Giá đất hiếm đã giảm mạnh trong năm nay và hiện đang dao động ở mức thấp nhất trong khoảng 3 năm. Theo nhà cung cấp dữ liệu Argus Media, giá giao ngay của neodymium-praseodymium, một hợp kim màu xám bạc và là loại có lợi nhuận cao nhất trên thị trường, đã giảm gần 20% kể từ đầu tháng 1 xuống còn khoảng 50.000 USD/tấn. Các loại đất hiếm khác thậm chí còn giảm nhiều hơn.
Ngày nay, những khoáng chất thích hợp này chủ yếu được sử dụng trong nam châm vĩnh cửu cho nhiều loại đồ gia dụng thiết yếu như tivi, tủ lạnh và tai nghe. Tuy nhiên, nam châm ngày càng có ứng dụng nhiều trong động cơ xe điện, tuabin gió và robot. Theo công ty tư vấn Adamas Intelligence, đến năm 2030, những sản phẩm công nghệ cao như vậy dự kiến sẽ chiếm khoảng 2/3 nhu cầu về nam châm vĩnh cửu neodymium.
Tuy nhiên, bất chấp hứa hẹn về nhu cầu tăng vọt do quá trình chuyển đổi năng lượng thúc đẩy, giá đất hiếm vẫn giảm mạnh kể từ đầu năm 2022.
Sự dư thừa nguồn cung của Trung Quốc là vấn đề. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã tăng cường sản xuất đất hiếm bằng cách sử dụng hạn ngạch khai thác, khiến ngành này phải gánh chịu sản lượng dư thừa. Theo nhà cung cấp dữ liệu Fastmarkets Trong hạn ngạch đầu tiên vào năm 2024, Trung Quốc đã yêu cầu các công ty khai thác quốc doanh sản xuất 135.000 tấn đất hiếm, tăng gần 13% so với hạn ngạch tương đương vào năm 2023.
Đồng thời, nhu cầu về đất hiếm không đáp ứng được kỳ vọng. Thị trường nam châm vĩnh cửu phụ thuộc vào sức mạnh của nền kinh tế Trung Quốc đang phải đối mặt với sự sụt giảm giá bất động sản ngày càng sâu sắc. Dữ liệu tháng 6 cho thấy lĩnh vực sản xuất của Trung Quốc suy giảm tháng thứ hai liên tiếp. Doanh số bán xe điện cũng chậm lại trên toàn cầu trong bối cảnh tâm lý người tiêu dùng suy yếu.
 |
Giá giao ngay của hợp kim neodymium-praseodymium |
Tình trạng sản xuất quá mức của Trung Quốc - ngày càng tác động tiêu cực đến lợi nhuận của ngành - chỉ có ý nghĩa khi trở thành một phần của chiến lược kinh tế rộng lớn hơn. Nước này sản xuất khoảng 60% lượng khoáng sản đất hiếm được khai thác trên thế giới. Theo Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu (CEPS), trong những năm gần đây, họ cũng đã thắt chặt sự kiểm soát đối với toàn bộ chuỗi cung ứng nam châm. Cụ thể, Trung Quốc kiểm soát 91% hoạt động tinh chế, 87% tách oxit và 94% sản xuất nam châm. Điều đó mang lại cho nước này sự ảnh hưởng đáng kể đến những gì xảy ra với giá đất hiếm.
Trong khi đó, có một giả thuyết cho rằng Trung Quốc đã cố tình đẩy giá đất hiếm xuống thấp hơn để giúp củng cố các ngành công nghiệp năng lượng xanh. Ryan Castilloux, giám đốc điều hành của Adamas Intelligence cho biết, quốc gia này sẵn sàng chịu thua lỗ trong các phần của chuỗi giá trị để hỗ trợ các tham vọng hạ nguồn như xuất khẩu xe điện sang thị trường quốc tế. Lithium - nguyên liệu đầu vào quan trọng trong pin xe điện - là thị trường khác mà Trung Quốc bị cáo buộc đang trì trệ do các hoạt động khai thác không mang lại hiệu quả kinh tế.
Một lập luận khác là việc sản xuất quá mức của Trung Quốc được thiết kế để cản trở nỗ lực phát triển các nguồn cung cấp thay thế. Giá đất hiếm thấp đã làm giảm lợi nhuận của các nhà sản xuất phương Tây. Cổ phiếu của MP Materials và Lynas Rare Earths, hai công ty khai thác đất hiếm lớn nhất bên ngoài Trung Quốc, giảm lần lượt khoảng 37% và 11% trong năm qua.
Đã có tiền lệ lịch sử cho loại chiến lược này trong lĩnh vực kinh doanh năng lượng nhạy cảm về mặt địa chính trị. Vào năm 2014, Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) đã khiến giá dầu lao dốc từ hơn 100 USD/thùng vào năm 2014 xuống dưới 30 USD/thùng hai năm sau đó, trong nỗ lực rõ ràng nhằm buộc các công ty khai thác đá phiến của Mỹ phải ngừng kinh doanh.
Trung Quốc có thể mong muốn duy trì sự kiểm soát đối với đất hiếm. Vào cuối tháng 6, Chính phủ Trung Quốc đã công bố bộ quy định mới nhằm thắt chặt kiểm soát sản xuất trong nước, sau lệnh cấm xuất khẩu công nghệ chế biến đất hiếm vào năm ngoái.
Trung Quốc cũng không ngại sử dụng sự thống trị của mình trong chuỗi cung ứng để gây áp lực chính trị. Những động thái vào năm 2023 nhằm hạn chế xuất khẩu gali và germani cũng như một số sản phẩm than chì, được sử dụng trong pin xe điện là những ví dụ gần nhất.
Tình trạng này từ lâu đã khiến các chính trị gia phương Tây lo lắng. Mỹ, Liên minh châu Âu, Anh, Canada và Úc đều đã soạn thảo chiến lược “khoáng sản quan trọng”. Chính quyền Biden đã tạo ra các khoản trợ cấp mới cho hoạt động khai thác và chế biến như một phần của Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) năm 2022 và vào tháng 5 đã mở rộng mức thuế dưới thời chính quyền Trump đối với nam châm vĩnh cửu, trong đó mức thuế 25% sẽ có hiệu lực vào năm 2026.
Do đó, để có cơ hội nới lỏng sự kiểm soát của Trung Quốc đối với đất hiếm, phương Tây sẽ cần triển khai chiến thuật riêng, cụ thể là sản xuất không có lãi và tư duy đường dài.
