Các khổ chủ kêu cứu tại Văn phòng Báo Đầu tư tại TP.HCM. Ảnh: Lê Toàn
Có đồng nghiệp “hồi hộp” cho từng kỳ báo ra, bởi vụ việc lớn và nhạy cảm, nhưng lại đơn thương độc mã phanh phui những quan hệ kim tiền chằng chịt, những chiêu thức lách luật gây nên “cơn uất nghẹn lịch sử” trái phiếu Việt Nam.
Chỉ xin lắng nghe dân 5 phút
Tôi đồng ý hẹn tiếp các trái chủ trái phiếu An Đông (Công ty cổ phần Tập đoàn Đầu tư An Đông), Quang Thuận (Công ty cổ phần Đầu tư Quang Thuận), Thiên Phúc (Công ty TNHH một thành viên Khách sạn quốc tế Thiên Phúc)… tại cơ quan với điều kiện, mỗi mã trái phiếu cử 2-3 người đại diện và không gây mất trật tự an ninh, không tạo “điểm nóng” và quay video.
Nhưng trái chủ đã “ùn ùn” kéo tới, đông tới mức, Công an TP.HCM phải chỉ đạo công an địa phương cử người tới để phòng ngừa các tình huống ảnh hưởng đến an ninh trật tự, như đã xảy ra trước đó ở nhiều nơi khắp cả nước.
Dễ hiểu thôi, bởi chỉ riêng 3 lô trái phiếu An Đông đã có khoảng 40.000 khổ chủ cả nước, chưa nói hàng chục ngàn trái chủ các mã khác có liên quan, với hàng chục ngàn tỷ đồng từ tích cóp cả đời, của cả anh em họ hàng gửi gắm, từ bán cả gia sản… đang có nguy cơ bốc hơi theo trái phiếu.
Nhìn những mái đầu bạc phơ, những khuôn mặt khắc khổ của khổ chủ, cùng những đôi mắt đỏ hoe chực ứa nước mắt, tôi phải cố gắng lạnh lùng: “Xin bà con không nói chuyện riêng. Mỗi người chỉ được nói 5 phút, nhường lại thời gian cho người sau”.
Một khổ chủ bật lời, giọng nghẹn lại: “Chúng tôi cũng chỉ cần được lắng nghe 5 phút thôi!”.
Nhưng rồi, tôi và phóng viên Phan Hằng vẫn phải chia nhau ra để nghe, thậm chí chỉ 2-3 phút, bởi quá đông khổ chủ, bởi trời bất chợt đổ cơn mưa, trong khi hàng chục người vẫn ngồi dưới sân cơ quan chờ tới lượt mình được nói và nhiều người khác vẫn lướt thướt trên đường tới.
Có trái chủ dầm mưa tới, vội tới mức không kịp ghé quán để photocopy hồ sơ. Có người cựu chiến binh đã xơ xác mái đầu bạc, mất sạch tiền dưỡng già của cả 2 vợ chồng vào trái phiếu, tới mức không còn tiền tiêu mà không dám nói với con. Nhiều số phận bi thương tới mức, đồng nghiệp tôi, phóng viên ảnh Lê Toàn đi photocopy hồ sơ giúp họ, trong cơn mưa xối xả.
“Có nhiều trái chủ không dám khóc to, miệng mím chặt mà nước mắt lã chã trên khuôn mặt già nua, chằng chịt vết nhăn. Đó là một góc ảnh cảm xúc mạnh, nhưng thú thực, tôi không thể giương máy lên chụp nổi. Thương quá!”, Lê Toàn tâm sự.
Ba ngày ngồi dưới gốc cây
Nhiều ngày sau đó, Lê Toàn gọi điện “có chủ trái chủ ngồi gốc cây chờ cậu 3 ngày rồi”, làm tôi sững lại.
Ông là M. Lương, người gốc Hoa, ngụ tại quận 5 TP.HCM, tóc đã bạc trắng, chuyển sạch gần 9 tỷ đồng tiền tích lũy của cả gia đình sang mua trái phiếu Bông Sen và Vạn Trường Phát - doanh nghiệp sau phát hành ẵm về 10.000 tỷ đồng thì trụ sở “vườn không nhà trống” và Chủ tịch HĐQT, kiêm Tổng giám đốc lại “kêu trời” nói chỉ là bán mỹ phẩm online.
Khi nghe tin Báo Đầu tư tiếp trái chủ, ông vội chạy tới, nhưng đã trễ. Không rành tiếng Việt, không biết mặt mũi và số điện thoại của tôi, ông bèn ngồi chờ 3 ngày liền dưới gốc cây trước cửa Văn phòng đại diện Báo Đầu tư tại TP.HCM nhìn xem ai có dáng… nhà báo (đeo máy ảnh, mặc áo nhiều túi…) với hy vọng mong manh có thể hỏi, gặp. Khổ nỗi, tôi lại thường xuyên mặc quần áo… jeans bụi bặm và không bao giờ đeo máy ảnh.
May mắn là ông đã nhìn thấy phóng viên ảnh Lê Toàn để rồi gửi gắm hồ sơ. Thậm chí, ông xem chúng tôi, tờ báo như cơ quan có quyền và trách nhiệm phải thụ lý điều tra, xét xử, buộc kẻ gây ra chuyện phải trả lại tiền cho gia đình, khi nhắn nhủ Lê Toàn: “Xin xác nhận là nhà báo Sơn đã nhận hồ sơ”.
Cùng nhân dân… điều tra
Có nhiều trái chủ không dám khóc to, miệng mím chặt mà nước mắt lã chã trên khuôn mặt già nua, chằng chịt vết nhăn. Đó là một góc ảnh cảm xúc mạnh, nhưng thú thực, tôi không thể giương máy lên chụp nổi. Thương quá!.
- Phóng viên ảnh Lê Toàn
Trước khi tiếp nhận đơn thư kêu cứu, tôi đã yêu cầu các khổ chủ phải gửi hồ sơ chứng lý chi tiết như đã nộp cho cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP.HCM trước đó, theo hướng dẫn của cơ quan này. Lý do là, khi khai báo với cơ quan công an, người dân không dễ “nói bừa”, thiếu chứng lý.
Khi đọc hàng trăm bộ hồ sơ, đối chứng các quy định pháp lý, tôi thực sự sửng sốt khi đa phần, ngoài lá đơn kêu cứu, là tư liệu bất lợi cho khổ chủ, như hợp đồng mua bán trái phiếu, giấy chứng nhận quyền sở hữu trái phiếu, ủy nhiệm chi… và tất cả đều có chữ ký của chính khổ chủ với bên liên quan chấp thuận mua trái phiếu. Như vậy làm sao đủ cơ sở để chứng minh, để tố cáo buộc trách nhiệm ai đó, trong khi đầu tư trái phiếu thì phải chấp nhận rủi ro.
Nhưng những giọt nước mắt trên khuôn mặt khắc khổ của cả người già, của cô giáo về hưu, của bà bán nước mía, thì khó mà giả dối. Vậy làm sao họ có thể có chứng lý chứng minh mình không phải là trái chủ chuyên nghiệp, chỉ gửi tiết kiệm và bị “dẫn dụ” chuyển tiền tiết kiệm sang mua trái phiếu?
Thế là “bò ra” gần 2 tháng trời, “nghiền” tới “nhão” tất cả quy định pháp lý, từ Luật Chứng khoán cũ, mới, các nghị định, thông tư chuyển tiếp, Luật Các tổ chức tín dụng…, để đối chứng với lời kêu cứu và hồ sơ trái chủ, để giúp họ cách tự chứng minh.
Đó là việc lên ngân hàng sao kê tài khoản từ 5 tháng tới 1 năm trước khi chuyển tiền mua trái phiếu; là việc chụp lại, lập vi bằng các tin nhắn “dẫn dụ” người gửi tiết kiệm chuyển tiền sang mua trái của nhân viên ngân hàng, thể hiện không chỉ là “giới thiệu”, mà là “tư vấn” và không chính xác, gây hiểu lầm. Các tư vấn đó còn trật với quy định liên quan trái phiếu theo giấy phép và Luật Các tổ chức tín dụng áp dụng với ngân hàng thương mại.
Do bị kiểm soát đặc biệt, bởi Bộ Công an đang điều tra sai phạm tại Vạn Thịnh Phát, nên báo chí khó nhận được trả lời từ các tổ chức liên quan trái phiếu. Tuy nhiên, Công ty cổ phần Chứng khoán Tân Việt (TVSI) không chỉ là đơn vị tư vấn, mà còn là đại lý phát hành, kiêm đại diện người sở hữu trái phiếu…, nên buộc phải trả lời chất vấn của trái chủ.
Thế là lại phải… điều tra nhân dân, tức theo các câu hỏi của tôi, trái chủ đàng hoàng đi chất vấn TVSI; phối hợp hồ sơ trái phiếu các mã khác nhau, nhưng cùng một đại lý tư vấn, phát hành, cùng nơi giao dịch….
Tôi còn “mò” tới tận trụ sở doanh nghiệp phát hành, “mò” và “mật phục” trong thời gian khác nhau ở nơi ở, kiểm chứng với cả người thân về việc làm của Chủ tịch HĐQT, kiêm Tổng giám đốc một doanh nghiệp phát hành; “săn” bằng được tài liệu “trong ruột” ngân hàng, tài liệu liên quan doanh nghiệp “nhòm ngó” dự án có thế chấp làm tài sản đảm bảo trái phiếu; nghe ngóng “dư âm” sau những văn bản từ những “đại gia” từng là chủ cũ dự án, từng biết Vạn Thịnh Phát…
Hơn 2 tháng trời, tất cả chúng tôi “bò” ra như vậy và nắm bắt được hàng loạt vấn đề bất thường trong hợp đồng mua bán trái phiếu, trong hợp đồng liên kết giữa TVSI với Ngân hàng SCB; những đường đi của dòng tiền mua bán trái phiếu sơ cấp, thứ cấp; các mối quan hệ kim tiền chằng chịt; các công ty con, kinh doanh “ma” trong hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát, lợi dụng khe hở pháp lý để phát hành trái phiếu doanh nghiệp nhiều cái không, ẵm cả chục ngàn tỷ đồng rồi… mất dạng; các bất thường trong định giá tài sản; các công ty có quan hệ như… mạng nhện với nhau.
Tất cả chứng lý đó, tôi đem đặt lên bàn nhiều luật sư khác nhau: người chuyên sâu dân sự, người chuyên hình sự, người rành kinh tế, chứng khoán. Họ đã nhiệt tình cùng tôi nghiên cứu hồ sơ, rồi mỗi người là một góc nhìn khác nhau về cùng một vụ việc, giúp cho hàng chục ngàn khổ chủ cả nước biết cách đòi quyền lợi chính đáng theo quy định pháp luật, thay vì kéo nhau đi kêu cứu trong mong manh hy vọng suốt gần 1 năm qua.
Chiếc đai lưng và bức tượng gỗ ngọc am
Dồn hết cả tâm, trí, lực với “cơn uất nghẹn lịch sử” trái phiếu, minh định từng hành vi đến cả lúc ăn, lúc đi đường, thậm chí trước cả khi giấc ngủ ập tới, suốt nhiều tháng trời, đến khi “hạ bút” viết, thì tôi lại gục xuống bởi cơn đau nhói ở lưng và không thể ngồi dậy.
Vội vã đến bệnh viện rồi lặng người trước phán quyết của bác sĩ: “Phải uống thuốc, nghỉ ngơi”.
Báo không thể bỏ trống trang. Hàng chục ngàn khổ chủ không chỉ “ngóng” từng ngày, mà còn bức xúc tạo thành điểm nóng nhiều nơi cả nước. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp cũng có phần vì sự việc này mà lâm cơn khủng hoảng kéo dài, ảnh hưởng không nhỏ tới huy động vốn của doanh nghiệp chân chính. Vấn nạn trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ cũng sắp đặt lên bàn kỳ họp Quốc hội…
Thế là mua vội cái đai lưng cột sống, bó chặt lấy thân để ngồi được, để đỡ đau, rồi cân phân từng con chữ trên bàn phím.
Vệt bài “Dặm trường trái chủ trái phiếu Vạn Trường Phát”, rồi “Trái chủ và cơn uất nghẹn lịch sử” cứ cách nhật mà ra, nhưng được “chờ từng ngày” của hàng vạn trái chủ khắp Bắc - Trung - Nam.
Một hôm, 2 “khổ chủ” xin gặp, rồi run run đưa tặng tôi bức tượng gỗ nhỏ khắc cây tùng. “Là gỗ ngọc am, bà con mang đi khắc và xin tặng anh!”, một người nói.
Gỗ ngọc am được mệnh danh là ngọc của núi rừng, rất quý và có mùi hương tốt cho sức khỏe con người, nên thường được chế tác các món đồ như tượng phật, tượng thần tài, kỳ lân, các thế trụ gỗ.... hoặc dùng để làm các đồ dùng thời trang như tràng hạt, vòng đeo tay.
“Trời ơi, gỗ ngọc am mà đem phun sơn thế thì còn gì mùi hương nữa”, một chuyên gia đồ gỗ thốt lên khi cầm bức tượng ngắm nghía.
Tôi cũng sững lại giây lát trước sự thật thà của trái chủ. Nhưng mà, mùi hương đó đâu quý bằng ngàn vạn lời cảm ơn của họ tới Báo, tới các luật sư, tới tác giả, bằng những dòng comment sau mỗi bài báo: “Chúng tôi khắc khoải, chờ, đón đọc từng con chữ, từng bài báo ra”.
