Bà Phương Hoàng Lan Hương.
VSD vừa có văn bản cảnh cáo một số CTCK vi phạm quy định về bù trừ thanh toán chứng khoán. Theo bà, đâu là nguyên nhân của những vi phạm này?
Các vi phạm quy định về bù trừ và thanh toán chứng khoán thời gian vừa qua phổ biến là việc thiếu tiền để thanh toán. Theo quy định hiện nay, đến 11h trong ngày thanh toán, nếu số dư tiền trên tài khoản tiền gửi thanh toán bù trừ của các CTCK tại ngân hàng thanh toán (NHTT) không đủ để thanh toán so với báo cáo bù trừ do VSD lập, thì CTCK đó được coi là tạm thời mất khả năng thanh toán tiền. Các CTCK vi phạm thời gian vừa qua chủ yếu ở lỗi này.
Theo tôi, nguyên nhân phổ biến của các vi phạm này là do các CTCK không kiểm soát chặt chẽ quy trình nội bộ và quản lý rủi ro, dẫn đến đến thời điểm thanh toán không chuyển đủ tiền thanh toán vào tài khoản.
Quỹ hỗ trợ thanh toán dùng để phát vay đối với CTCK được sử dụng như thế nào, thưa bà?
Theo cơ chế hiện nay, khi thành viên rơi vào tình trạng tạm thời mất khả năng thanh toán tiền, việc hỗ trợ được thực hiện theo 2 phương thức là hỗ trợ tiền từ nguồn của Quỹ hỗ trợ thanh toán và từ nguồn phát vay bắt buộc của NHTT. Đối với các trường hợp khoản thiếu hụt dưới 10 tỷ đồng sẽ dùng nguồn tiền từ Quỹ hỗ trợ thanh toán để phát vay. Trường hợp khoản thiếu hụt trên 10 tỷ đồng sẽ dùng nguồn tiền do NHTT phát vay.
Quỹ hỗ trợ thanh toán được hình thành trên cơ sở nguồn đóng góp ban đầu và đóng góp hàng năm của tất cả các thành viên lưu ký trên thị trường với mục đích là hỗ trợ thanh toán trong trường hợp thành viên tạm thời mất khả năng thanh toán tiền. Số tiền trong quỹ này thuộc sở hữu của các thành viên và VSD sẽ mở một tài khoản tại NHTT để quản lý số tiền này và chỉ chuyển lại cho thành viên khi chấm dứt tư cách thành viên lưu ký.
Tuy nhiên, tôi xin nhấn mạnh mục tiêu của quỹ này là để đảm bảo cho hoạt động thanh toán trên toàn thị trường diễn ra an toàn và suôn sẻ, tránh trường hợp vì một vài thành viên bị thiếu tiền thanh toán làm ảnh hưởng đến các thành viên khác cũng như hoạt động thanh toán chung cho toàn thị trường, chứ không phải là nguồn để cho các thành viên vay khi thiếu tiền thanh toán. Đến ngày thanh toán, thành viên phải có nghĩa vụ đảm bảo khả năng thanh toán tiền theo quy định. Vì vậy, khi phải sử dụng Quỹ có nghĩa là hoạt động thanh toán trên thị trường đang gặp rủi ro cần xử lý ngay lập tức. Chính vì thế, dù là nguồn đóng góp của các thành viên nhưng lãi phát sinh do sử dụng Quỹ cũng rất cao, khoảng 0,1%/ngày. Mức lãi suất này có thể coi là lãi phạt do phải sử dụng tiền để hỗ trợ thanh toán. Số tiền lãi này sẽ được phân bổ lại cho các thành viên tùy thuộc vào số tiền và thời gian đóng góp trong Quỹ.
Việc nhiều CTCK vi phạm quy định về bù trừ thanh toán chứng khoán ảnh hưởng như thế nào sự an toàn hệ thống thanh toán của VSD?
Hiện nay, phương thức thanh toán đối với các giao dịch chứng khoán trên Sở GDCK đa phần dựa trên kết quả bù trừ đa phương giữa các thành viên với nhau, nên như tôi đã đề cập ở trên, việc thiếu tiền của một thành viên sẽ ảnh hưởng đến thành viên khác và ảnh hưởng đến hoạt động thanh toán cho toàn thị trường. Trường hợp không kịp thời khắc phục sẽ làm cho hệ thống thanh toán của VSD không diễn ra liên tục và việc này sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến việc giao dịch trên thị trường cũng như quyền lợi của các NĐT.
Theo bà, cần làm gì để hạn chế tình trạng vi phạm quy định về bù trừ và thanh toán tại CTCK?
Để hạn chế các hành vi vi phạm này, về phía các CTCK cần nghiêm túc chấn chỉnh và rà soát lại quy trình kiểm soát nội bộ. Về phía VSD, trong thẩm quyền của mình, VSD sẽ nghiêm khắc xử lý các trường hợp vi phạm theo đúng quy chế thành viên. Tùy vào từng mức độ, Trung tâm sẽ nhắc nhở, cảnh cáo và cao hơn nữa là tạm đình chỉ hoạt động lưu ký của thành viên vi phạm. Ngoài ra, VSD cũng đã báo cáo ngay cho UBCK để có biện pháp thực hiện kiểm tra, thanh tra trong trường hợp cần thiết.
