Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh - Ảnh Như Ý.
Sáng 11/3, Văn phòng Chủ tịch nước họp báo công bố lệnh của Chủ tịch nước về Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đã được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 vừa qua.
Gồm 9 chương và 72 điều (giảm 8 chương, 101 điều so với Luật năm 2015, giảm tương ứng với 53% số chương và 58,4% số điều), Luật có hiệu lực từ ngày 1/4/2025.
Giới thiệu những điểm mới có tính đột phá của Luật, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh cho biết, Luật đã bổ sung quy định Chính phủ ban hành nghị quyết quy phạm pháp luật để kịp thời giải quyết vướng mắc trong thực tiễn quản lý nhà nước và quy định giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của Chính phủ, trong đó có việc quy định thí điểm một số chính sách chưa có pháp luật điều chỉnh thuộc thẩm quyền của Chính phủ hoặc khác với nghị định, nghị quyết hiện hành.
Điểm mới nữa là Luật đã quy định đổi mới việc xây dựng chương trình lập pháp của Quốc hội theo hướng vừa có chiến lược, định hướng dài hạn, vừa mang tính linh hoạt cao, bám sát thực tiễn cuộc sống, tách quy trình làm chính sách với việc lập chương trình lập pháp hằng năm. Trên cơ sở định hướng lập pháp nhiệm kỳ và Chương trình lập pháp hằng năm, Chính phủ và các cơ quan trình sẽ chủ động phân công, chỉ đạo việc lập đề nghị, soạn thảo các dự án luật để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Sau khi Chính phủ và các cơ quan trình dự án luật, Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội sẽ thẩm tra; Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến; các dự án luật được chuẩn bị kỹ lưỡng, bảo đảm chất lượng sẽ được bố trí vào Chương trình Kỳ họp của Quốc hội.
Vẫn theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp, Luật quy định đơn giản, hợp lý hơn về quy trình xây dựng chính sách và quy trình soạn thảo (quy phạm hóa chính sách). Theo đó, Luật đã tách bạch quy trình chính sách với việc lập Chương trình lập pháp hằng năm, phân định rõ hơn quy trình xây dựng chính sách và quy trình soạn thảo (cơ quan trình quyết định chính sách, Quốc hội quyết định dự thảo).
Với tinh thần đó, đối với các luật, pháp lệnh cần thực hiện quy trình chính sách sẽ gồm 4 bước cơ bản, trên cơ sở chính sách được thông qua thì sẽ tiến hành soạn thảo theo quy trình gồm 7 bước, trong đó đơn giản một số thủ tục hoặc một số loại hồ sơ, tài liệu (với quy trình này, có thể rút ngắn thời gian ban hành luật từ 22 tháng xuống 10 tháng).
Với tinh thần mỗi nhiệm vụ chỉ giao cho một chủ thể chủ trì và chịu trách nhiệm, Luật đã phân định rõ vị trí, vai trò và trách nhiệm của Chính phủ và Quốc hội trong quy trình xây dựng pháp luật. Theo đó, Chính phủ làm đúng vai là cơ quan trình dự án luật và chịu trách nhiệm đến cùng với dự án luật do mình trình; Quốc hội là cơ quan lập pháp, có quyền thông qua hoặc không thông qua dự án luật do Chính phủ trình. Cách làm này sẽ giúp bảo đảm chất lượng văn bản Luật và tạo thuận lợi trong khâu tổ chức thi hành, bảo đảm sự gắn kết giữa công tác xây dựng và tổ chức thi hành Luật, ông Tịnh nêu.
Ngoài quy trình thông thường, để đẩy nhanh tiến độ, kịp thời giải quyết những yêu cầu cấp bách của thực tiễn, Luật quy định về xây dựng, ban hành VBQPPL theo quy trình rút gọn và trong trường hợp đặc biệt. Trong đó, đối với quy trình rút gọn, Luật quy định rõ thời điểm đề xuất áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn là trước hoặc trong quá trình xây dựng chính sách hoặc soạn thảo VBQPPL; mở rộng các trường hợp được áp dụng thủ tục rút gọn đối với thông tư và giao Bộ trưởng tự quyết định, chịu trách nhiệm về việc áp dụng thủ tục rút gọn trong xây dựng, ban hành thông tư. Theo quy định này, thời gian để xây dựng, ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn chỉ mất khoảng 1 - 2 tháng (giảm được 6 - 8 tháng).
Câu hỏi được nêu tại cuộc họp báo là luật chỉ thông qua trong một kỳ họp của Quốc hội (quy trình cũ là hai kỳ họp, thậm chí có luật đến 3-4 kỳ họp mới có thể thông qua) và không bắt buộc thảo luận tại tổ thì khâu đột phá nào là quan trọng nhất để luật ban hành vẫn đảm bảo chất lượng?
Trả lời, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh nêu ba điểm chính yếu. Thứ nhất là muốn có đạo luật tốt thì chính sách phải tốt, chính sách phải ra chính sách, phải giải quyết được yêu cầu cuộc sống.
Luật có tư duy rất mới, sáng kiến về chính sách và làm chính sách là cơ quan trình tự làm, đánh giá tác động và hướng tới yêu cầu đổi mới, thu hút nguồn lực, các bộ ngành phải nghiên cứu cho tới, thông qua chính sách mới đề xuất đưa vào chính thức để thông qua tại 1 kỳ họp của Quốc hội, ông Tịnh nói.
Thứ hai là trong quy trình làm luật nhấn mạnh việc tham vấn chính sách, tức là ngay khi có ý tưởng phải tổ chức nghiên cứu, đánh giá tác động, tham vấn các cơ quan của Quốc hội, mặt trận tổ quốc, các cơ quan liên quan, hàm ý là các chính sách đó thông qua đại diện của nhân dân soi xét xem có đúng, có trúng hay không. Trên tinh thần đó tập hợp lại để báo cáo với cơ quan có trách nhiệm, báo cáo Chính phủ để xem xét cho ý kiến. Với chính sách nhạy cảm, tác động lớn thì phải thông qua các cấp ủy đảng, luật quy định rất rõ sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật.
Cách làm này tăng tính dân chủ, nếu có dự thảo mới tham vấn thì có khi lại chậm. Chính sách tốt thì bảo đảm luật sẽ tốt. Để đưa vào chương trình chính thức thì phải chuẩn bị rất kỹ, ông Tịnh giải thích thêm.
Điểm chính yếu thứ ba theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp là Cơ quan trình là cơ quan chịu trách nhiệm đến cùng, đeo bám đến cùng từ khi trình cho đến khi thông qua, với những vấn đề đến cuối cùng vẫn không thống nhất được thì xin ý kiến cơ quan có thẩm quyền làm cơ sở cho đại biểu Quốc hội quyết định.
Yêu cầu này đặt ra gánh nặng hết sức lớn cho các bộ ngành, trách nhiệm của các bộ ngành rất cao. Quốc hội thông qua thì phải thỏa mãn được yêu cầu của cuộc sống, rút ngắn thời gian nhưng phải đảm bảo chất lượng, ông Tịnh hồi âm báo chí.
