Sri Lanka là quốc gia đầu tiên ngừng thanh toán cho các trái chủ nước ngoài trong năm nay, do gánh nặng bởi chi phí lương thực và nhiên liệu đã gây ra các cuộc biểu tình và hỗn loạn chính trị.
Chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB) Carmen Reinhart cho biết: “Với các quốc gia thu nhập thấp, rủi ro vỡ nợ và khủng hoảng nợ không phải là giả thuyết. Chúng ta đang bước vào giai đoạn đó khá nhiều”.
Theo dữ liệu tổng hợp từ Bloomberg, số lượng các quốc gia thị trường mới nổi có nợ chính phủ giao dịch ở mức lợi suất cho thấy các nhà đầu tư tin rằng khả năng vỡ nợ là có thật - đã tăng hơn gấp đôi trong 6 tháng qua. Nhìn chung, 19 quốc gia đó là nơi sinh sống của hơn 900 triệu dân và một số quốc gia trong số đó, chẳng hạn như Sri Lanka và Lebanon - đã bị vỡ nợ.
Trong khi đó, có khoảng 237 tỷ USD các trái phiếu đang giao dịch ở mức có khả năng vỡ nợ. Theo dữ liệu của Bloomberg, điều đó tương ứng với khoảng 17% trong tổng số 1.400 tỷ USD nợ trái phiếu chính phủ của thị trường mới nổi có khoản nợ nước ngoài bằng đô la, euro hoặc đồng yên.
Và khi các cuộc khủng hoảng diễn ra lặp đi lặp lại trong những thập kỷ gần đây, sự sụp đổ tài chính của một chính phủ có thể tạo ra hiệu ứng domino khi các nhà đầu tư khéo léo rút tiền ra khỏi các quốc gia có vấn đề kinh tế tương tự và điều này sẽ đẩy nhanh sự sụp đổ mang tính dây chuyền.
Điều tồi tệ nhất trong số các cuộc khủng hoảng đó là cuộc khủng hoảng nợ ở Mỹ Latinh vào những năm 1980. Trong khi đó, các nhà theo dõi thị trường mới nổi cho biết có một số điểm tương đồng nhất định ở thời điểm hiện tại. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã đột ngột tăng lãi suất với tốc độ chóng mặt trong nỗ lực kiềm chế lạm phát, làm tăng sức mạnh của đồng đô la, khiến các quốc gia đang phát triển gặp khó khăn trong việc thanh toán các khoản trái phiếu nước ngoài của họ.
Những nước chịu nhiều căng thẳng nhất có xu hướng là các quốc gia nhỏ hơn và ít sức mạnh hơn trên thị trường vốn quốc tế. Các quốc gia đang phát triển lớn hơn như Trung Quốc, Ấn Độ, Mexico và Brazil có thể tự hào về bảng cân đối kế toán bên ngoài khá mạnh mẽ và kho dự trữ ngoại hối lớn.
Nhưng ở các quốc gia dễ bị tổn thương hơn đang có rất nhiều lo ngại về những điều sắp xảy ra. Các cuộc hỗn loạn chính trị đang phát sinh trên toàn cầu gắn liền với chi phí lương thực và năng lượng tăng cao, phủ bóng đen lên các khoản thanh toán trái phiếu sắp tới ở các quốc gia sử dụng nợ cao như Ghana và Ai Cập. Với việc xung đột Nga-Ukraine tiếp tục gây áp lực lên giá hàng hóa, lãi suất toàn cầu tăng và đồng đô la Mỹ đang khẳng định sức mạnh của mình, gánh nặng đối với một số quốc gia có khả năng không thể chịu đựng được.
Anupam Damani, trưởng bộ phận nợ quốc tế và thị trường mới nổi tại Nuveen đang thể hiện mối quan tâm sâu sắc về việc duy trì khả năng tiếp cận năng lượng và thực phẩm ở các nền kinh tế đang phát triển.
“Đó là những điều sẽ tiếp tục gây được tiếng vang trong nửa cuối năm. Có rất nhiều tài liệu học thuật và lịch sử đề cập đến sự bất ổn xã hội mà giá lương thực cao hơn có thể gây ra, và sau đó điều đó có thể dẫn đến thay đổi chính trị”, Anupam Damani cho biết.
Một phần tư các quốc gia được theo dõi trong chỉ số Bloomberg EM USD Aggregate Sovereign Index đang giao dịch trong tình trạng khó khăn, thường được định nghĩa là có lợi tức cao hơn 10% so với những quốc gia có kỳ hạn tương tự.
Chỉ số này đã giảm gần 20% trong năm nay và đã vượt quá mức sụt giảm trong cả năm từng được ghi nhận trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Trong khi điều này thường bắt nguồn từ những khoản sụt giảm lớn trên thị trường lãi suất cơ bản, nhưng suy giảm tín dụng là một nguyên nhân chính.
Samy Muaddi, nhà quản lý danh mục đầu tư tại T. Rowe Price đã gọi đây là một trong những đợt bán tháo tồi tệ nhất đối với các khoản trái phiếu của thị trường mới nổi trong lịch sử.
Ông chỉ ra rằng nhiều thị trường mới nổi đổ xô bán trái phiếu ra nước ngoài trong thời kỳ đại dịch Covid khi nhu cầu chi tiêu cao và chi phí đi vay thấp. Giờ đây, khi các ngân hàng trung ương ở thị trường phát triển toàn cầu thắt chặt các điều kiện tài chính, đẩy dòng vốn ra khỏi các thị trường mới nổi và để lại các khoản chi phí lớn cho các thị trường này, một số ngân hàng trong số đó sẽ gặp rủi ro.
“Đây là một thời kỳ thách thức gay gắt đối với nhiều quốc gia đang phát triển”, ông Samy Muaddi cho biết.
Các quỹ đầu tư nước ngoài đã rút vốn ra khỏi các nền kinh tế đang phát triển. Theo Viện Tài chính Quốc tế (IIF), họ đã rút ròng 4 tỷ USD ra khỏi các thị trường trái phiếu và cổ phiếu của các nền kinh tế mới nổi vào tháng 6, đánh dấu tháng thứ tư rút ròng liên tiếp kể từ khi xung đột Nga-Ukraine leo thang và tác động của xung đột lên giá hàng hóa và lạm phát kéo theo tâm lý nhà đầu tư.
Gene Podkaminer, trưởng nhóm nghiên cứu của Franklin Templeton Investment Solutions cho biết: “Điều này có thể có những tác động thực sự lâu dài, thực sự thay đổi cách chúng ta nghĩ về các thị trường mới nổi, và đặc biệt là các thị trường mới nổi trong bối cảnh chiến lược. Điều đầu tiên nó làm là tái khẳng định danh tiếng của các thị trường mới nổi và chúng rất dễ bay hơi. Chắc chắn đã có những khoảng thời gian mà các nhà đầu tư có thể đã quên điều đó, nhưng thật khó để bỏ qua sự thật đó bây giờ”.
Chênh lệch trái phiếu cũng là một mối quan tâm đặc biệt đối với các ngân hàng trung ương trong bối cảnh phải chứng kiến sự đánh đổi ngày càng rõ rệt giữa việc thắt chặt lãi suất để bảo vệ tiền tệ và lạm phát so với việc duy trì khả năng để giúp duy trì các đợt phục hồi mong manh hậu Covid. Các tổ chức đa phương như Quỹ Tiền tệ Quốc tế cũng đã cảnh báo về những xung đột hơn nữa liên quan đến gánh nặng chi phí sinh hoạt tăng cao, đặc biệt là khi các chính phủ không đủ khả năng cung cấp hỗ trợ cho các hộ gia đình.
Tình trạng hỗn loạn chính trị của Sri Lanka được thúc đẩy bởi việc cắt điện và lạm phát gia tăng làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng. Đó là điều mà các nhà phân tích của Barclays Plc đã cảnh báo có thể lặp lại ở những quốc gia khác trong nửa cuối năm nay.
“Dân số đang phải chịu giá lương thực cao và thiếu nguồn cung cấp có thể là nguyên nhân dẫn đến sự bất ổn chính trị”, các nhà phân tích của Barclays Plc cho biết.
