Các chuyên gia nhìn nhận cần thu hút đầu tư tư nhân vào phát triển không gian công cộng, tạo ra lợi nhuận để tái đầu tư vận hành bền vững.
Nhận định trên được các chuyên gia đưa ra tại tọa đàm “Không gian công cộng - Từ biểu tượng đô thị đến động lực tăng trưởng kinh tế” do Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP.HCM (VTV9) tổ chức ngày 23/12.
Khó trông chờ ngân sách nhà nước
Các chuyên gia tại tọa đàm khẳng định, trong cuộc cạnh tranh toàn cầu để giữ chân nhân lực chất lượng cao, không gian công cộng chất lượng cao chính là một trong những thước đo quan trọng của sức hấp dẫn đô thị và năng lực cạnh tranh kinh tế.
Theo ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại Văn phòng ADB Việt Nam, TP.HCM đặt mục tiêu lọt vào Top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới vào năm 2030. ADB rất ủng hộ mục tiêu này và hiện đang hỗ trợ các nước thành viên phát triển các đô thị đáng sống, với nguồn tài trợ khoảng 40,8 tỷ USD.
Khi áp dụng 5 tiêu chí để đánh giá một đô thị đáng sống vào TP.HCM, ADB nhận thấy có 3 nhóm chỉ số còn ở mức tương đối thấp so với mặt bằng quốc tế, gồm: dịch vụ y tế, hạ tầng đô thị và môi trường văn hóa – xã hội. Đây đều là những lĩnh vực mà không gian công cộng có thể tạo ra tác động cải thiện rõ rệt.
Theo ông Hùng, với quy mô lớn, nguồn lực đa dạng và nhiều sáng kiến mới, TP.HCM có đủ điều kiện để hiện thực hóa mục tiêu này. Tuy nhiên, thách thức không nằm ở khâu xây dựng, mà ở việc vận hành và khai thác hiệu quả không gian công cộng trong dài hạn.
“Nếu thiếu mô hình quản lý, vận hành phù hợp, không gian công cộng rất dễ xuống cấp và mất đi sức sống”, ông Hùng nhấn mạnh.
Từng tham gia quy hoạch Khu đô thị Phú Mỹ Hưng và tái thiết không gian đô thị khu trung tâm TP.HCM, Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV), cho rằng tính bền vững của không gian công cộng nằm ở khả năng tự duy trì.
Theo ông, các công trình công cộng không chỉ cần vốn đầu tư ban đầu, mà còn đòi hỏi chi phí duy tu, bảo trì rất lớn trong suốt vòng đời. Vì vậy, TP.HCM muốn phát triển các không gian công cộng đẳng cấp, tiêu chuẩn cao thì không thể dựa hoàn toàn vào ngân sách.
“Giải pháp là tích hợp đa chức năng, vận dụng tất cả các bên có chung lợi ích cùng phát triển không gian công cộng”, ông Townsend nói, đồng thời dẫn ví dụ mô hình tại Singapore, nơi chính quyền đóng vai trò định hướng, ban hành quy chuẩn, còn nguồn lực đầu tư và vận hành chủ yếu đến từ khu vực tư nhân.
Nắn nguồn lực đầu tư đi đúng hướng
Theo Kiến trúc sư Steven Townsend, thực tế tại TP.HCM cũng đã có các mô hình rất thành công, như khu đô thị Phú Mỹ Hưng tại quận 7 do ông dẫn dắt đồ án quy hoạch vào năm 1993. Hay gần đây nhất là dự án Vinhomes Central Park, chủ đầu tư là Vingroup dành khoảng 14 ha để phát triển công viên ven sông cho người dân, đầu tư cảnh quan, cây xanh chỉn chu và trở thành nơi tổ chức nhiều sự kiện văn hoá, trải nghiệm cho người dân TP.HCM cũng như khách du lịch.
Không gian công cộng đa chức năng - nơi nhà đầu tư có thể kinh doanh các dịch vụ tạo ra lợi nhuận bền vững và dùng nguồn lợi nhuận đó đầu tư phát triển không gian công cộng - là mô hình tối ưu cho TP.HCM cũng như các siêu đô thị khác, đảm bảo lợi ích hài hoà cho cả nhà đầu tư, nhà nước và người dân.
"TP.HCM nên kết nối các đơn vị quy hoạch, nhà đầu tư ngồi lại với nhau xây dựng một cơ chế hợp tác liên ngành, mang tính cộng tác cao, để tất cả các bên cùng có lợi", ông Townsend gợi ý, Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng đang và sẽ thu hút lượng vốn đầu tư rất lớn. Chính quyền Thành phố cần sớm triển khai những cơ chế này để nắn nguồn lực đầu tư đi đúng hướng, để mọi người đều được hưởng lợi.
Cùng quan điểm, Kiến trúc sư David Ching, chuyên gia quy hoạch, cho rằng không gian công cộng cũng cần được nhìn nhận dưới góc độ hiệu quả kinh tế. Nhìn sang Singapore, có khoảng 2.000 cộng đồng dân cư trực tiếp tham gia vận hành và chăm sóc các công viên. Chính phủ có thể cho thuê đất, còn cộng đồng chủ động tổ chức hoạt động, thậm chí thương mại hóa không gian để tạo doanh thu tái đầu tư cho công viên, đặc biệt là cho công tác vận hành và bảo trì - vốn là khoản chi lớn nhất của không gian công cộng.
Do đó, ông cho rằng TP.HCM cần tạo ra nhiều không gian thương mại, dịch vụ gắn với không gian công cộng. Chẳng hạn dọc sông Sài Gòn hiện có rất nhiều cửa hàng, chuỗi tiệm cà phê, nhưng cần được quy hoạch, sắp xếp lại để tránh che chắn tầm nhìn ra sông.
Đặc biệt, trong bối cảnh giá đất tại TP.HCM ngày càng đắt đỏ, việc tối đa hóa công năng và giá trị trên mỗi mét vuông đất là yêu cầu tất yếu. Khi không gian mặt đất đã dày đặc, TP.HCM cần nghĩ đến không gian công cộng trên cao, các dịch vụ, hoạt động văn hoá giải trí trên các toà nhà cao tầng.
Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Bá Hùng cho rằng để phát triển không gian công cộng thì cần có giao thông công cộng. Nếu không có giao thông thuận tiện, người dân sẽ không tập trung được tại các nơi này. Cộng đồng sẽ hình thành khi số lượng người đến nhiều hơn, đồng thời nhà nước cũng có nguồn để tái đầu tư, hoặc ít nhất để bảo dưỡng cơ sở vật chất tốt hơn.
“Cần đầu tư giao thông công cộng vì nếu không có thì không ai dùng, chỉ phụ thuộc vào cộng đồng quanh đó thì hiệu quả thấp. Điều trước hết có thể làm ngay là phát triển các tuyến xe buýt với độ phủ tốt hơn, vì đường sắt đô thị sẽ mất thời gian”, ông nói.
