Bà Dương Thuý Quỳnh , Nhà khai vấn lãnh đạo
Tại Việt Nam, PwC CEO Survey 2023 cho thấy, chỉ 27% doanh nghiệp gia đình chuyển giao thành công mà không bị suy giảm tăng trưởng. Điểm chung của những trường hợp này là doanh nghiệp chuẩn hóa kế hoạch di sản (legacy plan), nhờ vậy giữ được động lực đội ngũ, niềm tin cổ đông và duy trì triết lý cho thế hệ lãnh đạo kế nhiệm. Ngược lại, nếu chỉ dừng lại ở việc chuyển giao tài sản, giá trị di sản sẽ nhanh chóng phai nhạt.
Ba tầng di sản: Thước đo cho một thế hệ lãnh đạo mới
Một là, tài sản hữu hình. Theo dữ liệu World Bank 2021 và ACGA 2023, tại châu Á, tài sản hữu hình (cổ phần, bất động sản, quyền sở hữu trí tuệ, vốn tài chính) chiếm khoảng 40% tổng giá trị di sản được chuyển giao mỗi năm. Các doanh nghiệp có kế hoạch kế nhiệm và di sản bài bản thường duy trì tỷ lệ tăng trưởng tài sản hậu chuyển giao cao hơn 19% so với mức trung bình khu vực.
Hai là, giá trị tinh thần. Báo cáo của Asian Corporate Governance Association 2023 chỉ ra rằng, 57% doanh nghiệp Đông Á, đặc biệt là các doanh nghiệp gia đình lớn đánh giá, việc truyền lại văn hóa tổ chức, triết lý lãnh đạo, cách vượt khủng hoảng, ký ức tổ chức… là yếu tố sống còn. Các doanh nghiệp có “bản đồ di sản” dạng này thường giữ chân lãnh đạo kế nhiệm cao gấp 2,3 lần so với nhóm không chuẩn hóa (HBR 2022). Tại Nhật Bản, Singapore, Mỹ, di sản tinh thần luôn được lượng hóa, có thể thông qua bản mô tả giá trị, bộ quy tắc ứng xử, thậm chí là những bộ phim nội bộ để lưu truyền.
Ba là, tác động xã hội. Một con số đáng chú ý: trong 100 công ty gia đình lớn nhất thế giới, có tới 88% xây dựng sáng kiến cộng đồng, quỹ tín thác hoặc dự án tác động xã hội do chính lãnh đạo F1/F2 khởi xướng và duy trì qua nhiều thế hệ (PwC 2023). Những doanh nghiệp xác lập rõ di sản xã hội thường đạt mức tăng trưởng vốn hóa, sức mạnh thương hiệu và chỉ số niềm tin của nhà đầu tư cao hơn nhóm đối chứng từ 21 - 28% (ICF Global Coaching Study 2023).
Bản đồ di sản: Chuẩn hóa giá trị sống, không chỉ là “bản đồ trên giấy”
Bản đồ di sản là kế hoạch xác định và lượng hóa từng tầng di sản, gắn với chiến lược kế nhiệm, truyền lửa triết lý, chia sẻ ký ức tập thể và các chỉ số tác động xã hội. Đây không phải mô hình “cắt - dán” từ phương Tây, mà là một yêu cầu thực tiễn tại các nền kinh tế phát triển. Ở Singapore, kế hoạch kế nhiệm và bản đồ di sản phải thể hiện rõ các lớp giá trị, quy trình truyền lửa, hệ thống cố vấn, các dự án cộng đồng (SBF 2022).
Một bản đồ di sản chuẩn sẽ phân bổ tỷ trọng giá trị, đưa vào KPI kế nhiệm, đồng thời ghi nhận mọi thay đổi truyền thống qua từng thế hệ. Mô hình này giúp doanh nghiệp duy trì động lực, tinh thần và niềm tin đội ngũ trong giai đoạn chuyển giao, tránh nguy cơ “đứt gãy” văn hóa khi thay đổi lãnh đạo.
Định lượng và định tính: Bài học từ dữ liệu và thực tiễn cho doanh nghiệp Việt
Các khảo sát của Harvard Business Review, Deloitte, PwC đều chỉ ra rằng, doanh nghiệp có bản đồ di sản chuẩn hóa đạt tỷ lệ tăng trưởng kép doanh thu sau kế nhiệm cao hơn 2,2 lần so với nhóm đối chứng. 67% doanh nghiệp gia đình hàng đầu châu Á sử dụng bảng lượng hóa giá trị truyền thống, triết lý lãnh đạo trong quy trình kế nhiệm/di sản và coi đây là tiêu chí KPI bắt buộc.
Ở khía cạnh định tính, những giá trị vô hình như niềm tin, văn hóa doanh nghiệp hay hiệu ứng cộng đồng… được đo lường qua các chỉ số giữ chân nhân sự kế nhiệm, mức độ tin tưởng của cổ đông, chỉ số niềm tin thị trường và số lượng sáng kiến cộng đồng được kế thừa qua các thế hệ lãnh đạo (ACGA 2023). Tất cả đều có thể lượng hóa và theo dõi.
Di sản phi vật chất: Mấu chốt của sự trường tồn
Không ít doanh nghiệp Việt Nam vẫn giữ quan niệm rằng “công ty lớn mạnh là đủ di sản”. Thực tế, nếu không chuẩn hóa di sản phi vật chất, doanh nghiệp có thể mất tới 29% giá trị vốn hóa thị trường sau khi chuyển giao quyền lực (HBR 2022).
Chỉ những doanh nghiệp và lãnh đạo chủ động chuẩn hóa bản đồ di sản, xây dựng kế hoạch kế nhiệm và hệ thống cố vấn từ sớm - không chờ “nước đến chân mới nhảy” - mới có thể tạo dựng di sản đủ sức sống cho nhiều thế hệ, giữ vững niềm tin thị trường và làm chủ động lực lan tỏa giá trị sống trong cộng đồng doanh nghiệp.
