Không khó để kể tên ra hàng loạt doanh nghiệp công bố kế hoạch thưởng cổ phiếu cho cổ đông. Chẳng hạn, mới đây, CTCP Phân phối khí thấp áp Dầu khí Việt Nam (mã PGD) cho biết sẽ xin ý kiến đại hội đồng cổ đông về phương án tăng vốn điều lệ từ 429 tỷ đồng lên 600 tỷ đồng, thông qua việc phát hành 17,1 triệu cổ phiếu. Trong đó, có 5,48 triệu cổ phiếu thưởng cho cổ đông hiện hữu được phát hành từ nguồn vốn chủ sở hữu.
Trước đó, cuối năm 2012, CTCP Đầu tư và sản xuất Việt Hàn (mã VHG) cũng công bố sẽ phát hành cổ phiếu thưởng cho cổ đông hiện hữu theo tỷ lệ 2:1 và thực hiện tạm ứng cổ tức năm 2013 tỷ lệ 3% bằng tiền mặt.
Không chỉ phát hành cổ phiếu để trả cho những khoản cổ tức ngay năm trước, có những DN chọn cách phát hành cổ phiếu để trả khoản cổ tức còn nợ của những năm trước hay thưởng cổ phiếu để tăng vốn điều lệ. Chẳng hạn, CTCP Thép Dana - Ý (mã DNY) cũng công bố kế hoạch trả cổ tức bằng cổ phiếu năm 2011 và năm 2012 và thưởng cổ phiếu năm 2011 từ nguồn vốn chủ sở hữu. Cụ thể, Công ty sẽ trả cổ tức bằng cổ phiếu cho năm 2011 và 2012 với tỷ lệ 16% và thưởng cổ phiếu năm 2011 cho cổ đông tỷ lệ 18%.
Nghe qua, dễ thấy số cổ phần trong DN mà cổ đông được thưởng thêm quả là không nhỏ, giá trị vốn góp trong doanh nghiệp của cổ đông tăng lên rất nhiều. Nhưng, sự thực có phải như vậy?
Khái niệm “thưởng” thông thường được hiểu là khoản cho thêm, nằm bên ngoài những gì mà người ta được hưởng theo quy định. Vậy nhưng, “cổ phiếu thưởng” mà các DN đem chia cho cổ đông lại được sử dụng từ chính nguồn thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, những khoản mục thuộc vốn chủ sở hữu, vốn dĩ, đã thuộc về các cổ đông.
Khi sử dụng các nguồn này để phát hành thêm cổ phiếu cho nhà đầu tư hiện hữu theo tỷ lệ, thực chất phần sở hữu của nhà đầu tư trong vốn chủ sở hữu của công ty cổ phần không thay đổi. Về bản chất tài chính, nhà đầu tư đang nắm giữ thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối nay chuyển sang nắm giữ vốn cổ phần với cùng một giá trị. Vì vậy, nhà đầu tư không hề được thưởng thêm bất cứ cái gì, bởi không thể lấy tiền của nhà đầu tư để thưởng cho chính họ. Trong những trường hợp này, nếu dùng thuật ngữ “cổ phiếu thưởng” sẽ là không đúng với bản chất của vấn đề.
Vậy, trong tình huống nào cổ phiếu thực sự được coi là cổ phiếu thưởng?
Như chúng ta đã biết, quỹ khen thưởng, phúc lợi tại doanh nghiệp là một khoản phải trả cho người lao động. Quỹ này không thuộc vốn chủ sở hữu và do đó, nếu doanh nghiệp phát hành thêm cổ phiếu từ quỹ này, quy mô vốn chủ sở hữu sẽ tăng, người lao động thay vì nhận thưởng bằng tiền sẽ nhận bằng cổ phiếu, từ chỗ chưa phải là cổ đông sẽ trở thành cổ đông.
Một tình huống khác, đó là doanh nghiệp sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối để phát hành thêm cổ phiếu cho một số đối tượng, nhưng không phải cho toàn bộ các cổ đông hiện hữu, theo tỷ lệ nắm giữ cổ phiếu tại ngày chốt quyền. Việc này có thể phát sinh theo nghị quyết của đại hội đồng cổ đông, về bản chất, là sử dụng lợi nhuận sau thuế để thưởng cho một số cá nhân có đóng góp cho công ty. Trường hợp này, tài sản của người được nhận cổ phiếu rõ ràng tăng lên do việc pha loãng giá trị cổ phiếu chia đều các cổ đông, chứ không phải chỉ những người được nhận cổ phiếu mới phải gánh chịu.
