Tình trạng này xảy ra khi các ca nhiễm Covid-19 trên toàn thế giới tăng lên mức cao nhất cho đến nay và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã liên tục cảnh báo về sự “mất cân bằng đáng kinh ngạc” trong việc phân phối vắc xin trong đại dịch.
Các thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã gặp nhau hầu như tại Geneva, Thụy Sĩ vào thứ Năm (22/4) để tổ chức các cuộc đàm phán không chính thức về việc có nên tạm thời từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ và bằng sáng chế đối với vắc xin và phương pháp điều trị Covid hay không.
Trước đó, đề xuất từ bỏ bằng sáng chế vắc xin được Ấn Độ và Nam Phi cùng đệ trình vào tháng 10/2020 đã được hơn 100 quốc gia chủ yếu là các quốc gia đang phát triển ủng hộ. Đề xuất này nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho việc sản xuất các phương pháp điều trị tại địa phương và thúc đẩy chiến dịch tiêm chủng toàn cầu.
Tiếp đó trong 6 tháng sau, đề xuất tiếp tục bị phản đối bởi một số ít quốc gia bao gồm Mỹ, EU, Anh, Thụy Sĩ, Nhật Bản, Na Uy, Canada, Úc và Brazil.
“Trong đại dịch Covid-19 này, một lần nữa chúng ta phải đối mặt với các vấn đề khan hiếm nhưng có thể được giải quyết thông qua đa dạng hóa năng lực sản xuất và cung ứng, đồng thời đảm bảo từ bỏ tạm thời quyền sở hữu trí tuệ liên quan. Cuối cùng thì đó là việc cứu mạng sống chứ không phải bảo vệ các hệ thống”, Tiến sĩ Maria Guevara, thư ký y tế quốc tế tại Medecins Sans Frontieres cho biết trong một tuyên bố hôm thứ Tư (21/4).
Sự cấp thiết và tầm quan trọng của việc từ bỏ một số quyền sở hữu trí tuệ trong bối cảnh đại dịch đã được WHO, các chuyên gia y tế, các nhóm xã hội dân sự, công đoàn, cựu lãnh đạo thế giới, tổ chức từ thiện y tế quốc tế, những người đoạt giải Nobel và các tổ chức nhân quyền nhấn mạnh.
Tại sao điều đó quan trọng?
Việc từ bỏ bằng sáng chế vắc xin nếu được Đại hội đồng - cơ quan ra quyết định cấp cao nhất của WTO thông qua sẽ có thể giúp các quốc gia trên thế giới vượt qua các rào cản pháp lý ngăn họ sản xuất vắc xin và phương pháp điều trị Covid của riêng mình.
Mặt khác, những người ủng hộ đề xuất đã thừa nhận việc từ bỏ không phải là một “viên đạn bạc” nhưng cho rằng việc loại bỏ các rào cản đối với việc phát triển, sản xuất và phê duyệt vắc xin là rất quan trọng trong cuộc chiến ngăn ngừa, điều trị và ngăn chặn virus.
Tuy nhiên, các hiệp hội thương mại công nghiệp dược phẩm đã chống lại đề xuất từ bỏ bằng sáng chế vắc xin.
Trong một tuyên bố được công bố vào cuối năm 2020, Thomas Cueni, Tổng giám đốc của Liên đoàn các nhà sản xuất và Hiệp hội dược phẩm quốc tế cho rằng việc nới lỏng các khuôn khổ sở hữu trí tuệ quốc gia và quốc tế sẽ là “nguy hiểm và phản tác dụng”.
Thay vào đó, ông Thomas Cueni cho rằng trọng tâm nên tập trung vào khoa học và đổi mới hơn là “nới lỏng hệ thống hỗ trợ”.
Cho đến nay, trung bình cứ 4 người ở các quốc gia thu nhập cao thì có 1 người được chủng ngừa Covid, so với cứ 500 người ở các quốc gia thu nhập thấp mới có 1 người được tiêm chủng.
Với tốc độ hiện tại, phần lớn dân số trưởng thành ở các nền kinh tế tiên tiến dự kiến sẽ được tiêm phòng vào giữa năm tới, trong khi thời hạn cho các nền kinh tế nghèo hơn có thể kéo dài đến năm 2024.
Các nhà lãnh đạo thế giới phản đối chính sách này đang chịu áp lực ngày càng tăng để thay đổi đường lối.
Tuần trước, Đại diện Thương mại Mỹ Katherine Tai cho biết: “Sự bất bình đẳng đáng kể mà chúng ta đang thấy trong việc tiếp cận vắc xin giữa các nước phát triển và đang phát triển là hoàn toàn không thể chấp nhận được”.
Bà nói thêm rằng những sai lầm đã dẫn đến “những cái chết và đau khổ không đáng có” trong đại dịch HIV/AIDS không được lặp lại. Tuy nhiên, Mỹ vẫn chưa làm rõ liệu họ có thay đổi quan điểm của mình về việc từ bỏ bằng sáng chế hay không.
Ủy ban châu Âu trước đây cho biết, việc từ bỏ bằng sáng chế sẽ không giải quyết được các vấn đề về năng lực sản xuất mà thay vào đó tuyên bố rằng các nhà hoạch định chính sách cần phải tìm ra các biện pháp "để duy trì các động lực đổi mới”.
