Đà tăng chậm lại và những rủi ro
Theo số liệu mới nhất của Cục Thống kê, trong 8 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa đạt 305,96 tỷ USD, tăng 14,8% so với cùng kỳ năm trước. Điểm đáng chú ý là xuất khẩu duy trì mức tăng hai con số từ đầu năm đến nay, song đà tăng đã dần chậm lại: từ mức 19,8% trong tháng 4, đến tháng 8 chỉ còn 14,5%.
Ông Nguyễn Hoàng Linh, Giám đốc Nghiên cứu Công ty Quản lý quỹ Vietcombank cho biết, nếu loại trừ nhóm hàng điện tử gồm máy vi tính và điện thoại, tăng trưởng xuất khẩu thực tế chỉ còn 4%. Đây cũng là lý do khiến doanh nghiệp trong nước chưa thực sự được hưởng lợi từ đà tăng chung, bởi đa phần tập trung vào nhóm hàng tiêu dùng. Trong tháng 8, nhiều mặt hàng ghi nhận suy giảm: dệt may giảm 4,8%, sản phẩm gỗ giảm 6,7%, giày dép giảm 3,9%.
Nguyên nhân chính đến từ nhu cầu suy yếu tại nhiều thị trường, cộng thêm tác động từ chính sách thuế quan của Mỹ - thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Điều này kéo theo số lượng đơn hàng mới tiếp tục đi xuống, đánh dấu tháng giảm thứ mười liên tiếp.
Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhận định, xuất khẩu sắp tới còn đối diện nhiều rủi ro từ căng thẳng địa chính trị, cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc, chính sách thương mại ngày càng khắt khe của Mỹ và nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng. Với độ mở thuộc nhóm cao nhất thế giới, Việt Nam khó tránh khỏi tác động. Để đạt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu 12% trong cả năm, 4 tháng cuối năm cần mang lại ít nhất 150 tỷ USD, tương ứng hơn 37,5 tỷ USD mỗi tháng - một con số đầy thách thức.
Ngoài ra, nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, thép, gỗ, thủy sản, cà phê đang nằm trong diện dễ bị kiện, điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại. Tính đến hết tháng 8/2025, hàng hóa Việt Nam đã chịu 292 vụ việc liên quan đến phòng vệ thương mại.
Có thể kể đến thép cán nóng xuất khẩu sang EU chịu thuế 12,1%; xi măng và clinker sang Đài Loan (Trung Quốc) bị áp thuế 13,59 - 23,20% trong 5 năm; hộp nhựa polypropylene đang bị Mỹ điều tra chống bán phá giá; bao bì đúc sợi có nguy cơ chịu thuế chống trợ cấp hơn 200%...
Ngành thủy sản cũng chịu sức ép lớn khi mức thuế đối ứng từ Mỹ lên tới 20%, cao hơn so với Ecuador (15%), Philippines, Indonesia, Thái Lan (19%). Cộng thêm các loại thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp và rào cản kỹ thuật như Luật Bảo vệ động vật biển, thủy sản Việt rơi vào thế cạnh tranh yếu.
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) lo ngại nguy cơ mất thị phần tại Mỹ, đặc biệt với tôm và cá ngừ, càng rõ rệt nếu tôm Việt bị áp thuế chống bán phá giá tới 33,29% theo phán quyết sơ bộ.
Rõ ràng, việc liên tục bị điều tra, áp thuế bổ sung cùng thuế quan sẵn có tại từng thị trường khiến chi phí của các doanh nghiệp Việt gia tăng, làm suy giảm lợi thế cạnh tranh và tạo điều kiện để khách hàng quốc tế chuyển hướng sang nguồn cung khác.
Lạc quan giữa vòng vây rào cản
Để đạt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu 12% năm 2025, 4 tháng cuối năm cần mang lại ít nhất 150 tỷ USD - một con số đầy thách thức.
Một tín hiệu tích cực gần đây là việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ hạ lãi suất lần đầu trong năm nay, giảm 25 điểm cơ bản xuống mức 4,0 - 4,25%, đồng thời dự kiến có thêm 2 đợt cắt giảm nữa trong những tháng cuối năm.
Đồng USD yếu đi sẽ giúp VND bớt áp lực mất giá, chi phí nhập khẩu nguyên liệu đầu vào giảm, qua đó hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu hạ giá thành. Bên cạnh đó, lãi suất vay vốn thấp hơn tạo điều kiện cải thiện tiêu dùng và đầu tư tại Mỹ, mang đến cơ hội cho hàng hóa Việt Nam.
Cục Thống kê dự báo, xuất khẩu năm nay có thể đạt 470 - 480 tỷ USD, cán cân thương mại xuất siêu từ 15 - 20 tỷ USD, tùy thuộc vào diễn biến giá nguyên liệu và nhu cầu quốc tế trong quý IV. Các ngành chủ lực như điện tử, dệt may, nông sản và thủy sản sẽ tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt.
Ông Nguyễn Hoàng Linh tính toán, nếu duy trì tình trạng xuất siêu như hiện nay, thặng dư thương mại năm 2025 có thể vượt 25 tỷ USD. Con số này tuy thấp hơn kế hoạch 30 tỷ USD của Chính phủ, song vẫn là kết quả tích cực, góp phần ổn định tỷ giá.
VASEP kỳ vọng, xuất khẩu thủy sản đến cuối năm sẽ cán mốc 10 tỷ USD. Từ nay đến giữa tháng 11, doanh nghiệp và nhà nhập khẩu Mỹ có thể tăng đơn hàng để “chạy trước” các rào cản thương mại (từ 1/1/2026, Mỹ sẽ cấm nhập khẩu hải sản từ 12 nghề cá của Việt Nam không đạt tiêu chuẩn theo Luật MMPA). Do đó, tháng 9 và 10 có thể chứng kiến mức tăng trưởng bùng nổ, trước khi chững lại từ cuối tháng 11. VASEP khuyến nghị, các doanh nghiệp cần chủ động nguồn nguyên liệu, đẩy mạnh công nghệ chế biến, khai thác thị trường ngách và tận dụng tối đa các hiệp định thương mại tự do.
Với ngành dệt may, nỗi lo lớn là đơn hàng cuối năm có xu hướng giảm do thuế quan mới tại Mỹ đẩy giá bán lẻ hàng tiêu dùng lên mặt bằng cao hơn, khiến nhu cầu sụt giảm. Để đạt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu 47 - 48 tỷ USD, doanh nghiệp dệt may đang tích cực trao đổi với khách hàng Mỹ nhằm tìm giải pháp ứng phó, đồng thời mở rộng hợp tác với Canada, Nhật Bản, châu Âu, Hàn Quốc…
Ngành nhựa cũng đứng trước thách thức lớn. Bà Huỳnh Thị Mỹ, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA) cho rằng, việc Mỹ áp thuế đối ứng sẽ làm chi phí sản phẩm nhựa của Việt Nam tăng cao, mất lợi thế so với Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia. Riêng mặt hàng ván sàn giả gỗ - chiếm gần một nửa xuất khẩu nhựa sang Mỹ năm 2024 (3,3 tỷ USD) - đang đối diện nguy cơ giảm mạnh.
“Tác động này lan rộng đến hơn 4.000 doanh nghiệp nhựa trong nước, phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Sản lượng có thể giảm 20 - 30%, doanh thu đi xuống, việc làm bị cắt giảm, còn lợi nhuận gần như không còn do phải gánh thêm chi phí thuế”, bà Mỹ nhấn mạnh.
VPA kỳ vọng, nhu cầu mua sắm dịp lễ, Tết cuối năm sẽ giúp đơn hàng duy trì đà tích cực. Hiệp hội cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đa dạng hóa thị trường, tận dụng các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA, cùng các hiệp định với Nhật Bản, Hàn Quốc để giảm phụ thuộc vào Mỹ.
Về phía cơ quan quản lý, Bộ Công Thương khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng khai thác tối đa các thị trường hiện có, mở rộng sang các thị trường mới nổi, đồng thời đổi mới công tác xúc tiến thương mại, tăng cường cảnh báo sớm rủi ro, tháo gỡ khó khăn để hỗ trợ doanh nghiệp vững bước trong giai đoạn tới.