhân tổ chức các hoạt động khác.

Các đơn vị, cá nhân thuê chỗ làm việc ở đây cũng được coi là thành viên cộng đồng của Toong. Nhờ có họ, Toong mới tồn tại và phát triển, ngược lại nhờ có Toong mà họ có thêm nhiều điều kiện để phát triển. Bởi vậy, không khó hiểu khi bắt đầu thành lập năm 2015, đến nay, Toong đã phát triển chuỗi không gian làm việc chung và khởi nghiệp rộng khắp cả nước, thậm chí mở rộng sang cả một số nước lân cận.

Đặc biệt, nhiều không gian sáng tạo thường xuyên tổ chức các hoạt động thu hút cộng đồng như gặp gỡ, kết nối, chia sẻ thông tin... Nhờ phương thức này, các cá nhân, nhóm sáng tạo có thêm kỹ năng để phát triển, còn bản thân các không gian sáng tạo cũng hoạt động bền vững hơn.

Complex 01 cũng là điển hình về mối quan hệ cộng sinh giữa chủ đầu tư với các start-up nhỏ hay giữa các statup với nhau. Kiến trúc sư Nguyễn Bùi Vũ bộc bạch: “Mục tiêu phát triển của Complex 01 nhằm tạo ra sự kết nối, tạo môi trường cho các startup nhỏ cho các bạn trẻ kinh doanh nhỏ lẻ có môi trường chung để cộng sinh, phát triển ngành nghề của các bạn một cách tốt nhất có thể. Qua đó, để thay đổi tư duy về kinh doanh văn hóa sáng tạo và cũng để các hoạt động bền vững hơn, tạo ra giá trị cho xã hội nhiều hơn”.

Theo kiến trúc sư Nguyễn Bùi Vũ, khi các tổ chức, cá nhân tại đây cộng hưởng với nhau, tạo ra giá trị cho cộng đồng và tạo ra giá trị cho giới trẻ thì tất cả các dự án, cá nhân đều phát triển bền vững. Hiện tại, Hà Nội đang thiếu các không gian như vậy và Complex 01 muốn góp giá trị cho xã hội, trao giá trị cho cộng đồng. Chính những ý nghĩa đó mà Complex 01 luôn được giới trẻ đón nhận.

Mô hình không gian sáng tạo xuất hiện trên thế giới từ lâu, nhưng tại Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng, mô hình này mới xuất hiện khoảng 10 năm trở lại đây. Tuy vậy, từ khi hiện diện, không gian sáng tạo như thổi một luồng gió mới vào đời sống văn hóa tinh thần của Thủ đô.

Theo Giám đốc nghệ thuật Heritage Space Nguyễn Anh Tuấn, khi hạ tầng văn hóa cũ không đáp ứng được hoạt động sáng tạo, thì giới nghệ sỹ, kiến trúc sư đã năng động xây dựng các không gian riêng biệt để thực hiện các ý tưởng sáng tạo của mình.

Tuy nhiên, do hạn chế về kinh phí, quy mô hoạt động cũng như khả năng hiện thực các dự án, sự kiện liên quan đến sáng tạo, buộc các chủ không gian sáng tạo kết nối, hỗ trợ nhau và dần hình thành nên một mạng lưới, một cộng đồng các nghệ sỹ của không gian sáng tạo.

Cộng đồng đó bao gồm nhiều lĩnh vực, từ âm nhạc, sân khấu, điện ảnh, thiết kế, kiến trúc… bổ trợ qua lại, kết nối làm việc, chia sẻ thông tin được hình thành một cách tự nhiên từ tư duy, trí tuệ của những người làm sáng tạo mới, tăng sự bền vững cho chính các không gian sáng tạo.

Đơn cử, ngay tại địa điểm Heritage Space hoạt động cũng quy tụ hai không gian khác, gồm không gian Bà Bầu là nơi cho các nhóm nghệ sỹ đến lưu trú, gặp gỡ, nói chuyện, nghiên cứu hoạt động nghệ thuật, phát triển nghệ thuật; một không gian khác là nơi làm việc chung của các nhóm nghệ sỹ sân khấu.

Trong khi, Heritage Space là không gian phát triển dự án dài hạn với việc hỗ trợ các nghệ sỹ trẻ tài năng có cơ hội làm việc với những “tiền bối” có tên tuổi, trưởng thành trong môi trường nghệ thuật quốc tế, để nâng cao năng lực của họ. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu của nghệ thuật đương đại cho các tác phẩm sắp đặt trình diễn tại Việt Nam.

“Dù ba không gian hoạt động ở các mảng khác nhau, nhưng cùng chung lĩnh vực nghệ thuật nên thường xuyên có sự tương hỗ trong việc chia sẻ thông tin, trang thiết bị, giảm được chi phí thuê mặt bằng, đặc biệt là tìm được tiếng nói chung trong hoạt động nghệ thuật”, ông Nguyễn Anh Tuấn chia sẻ.

Trong cuộc sống, yếu tố tương sinh bền vững đến từ con người, trí tuệ giữ vai trò quyết định. Rất nhiều không gian sáng tạo đều vận hành theo ý nghĩa tương sinh và cũng từ đó tạo ra ý thức cho các cá nhân.

Như ở 282Workshop, các KTS truyền kỹ năng sáng tạo thông qua những lớp học để học sinh, sinh viên được thực hành và hướng đến những điều tích cực. Các bạn trẻ sẽ tận dụng mẩu gỗ, thanh sắt bỏ đi, chế tác ra sản phẩm nào đó; sau đó đơn vị tổ chức cuộc thi nhỏ, trao thưởng cho các sản phẩm tốt, vừa khuyến khích bảo vệ môi trường, vừa khơi dậy niềm đam mê sáng tạo của người trẻ.

Những không gian sáng tạo mang lại “lợi ích kép”, vừa giữ gìn bản sắc, vừa tạo ra hệ sinh thái sáng tạo, góp phần tái tạo diện mạo đô thị Thành phố. Mặc dù Thành phố Hà Nội đã và đang có nhiều giải pháp hỗ trợ phát triển các không gian sáng tạo, song việc biến tiềm năng thành cơ hội trong phát triển thương hiệu “Thành phố sáng tạo” vẫn còn không ít khó khăn, thách thức.