Chỉ khi cả hệ thống cùng vận hành theo chuẩn mực quốc tế, nâng hạng mới trở thành động lực bền vững cho thị trường và nền kinh tế
 |
| Ông Phạm Tiến Đạt, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính |
Tháng 10/2025 là dấu mốc quan trọng đối với thị trường chứng khoán Việt Nam khi FTSE Russell tiến hành xem xét nâng hạng từ “cận biên” lên “mới nổi thứ cấp”. Đây là cơ hội vàng để thu hút mạnh mẽ vốn đầu tư nước ngoài, đồng thời thúc đẩy minh bạch hóa, chuẩn hóa hạ tầng và khung pháp lý. Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, bên cạnh luồng vốn mới, thị trường có thể đối mặt với biến động mạnh, tăng trưởng nóng và sự cạnh tranh gay gắt. Do đó, cần sớm triển khai các nhóm giải pháp phù hợp nhằm kiểm soát rủi ro, bảo đảm quá trình nâng hạng diễn ra bền vững và mang lại lợi ích thiết thực cho toàn thị trường.
Tự tin hướng đến nâng hạng: Những bước đi quyết liệt
Ngày 12/9/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 2014/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam”. Quyết định này đặt ra mục tiêu ngắn hạn là đáp ứng đầy đủ các tiêu chí để được FTSE Russell nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp trong năm 2025 và duy trì xếp hạng này. Về dài hạn, mục tiêu là đạt chuẩn thị trường mới nổi của MSCI và thị trường mới nổi bậc cao của FTSE Russell từ nay đến năm 2030.
Đề án đã cụ thể hóa các nhóm nhiệm vụ trọng tâm: giải quyết rào cản về việc ứng trước tiền mua chứng khoán trong khi chưa có cơ chế thanh toán bù trừ trung tâm (CCP); minh bạch hóa tỷ lệ sở hữu nước ngoài (room ngoại); đơn giản hóa thủ tục mở tài khoản cho nhà đầu tư ngoại; triển khai tài khoản tổng (OTA); tăng cường hệ thống giao dịch và thanh toán; phối hợp liên ngành trong giám sát, đảm bảo an ninh, an toàn hệ thống. Về lâu dài, Đề án yêu cầu rà soát quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài, triển khai các nghiệp vụ hiện đại như vay và cho vay chứng khoán, bán khống có kiểm soát, phát triển thị trường ngoại hối với công cụ phòng ngừa rủi ro và áp dụng đầy đủ chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) cùng nguyên tắc quản trị của OECD.
Cần thúc đẩy sự phát triển của các định chế đầu tư trong nước, bao gồm quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí và các nhà đầu tư tổ chức nội địa.
Trong hai năm 2024-2025, hàng loạt cải cách quan trọng đã được ban hành nhằm hiện thực hóa mục tiêu này. Nghị định 245/2025/NĐ-CP loại bỏ quyền hạn chế room ngoại trong điều lệ doanh nghiệp, rút ngắn thời gian đưa chứng khoán vào giao dịch, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho mô hình CCP. Ngân hàng Nhà nước ban hành Thông tư 03/2025/TT-NHNN và Thông tư 25/2025/TT-NHNN, đơn giản hóa thủ tục mở tài khoản vốn và tài khoản thanh toán cho nhà đầu tư nước ngoài. Bộ Tài chính ban hành Thông tư 68/2024/TT-BTC, yêu cầu công bố thông tin song ngữ Việt - Anh, góp phần giảm tình trạng bất cân xứng thông tin. Cùng với đó, hệ thống KRX đã được đưa vào triển khai, có tác dụng tăng cường năng lực xử lý lệnh, hỗ trợ triển khai cơ chế T+0 và các nghiệp vụ mới.
Mới đây, trả lời phỏng vấn Reuters tại London, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh: “Bản thân tôi khá tự tin về khả năng được nâng hạng. Về cơ bản và nền tảng, chúng tôi đã đáp ứng được các tiêu chí của phía quản lý chỉ số”. Đây vừa là cam kết chính trị mạnh mẽ, vừa là thông điệp rõ ràng gửi đến cộng đồng đầu tư toàn cầu về sự sẵn sàng hội nhập và nâng cấp chất lượng của thị trường chứng khoán Việt Nam.
 |
Cơ quan quản lý cần xây dựng hệ thống theo dõi và cảnh báo sớm về biến động của dòng vốn quốc tế |
Song hành cơ hội là những thách thức và rủi ro
Việc nâng hạng chắc chắn mở ra cơ hội lớn thu hút dòng vốn ngoại, nhưng đồng thời cũng đi kèm những rủi ro tiềm ẩn mà thị trường cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để đối phó.
Thứ nhất, rủi ro từ khả năng đảo chiều của dòng vốn quốc tế. Dù giao dịch của khối ngoại hiện chỉ chiếm hơn 10% tổng giá trị toàn thị trường, nhóm này vẫn có sức ảnh hưởng đáng kể đến tâm lý và xu hướng giao dịch. Khi khối ngoại mua ròng mạnh, thị trường thường gia tăng niềm tin và đi lên; ngược lại, khi bán ròng, ngay cả với khối lượng không lớn, thị trường vẫn chịu áp lực giảm. Khi được nâng hạng, dòng vốn ngoại có quy mô lớn hơn sẽ đồng nghĩa với mức độ tác động cũng mạnh mẽ và khó lường hơn.
Việc nâng hạng chắc chắn mở ra cơ hội lớn thu hút dòng vốn ngoại, nhưng đồng thời cũng đi kèm những rủi ro tiềm ẩn mà thị trường cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để đối phó.
Thứ hai, thách thức từ việc mở rộng tỷ lệ sở hữu nước ngoài. Nghị định 245/2025/NĐ-CP đã bãi bỏ quyền hạn chế room ngoại trong điều lệ công ty, qua đó nâng cao tính minh bạch và tạo thuận lợi cho dòng vốn quốc tế. Tuy nhiên, nếu tỷ lệ nắm giữ của nhà đầu tư nước ngoài tại một số doanh nghiệp lớn gia tăng quá nhanh, sự cân bằng trên thị trường có thể bị ảnh hưởng, đặc biệt là với các doanh nghiệp có vai trò dẫn dắt chỉ số.
Thứ ba, rủi ro tăng trưởng nóng và hình thành bong bóng giá. Đây là hiện tượng thường thấy ở các thị trường vừa được nâng hạng. Lượng vốn lớn đổ vào có thể khiến giá cổ phiếu tăng nhanh, vượt xa giá trị nội tại. Khi dòng vốn ngoại đảo chiều, thị trường dễ đối diện với các đợt điều chỉnh mạnh, tác động tiêu cực đến niềm tin của nhà đầu tư trong nước.
Thứ tư, hạn chế về hạ tầng và giám sát kỹ thuật. Thanh khoản và tần suất giao dịch sau khi nâng hạng có thể vượt quá năng lực hiện tại của hệ thống, dẫn đến tình trạng nghẽn lệnh hoặc chậm thanh toán. Những sự cố kỹ thuật như vậy không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi nhà đầu tư mà còn làm suy giảm hình ảnh và uy tín của thị trường trong mắt cộng đồng quốc tế.
Kiến tạo sự bền vững: Giải pháp cho nhà quản lý và nhà đầu tư
Những rủi ro trên cho thấy, bên cạnh cơ hội từ nâng hạng, thị trường vẫn tiềm ẩn nhiều thách thức đối với cả cơ quan quản lý lẫn nhà đầu tư. Vì vậy, cần sớm triển khai các nhóm giải pháp đồng bộ nhằm kiểm soát rủi ro, đảm bảo quá trình nâng hạng diễn ra bền vững và mang lại lợi ích thiết thực cho toàn thị trường.
Đối với các cơ quan quản lý nhà nước, ưu tiên hàng đầu là giám sát dòng vốn. Cơ quan quản lý cần xây dựng hệ thống theo dõi và cảnh báo sớm về biến động của vốn quốc tế, phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chức năng để kịp thời ổn định tâm lý thị trường khi xuất hiện tình trạng mua, bán ròng đột ngột.
Bên cạnh đó, việc mở rộng room ngoại phải đi kèm với khung pháp lý bảo đảm cân bằng lợi ích. Các quy định về quản trị công ty, công bố thông tin và báo cáo tài chính theo chuẩn quốc tế cần được thực thi nghiêm ngặt, giúp giảm nguy cơ nhà đầu tư nước ngoài có ảnh hưởng quá lớn đến quyết sách của doanh nghiệp. Đồng thời, nên duy trì cơ chế báo cáo bắt buộc khi tỷ lệ sở hữu vượt ngưỡng nhất định, đặc biệt ở các doanh nghiệp niêm yết quy mô lớn, để đảm bảo tính minh bạch và giám sát hiệu quả.
Một giải pháp mang tính dài hạn và an toàn hơn là thúc đẩy sự phát triển của các định chế đầu tư trong nước, bao gồm quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí và các nhà đầu tư tổ chức nội địa. Khi các định chế này chiếm tỷ trọng lớn hơn trong giao dịch, thị trường sẽ có một lực cân bằng tự nhiên trước biến động từ khối ngoại. Đây cũng là nhóm nhà đầu tư mà cơ quan quản lý có khả năng giám sát trực tiếp, qua đó nâng cao tính ổn định của toàn thị trường.
Đối với các nhà đầu tư, thứ nhất là giữ tỉnh táo trước các đợt sóng ngắn hạn. Lịch sử ở nhiều thị trường mới nổi cho thấy, giá cổ phiếu thường tăng mạnh ngay trước và sau khi công bố nâng hạng, nhưng sau đó lại nhanh chóng điều chỉnh khi dòng vốn thụ động hoặc đầu cơ tạm thời rút đi. Việc mua đuổi trong giai đoạn hưng phấn dễ dẫn đến việc mua ở vùng giá cao và gánh chịu thua lỗ khi thị trường đảo chiều. Giải pháp thiết thực là không đặt quyết định đầu tư chỉ dựa trên dòng vốn ETF, mà cần phân tích giá trị nội tại, ưu tiên những doanh nghiệp có nền tảng kinh doanh ổn định, ít phụ thuộc vào biến động ngắn hạn.
Thứ hai, ưu tiên lựa chọn doanh nghiệp minh bạch và quản trị tốt. Đây là thời điểm mà chuẩn mực quốc tế bắt đầu phát huy vai trò phân hóa. Nhà đầu tư nên ưu tiên doanh nghiệp đã hoặc sớm áp dụng IFRS, công bố thông tin song ngữ Việt - Anh đầy đủ, có báo cáo tài chính được kiểm toán bởi các hãng kiểm toán uy tín quốc tế và duy trì chính sách cổ tức rõ ràng, ổn định.
Thứ ba, cẩn trọng với các sản phẩm mới sau khi cơ chế CCP được triển khai. Các nghiệp vụ như vay mượn chứng khoán, bán khống, giao dịch trong ngày là công cụ hữu ích, nhưng cũng là “con dao hai lưỡi” đối với nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm. Việc tham gia khi chưa nắm vững cơ chế ký quỹ, giới hạn vị thế và rủi ro đòn bẩy có thể dẫn đến thiệt hại lớn. Giải pháp là chỉ nên sử dụng những công cụ này sau khi đã trang bị đầy đủ kiến thức và có kỷ luật giao dịch.
Thứ tư, cân nhắc tham gia gián tiếp qua các quỹ đầu tư trong nước, nơi có đội ngũ phân tích chuyên nghiệp, khả năng đa dạng hóa danh mục và quản lý rủi ro tốt hơn. Trong bối cảnh dòng vốn ngoại ngày càng chiếm ưu thế, nhà đầu tư cá nhân có thể bất lợi về thông tin và khả năng phân tích. Tham gia gián tiếp qua các quỹ đầu tư là cách để tận dụng cơ hội từ nâng hạng nhưng giảm thiểu nguy cơ thua lỗ do thiếu thông tin hoặc giao dịch cảm tính.
Cuối cùng, chú trọng đến quyền cổ đông của mình. Khi room ngoại được nới, tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư trong nước có thể bị thu hẹp. Do đó, cần theo sát các nghị quyết đại hội cổ đông, kế hoạch phát hành thêm và thay đổi điều lệ để đảm bảo quyền biểu quyết, quyền nhận cổ tức và lợi ích chính đáng không bị suy giảm.
Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2025 là cột mốc lịch sử, mở ra cơ hội hội nhập sâu hơn vào dòng chảy tài chính quốc tế nhưng cũng đi kèm thách thức. Để tận dụng tối đa lợi ích, cơ quan quản lý cần giữ vững ổn định vĩ mô, hoàn thiện khung pháp lý và giám sát chặt chẽ, trong khi nhà đầu tư phải nâng cấp tư duy và kỷ luật giao dịch. Chỉ khi cả hệ thống cùng vận hành theo chuẩn mực quốc tế, nâng hạng mới thực sự trở thành động lực bền vững cho thị trường và nền kinh tế.
