Thuế cổ phiếu thưởng vướng như gà mắc tóc

Cách gọi “cổ tức bằng cổ phiếu” dễ bị hiểu sai là thu nhập, thay vì bản chất chỉ là chia tách. Ảnh: Dũng Minh.

Cổ phiếu thưởng hay cổ tức bằng cổ phiếu thực chất là nghiệp vụ chia tách

Từ ngày 5/12/2020, các công ty chứng khoán phải tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay nhà đầu tư về thuế thu nhập cá nhân đối với cổ phiếu trả cổ tức, cổ phiếu thưởng, nhưng đang băn khoăn không biết làm thế nào để xác định đâu là loại cổ phiếu này trong danh mục của nhà đầu tư.

Trong khi đó, các thành viên thị trường cho rằng, đánh thuế 5% với cổ phiếu thưởng, cổ tức trả bằng cổ phiếu là bất hợp lý.

Pháp luật các nước không đánh thuế khi doanh nghiệp chia tách cổ phiếu, vì nghiệp vụ này không giúp nhà đầu tư có thêm thu nhập ở thời điểm chia tách.

Tổng giám đốc một công ty quản lý quỹ cho biết, trên thế giới, chỉ có cổ tức bằng tiền mặt, tức là nhà đầu tư có thu nhập thực, mới phải nộp thuế thu nhập. Còn khi doanh nghiệp chia tách cổ phiếu, không bao giờ họ gọi là cổ phiếu thưởng hay cổ tức bằng cổ phiếu.

Thực tế, khi giá một loại cổ phiếu của một doanh nghiệp niêm yết tăng cao sẽ dẫn đến thanh khoản cổ phiếu giảm do lượng tiền để mua một cổ phiếu tăng lên, không phù hợp với đa số nhà đầu tư. Khi đó, doanh nghiệp sẽ thực hiện chia tách cổ phiếu, tức làm giá cổ phiếu thấp xuống bằng cách tăng số lượng cổ phiếu lưu hành.

Việc chia tách cổ phiếu làm lượng cổ phiếu mỗi cổ đông nắm giữ tăng lên nhưng không phát sinh thêm thu nhập vì số lượng cổ phiếu tăng thêm bao nhiêu lần thì giá trị mỗi cổ phiếu giảm đi bấy nhiêu lần và vốn hóa công ty không thay đổi.

Do vậy, pháp luật các nước không đánh thuế khi doanh nghiệp chia tách cổ phiếu, vì nghiệp vụ này không giúp nhà đầu tư có thêm thu nhập ở thời điểm chia tách.

Nhưng tại Việt Nam, việc chia tách được gọi là cổ phiếu thưởng, cổ tức trả bằng cổ phiếu và coi cổ phiếu này là thu nhập từ đầu tư vốn của cá nhân, phải nộp thuế thu nhập cá nhân theo mức thuế suất 5%.

Bất hợp lý còn ở chỗ, nguyên tắc của Luật Thuế thu nhập cá nhân là đánh thuế ở thời điểm có thu nhập. Nếu cơ quan thuế cho rằng, nhà đầu tư có thu nhập khi doanh nghiệp chia tách cổ phiếu thì tại sao không khấu trừ thuế ngay khi phát sinh thu nhập (thời điểm chia tách), mà phải chờ đến khi nhà đầu tư bán ra cổ phiếu?

Phó tổng giám đốc phụ trách tài chính một doanh nghiệp niêm yết đặt vấn đề, nếu làm đúng nguyên tắc của Luật Thuế thu nhập cá nhân là đánh thuế ở thời điểm có thu nhập thì cơ quan thuế sẽ khấu trừ cách nào, vì rõ ràng thời điểm đó nhà đầu tư không có thu nhập.

Ông này còn chỉ ra điểm đáng e ngại hơn là, nếu như trước đây, doanh nghiệp có xu hướng giữ lại một phần lợi nhuận để tái đầu tư, mở rộng hoạt động sản xuất - kinh doanh hằng năm bằng cách chia cổ tức bằng cổ phiếu, thì nay họ sẽ phải cân nhắc kỹ vấn đề này. Theo đó, doanh nghiệp Việt Nam vốn đã khó lớn sẽ càng khó lớn hơn.

Nguyên Tổng giám đốc Ngân hàng ACB Lý Xuân Hải phân tích, chia tách cổ phiếu hoàn toàn không làm tăng giá trị vốn hóa của doanh nghiệp niêm yết và tương ứng là không làm tăng giá trị đầu tư cổ phiếu của cổ đông.

Do vậy, cách gọi “cổ tức bằng cổ phiếu” dễ bị hiểu sai bản chất. Cổ tức tiền mặt là lượng tiền mặt chuyển ra khỏi doanh nghiệp vào túi cổ đông.

Cổ tức bằng cổ phiếu về nguyên tắc không cần hạch toán nội bảng, bản chất chỉ là bút toán kế toán trong phần vốn cổ đông chuyển từ lợi nhuận để lại thành vốn điều lệ và hạch toán ngoại bảng tăng số lượng cổ phiếu lưu hành theo quy định mệnh giá 10.000 đồng/cổ phiếu, chứ hoàn toàn không có chia chác gì.

Việc thu thuế 5% với cổ tức trả bằng cổ phiếu cũng như cổ phiếu thưởng là bất hợp lý, chưa nói tới mức thuế cao hay thấp.

Thuế chồng thuế và lỗ cũng phải nộp thuế

Pháp luật về thuế quy định 2 hình thức nộp thuế thu nhập cá nhân khi kinh doanh, mua bán cổ phiếu: theo lợi nhuận thực tế hoặc 0,1% giá trị giao dịch.

Theo lợi nhuận thực tế, nhà đầu tư phải nộp 20% của giá bán trừ giá mua cộng chi phí hợp lý và chỉ phải nộp khi có lãi. Đối với các doanh nghiệp có mở sổ sách theo dõi kế toán thì điều này khả thi.

Nhưng với các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ do không có hệ thống sổ sách theo dõi nên Nhà nước đưa ra phương án đổ đồng là thu 0,1% trên doanh số bán, không cần biết lãi lỗ ra sao.

Theo hướng dẫn từ Bộ Tài chính thì cổ phiếu thưởng và cổ phiếu dùng để trả cổ tức sẽ phải nộp thuế 2 lần: 0,1% và 5%. Như vậy là thuế chồng thuế.

Sự phi lý còn ở chỗ, người bán cổ phiếu trước ngày giao dịch không hưởng quyền nhận cổ phiếu thưởng, cổ tức bằng cổ phiếu không phải nộp thuế 5%, nhưng nếu nắm giữ và bán sau ngày đó sẽ phải nộp thuế 5%.

Tại sao thu nhập như nhau nhưng nộp thuế khác nhau chỉ trong 2 thời điểm gần nhau và giá trị doanh nghiệp, giá trị cổ phiếu nắm giữ không hề thay đổi?

Cơ quan thuế “thòng” thêm quy định, cứ bán cổ phiếu sau ngày chốt quyền thì sẽ tính lượng bán trước là cổ phiếu thưởng, cổ phiếu trả cổ tức, hết số lượng này mới tính là cổ phiếu gốc.

Tức là, nếu sau chia tách, nhà đầu tư có 10.000 cổ phiếu trong tài khoản, trong đó có 2.000 cổ phiếu trả cổ tức, thì dù để ở ngăn nào chăng nữa, cứ khi nhà đầu tư bán ra cổ phiếu, nghiễm nhiên 2.000 cổ phiếu đầu tiên sẽ bị khấu trừ thuế.

“Thu thuế thu nhập cá nhân từ cổ phiếu thưởng, cổ tức bằng cổ phiếu là không đúng bản chất của thu nhập và bất hợp lý. Mong các bên liên quan sớm xem xét huỷ bỏ”, ông Hải nói và đề xuất, chính sách thuế nên bỏ mức thuế 0,1% giá bán và áp dụng tất cả thu 20% chênh lệch giá bán và giá bình quân gia quyền của cổ phiếu mua vào, bao gồm cổ phiếu thưởng, cổ phiếu trả cổ tức.

Trần Vũ Cường