Theo Báo cáo Phát triển Thế giới 2025 (WDR): Tiêu chuẩn cho Phát triển, ngày nay tiêu chuẩn là một phần cốt lõi của hạ tầng kinh tế, giữ vai trò quan trọng đối với sự thịnh vượng không kém gì đường sá hay cảng biển.
Báo cáo dẫn chứng việc tiêu chuẩn hóa container vận tải đã giúp lưu thông hàng hóa trơn tru hơn, qua đó thúc đẩy thương mại toàn cầu mạnh mẽ hơn cả tổng hòa tác động của tất cả các hiệp định thương mại trong sáu thập kỷ qua. Tuy nhiên, từ đầu thế kỷ 21, tiêu chuẩn cũng trở thành công cụ trong các cuộc chiến thương mại: các biện pháp phi thuế quan như quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hoặc yêu cầu ghi nhãn hiện tác động đến 90% thương mại toàn cầu, tăng đáng kể so với mức chỉ 15% vào cuối những năm 1990.
Ông Indermit Gill, Chuyên gia Kinh tế trưởng kiêm Phó Chủ tịch Cấp cao phụ trách Kinh tế Phát triển của Nhóm Ngân hàng Thế giới, nhận định, tiêu chuẩn ngày nay vừa giữ vai trò trung tâm, nhưng lại vừa ít được chú ý. Khi được thiết lập đúng, chúng hầu như trở nên vô hình: tàu cứ thế đi qua kênh đào, tòa nhà trụ vững trước động đất, 1 kg có trọng lượng như nhau ở Kenya hay Canada và không ai bận tâm đến những lợi ích mà những tiêu chuẩn này mang lại. Container vận tải tiêu chuẩn hóa có lẽ đã thúc đẩy thương mại hàng công nghiệp còn nhiều hơn tất cả các hiệp định thương mại cộng lại. Các tiêu chuẩn số hoàn toàn có thể tạo ra tác động tương tự đối với thương mại dịch vụ.
“Khi các quốc gia chủ động thích ứng, hài hòa và tham gia xây dựng tiêu chuẩn, chúng trở thành công cụ mạnh mẽ cho tăng trưởng và giảm nghèo. Báo cáo này là đánh giá đầu tiên về vai trò của tiêu chuẩn trong phát triển kinh tế - và cũng là lời kêu gọi các nước đang phát triển đưa tiêu chuẩn trở thành một thành phần cốt lõi trong chiến lược phát triển của mình”, ông Indermit Gill nói
Ông Sergio Mujica, Tổng Thư ký Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) - tổ chức xây dựng tiêu chuẩn lớn nhất thế giới - cho biết, việc Ngân hàng Thế giới quyết định dành Báo cáo Phát triển Thế giới 2025 cho chủ đề tiêu chuẩn phát đi một thông điệp mạnh mẽ: tiêu chuẩn quốc tế không còn là thứ “hạ tầng vô hình” nữa - mà là đòn bẩy then chốt cho phát triển bền vững và bao trùm. ISO đã khảo sát 173 cơ quan tiêu chuẩn quốc gia để phục vụ công tác thu thập dữ liệu cho báo cáo.
“Muốn phát huy trọn vẹn vai trò của tiêu chuẩn đối với phát triển thì phải bảo đảm mọi quốc gia đều có thể tham gia vào quá trình xây dựng và triển khai các tiêu chuẩn ấy. Báo cáo này là một lời kêu gọi hành động đúng lúc, nhằm tăng cường sự tham gia rộng rãi và hợp tác toàn cầu trong công tác chuẩn hóa”, ông Sergio Mujica nói.
Nhu cầu về tiêu chuẩn trên toàn thế giới đang tăng vọt. Báo cáo cho biết, trong hơn 20.000 tiêu chuẩn mà ISO ban hành suốt bảy thập kỷ qua, hơn một nửa được xây dựng từ năm 2000 đến nay. Riêng năm 2024, các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn chủ chốt trên thế giới đã ban hành hơn 7.000 tiêu chuẩn. Tuy vậy, chưa có đủ sự tham gia của các nước đang phát triển trong quá trình soạn thảo tiêu chuẩn vì họ thường thiếu nguồn lực và chuyên môn để tham gia. Trung bình, họ chỉ tham gia chưa tới một phần ba số ủy ban kỹ thuật ở ISO nơi quyết định các tiêu chuẩn toàn cầu và tỷ lệ này còn thấp hơn ở nhiều tổ chức khác. Hỗ trợ để sự tham gia trở nên rộng hơn và có tính chiến lược hơn là điều then chốt, nhằm bảo đảm tiêu chuẩn có giá trị áp dụng trên phạm vi toàn cầu và phản ánh được những nhu cầu, bối cảnh phát triển đa dạng.
Muốn biến tiêu chuẩn thành bệ phóng cho phát triển thì cần một chiến lược rõ ràng và có chủ đích. Báo cáo đề xuất khung “thích ứng - hài hòa - kiến tạo” cho các nước ở những nấc thang phát triển khác nhau. Ở mức phát triển thấp, các nước nên điều chỉnh tiêu chuẩn quốc tế cho phù hợp với thực tế địa phương, để doanh nghiệp học hỏi dần và thị trường có thể lớn lên. Không nên sao chép máy móc những tiêu chuẩn toàn cầu khắt khe nhất - mục tiêu tại chỗ phải đi đôi với năng lực tại chỗ.
Khi năng lực trong nước tăng lên, các nước có thể hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, giảm trùng lặp, giúp gia nhập thị trường thuận lợi hơn và hỗ trợ doanh nghiệp cạnh tranh ở nước ngoài. Đồng thời, các nước cũng có thể góp tiếng nói để định hình tiêu chuẩn quốc tế, bảo đảm chúng phản ánh ưu tiên quốc gia. Sau cùng, khi trở nên giàu có hơn, các nước đang phát triển nên kiến tạo tiêu chuẩn mới hoặc cập nhật những tiêu chuẩn hiện có.
Theo báo cáo, Nhật Bản là ví dụ tiêu biểu về cách một quốc gia có thể dùng tiêu chuẩn để “tăng tốc” phát triển. Ngay sau Thế chiến II, hàng tiêu dùng xuất khẩu của Nhật thường bị xem là chất lượng thấp, thiếu tin cậy. Tuy nhiên, sau đó Nhật Bản đã tập trung trở thành một nước sản xuất chất lượng cao, ban đầu học theo rồi từng bước cải tiến các ý tưởng từ bên ngoài. Họ làm được điều đó thông qua Hiệp hội Tiêu chuẩn Nhật Bản và việc áp dụng rộng rãi Quản trị chất lượng toàn diện, qua đó đưa Nhật Bản trở thành hình mẫu toàn cầu về chất lượng.
Ông Xavier Giné, Giám đốc Báo cáo Phát triển Thế giới 2025, nói: “Bài học từ những nền kinh tế thành công nhất là: tiêu chuẩn không chỉ là những quy định kỹ thuật - chúng là nền móng cho đổi mới và năng lực cạnh tranh toàn cầu. Những nước coi tiêu chuẩn là một phần trong chiến lược phát triển - thay vì chuyện “để sau” - chính là những nước đã leo lên được nấc thang thịnh vượng.”
