Kinh doanh vàng: Đâu chỉ có mỗi vàng miếng...
Quyết định đưa Danh mục Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện cùng với các đề xuất sửa đổi trở lại Dự thảo Luật Đầu tư thay thế, thay vì cụ thể hóa tại Nghị định như Dự thảo hồi tháng 8/2025, khiến Hội thảo Góp ý Luật Đầu tư do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức thêm nóng.
Ông Nguyễn Quốc Hùng, đại diện Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam hào hứng với “dòng thứ 226” của Dự thảo Danh mục, vì Ban Soạn thảo đã ghi rõ “thu hẹp phạm vi”. “Chúng tôi đề xuất cụ thể luôn, đó là thay 3 chữ đang ghi trong Danh mục là ‘kinh doanh vàng’ bằng 4 chữ ‘sản xuất vàng miếng’, để gỡ vòng kim cô cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh, phân phối vàng trang sức và cả vàng khác”, ông Hùng đề xuất.
Kiến nghị trên của Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam không mới. Thậm chí, ông Hùng nói, đã đề xuất và chờ đợi được tháo gỡ cả chục năm nay để giải được bài toán méo mó thị trường vàng quá lâu, đang gây hệ lụy lớn cho nền kinh tế.
Lý do là, hoạt động kinh doanh vàng bao gồm sản xuất, kinh doanh vàng miếng; sản xuất, chế tác, mua bán vàng trang sức; xuất nhập khẩu vàng và các hoạt động kinh doanh vàng khác. Nhưng chỉ vì 3 chữ “kinh doanh vàng” trong Phụ lục 4 của Luật Đầu tư, hiện tại, các hoạt động nhập khẩu nguyên liệu, sản xuất, lưu thông vàng miếng đến các hoạt động chế tác vàng trang sức vốn không ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội hay đạo đức, sức khỏe của cộng đồng (các điều kiện để xác định ngành nghề kinh doanh theo Điều 7, Luật Đầu tư), đều thuộc diện kinh doanh có điều kiện, phải xin giấy phép với nhiều yêu cầu khắt khe.
Hệ quả là, nhiều doanh nghiệp chế tác vàng trang sức có thể cạnh tranh với thế giới, nhưng không có nguyên liệu để sản xuất, xuất khẩu. Đó là chưa tính đến đặc thù “tái tạo nguồn ngoại tệ” của ngành này trong hoạt động xuất nhập khẩu.
Nhưng, kinh doanh vàng đâu chỉ có vàng miếng hay vàng trang sức. Bà Bùi Kim Ngân, Giám đốc Dịch vụ Tư vấn thuế tại Grant Thornton đã mang đến Hội thảo khó khăn không biết giải thế nào của khách hàng là doanh nghiệp sản xuất trong ngành điện tử.
Trong nguyên liệu sản xuất linh kiện điện tử có kim loại quý, trong đó có vàng. Để thực hiện sản xuất, doanh nghiệp đã làm thủ tục, xin phép nhập khẩu vàng nguyên liệu, mất nhiều thời gian. Nhưng trong quá trình sản xuất, do những thay đổi, vàng không sử dụng hết, doanh nghiệp muốn xuất khẩu thì không có cơ chế.
Bên cạnh đó, hoạt động sản xuất điện tử còn phát sinh rác thải điện tử, trong đó có nhiều doanh nghiệp thực hiện tái chế, sẽ thu được kim loại quý, trong đó có vàng.
“Vì quy định kinh doanh vàng là ngành nghề có điều kiện, nên doanh nghiệp không thể triển khai hoạt động này. Chúng tôi hy vọng hướng sửa đổi là, sản xuất vàng miếng mới cần điều kiện, còn các hoạt động khác nên gỡ bỏ, để thúc đẩy hoạt động tái chế của các doanh nghiệp điện tử, linh hoạt trong hoạt động sản xuất của doanh nghiệp”, bà Ngân làm rõ đề xuất.
Đang có những thay đổi thực chất
Trong phần lý giải đề xuất thu hẹp phạm vi ngành kinh doanh vàng, Ban Soạn thảo đã có phần giải trình khá rõ, trong đó khẳng định các điều kiện kinh doanh hiện tại với hoạt động kinh doanh vàng trang sức, mỹ nghệ không có tính đặc thù của ngành nghề kinh doanh có điều kiện, không rõ kiểm soát yếu tố tác động nào.
Cụ thể, các điều kiện mà doanh nghiệp phải tuân thủ là “có địa điểm, cơ sở vật chất và các trang thiết bị cần thiết phục vụ hoạt động sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ”, bên cạnh quy định có đăng ký sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ trong giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp.
Ông Hoàng Mạnh Phương, Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Tài chính), đại diện Ban Soạn thảo cho biết, cách làm này cũng được áp dụng với các đề xuất bãi bỏ hoặc sửa đổi phạm vi của nhiều ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện.
Ví dụ, lý do Ban Soạn thảo Luật Đầu tư thay thế đề nghị bỏ kinh doanh tạm nhập, tái xuất hàng thực phẩm đông lạnh khỏi Danh mục, vì hoạt động này là một quá trình kinh doanh, chứ không phải là một ngành nghề, nên biện pháp kiểm soát nếu cần là thủ tục hải quan, vận chuyển chuyển khẩu đối với từng lô hàng, chứ không phải là điều kiện cho doanh nghiệp.
Tương tự, xuất khẩu gạo cũng được đề nghị bỏ khỏi danh mục, khi các điều kiện đang được quy định cho ngành nghề này (như phải có kho chuyên dùng, có cơ sở xay xát…) đang nhắm tới đảm bảo hoạt động của doanh nghiệp - những vấn đề thuộc quyền tự chủ của doanh nghiệp, chứ không liên quan đến các mục tiêu quản lý…
Ngay cả các ngành, nghề kinh doanh còn giữ lại, nội hàm của từng ngành cũng được Ban Soạn thảo rà soát.
Có những ngành dù được quy định trong Danh mục đã lâu, như kinh doanh nước sạch, nhưng đại diện Ban Soạn thảo cho biết, đến nay, chưa tìm thấy văn bản quy định điều kiện kinh doanh của ngành nghề này và đang không rõ ngành nghề kinh doanh này thế nào, có trùng với kinh doanh dịch vụ tài nguyên nước - cũng đang có tên trong Danh mục.
Hay ngành nghề kinh doanh phân bón có thể chỉ còn xuất nhập khẩu, sản xuất thuộc Danh mục, hoạt động buôn bán sẽ không cần điều kiện kinh doanh…
Mục tiêu cắt giảm 30% điều kiện kinh doanh
Đến thời điểm này, Dự thảo Danh mục đã lược bỏ khoảng 20 ngành, nghề không phù hợp, đề nghị làm rõ nội hàm 4 ngành, nghề để thu hẹp phạm vi, nhưng có thể số lượng chưa dừng lại ở đây. Ông Phương chia sẻ điều này với các doanh nghiệp.
Một mặt, theo ông Phương, VCCI và các hiệp hội doanh nghiệp đang tiếp tục gửi các rà soát, đề xuất, sẽ có thêm những kiến nghị cần xem xét kỹ. Mặc khác, yêu cầu cắt giảm 30% điều kiện kinh doanh ngay trong năm nay của Thủ tướng Chính phủ là mục tiêu mà Ban Soạn thảo phải đạt được.
“Thậm chí, tỷ lệ phải cắt giảm sẽ cao hơn”, ông Phương cho biết, khi chia sẻ thông tin về các chỉ đạo mới đây của lãnh đạo Đảng, Nhà nước trong các cuộc làm việc về Dự thảo Luật Đầu tư thay thế.
Có thể thấy áp lực không nhỏ với Ban Soạn thảo khi thời gian không còn nhiều. Song, bà Nguyễn Minh Thảo (Viện Chiến lược chính sách kinh tế - tài chính, Bộ Tài chính) cho rằng, có thể làm được và cần phải làm ngay trong lần rà soát Danh mục này. Vì bên cạnh yêu cầu về tỷ lệ cắt giảm cụ thể, những chỉ đạo liên tục của Thủ tướng Chính phủ về việc chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát, chuyển việc quản lý điều kiện kinh doanh từ cấp phép, chứng nhận sang thực hiện công bố điều kiện kinh doanh và hậu kiểm… đã mở ra hướng thực thi.
Như vậy, việc rà soát Danh mục Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện sẽ không chỉ theo hướng loại bỏ được ngành, nghề không cần có điều kiện, mà còn cả những ngành, nghề có thể chuyển sang cơ chế hậu kiểm, mở rộng hình thức cho phép doanh nghiệp công bố, thông báo tới cơ quan quản lý nhà nước việc đáp ứng các yêu cầu về điều kiện kinh doanh. Đây cũng là cơ sở để cơ quan quản lý thực hiện hậu kiểm…
“Khi loại một ngành, nghề khỏi Danh mục, thì không chỉ điều kiện kinh doanh, mà cả quy trình, thủ tục sẽ được loại bỏ. Nhưng trên hết, yêu cầu về chuyển đổi tư duy quản lý được thể chế hóa”, bà Thảo khẳng định.
Ngoài ra, bà Thảo cũng đề xuất làm rõ tên gọi ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. Hiện tại, cách đặt tên nhiều ngành, nghề tại Danh mục Phụ lục IV của Luật Đầu tư có phạm vi rất rộng và vì thế, pháp luật chuyên ngành có thể tiếp tục mở rộng ngành nghề. Hệ quả là số lượng ngành nghề kinh doanh có điều kiện liệt kê trong Danh mục Phụ lục IV đang ít hơn so với số lượng ngành nghề có quy định về điều kiện kinh doanh tại pháp luật chuyên ngành…
Cần rõ tên từng ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện
Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, Trưởng ban Ban Pháp chế VCCI đồng tình với quan điểm của Ban Soạn thảo, cũng như đề nghị từ các doanh nghiệp về việc làm rõ nội hàm, phạm vi và tên các ngành, nghề trong Danh mục Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, ban hành kèm theo Dự thảo Luật Đầu tư đang được soạn thảo thay thế Luật Đầu tư hiện hành.
“Bài học của quá trình cải cách điều kiện kinh doanh của chúng ta vừa qua cho thấy, nếu không rõ ràng, không cụ thể, không từ thực tiễn thì sẽ tạo nên những rào cản cực kỳ lớn”, ông Đậu Anh Tuấn kiến nghị.
Chính khó khăn trong hoạt động của các doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh doanh, chế tác vàng trang sức, mỹ nghệ, cũng như các hoạt động kinh doanh vàng khác là bài học thực tiễn cần đúc rút.
Ông Tuấn cho biết, trước kia, trong Danh mục Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, các hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh vàng được quy định tách riêng nhiều mảng, như nhập khẩu vàng miếng, kinh doanh vàng miếng, kinh doanh vàng trang sức… Nhưng khi thực hiện yêu cầu cắt giảm điều kiện kinh doanh, Ngân hàng Nhà nước đã gộp tất cả thành một nhóm “kinh doanh vàng”.
Hệ quả là nhiều công đoạn, hoạt động đơn giản trong ngành này trở thành ngành nghề kinh doanh có điều kiện, các doanh nghiệp kinh doanh vàng, cũng như nhiều hoạt động liên quan chịu ảnh hưởng lớn.