Tàu sân bay Carl Vinson của Mỹ vào vịnh ở Đà Nẵng. Ảnh: Nguyễn Đông.
Tàu sân bay USS Carl Vinson, tàu tuần dương USS Lake Champlain và tàu khu trục USS USS Wayne E. Meyer của Hải quân Mỹ cùng 6.000 thủy thủ trưa 5/3 vào vùng biển Việt Nam ở Đà Nẵng, bắt đầu chuyến thăm hữu nghị kéo dài 5 ngày. Đây được coi là sự hiện diện quân sự lớn nhất của Mỹ ở Việt Nam kể từ khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975.
Giáo sư Carl Thayer, Học viện Quốc phòng Australia, Đại học New South Wales, đánh giá khi đưa tàu sân bay đến Việt Nam, Mỹ muốn khẳng định sẽ duy trì sự hiện diện của hải quân ở Biển Đông. Về phía Việt Nam, Hà Nội cho thấy luôn chào đón Hải quân Mỹ khi lực lượng này đóng góp vào bảo đảm hòa bình và ổn định ở khu vực.
"Việt Nam được chính quyền Tổng thống Mỹ Trump bảo đảm rằng họ sẽ tăng cường mối quan hệ Đối tác toàn diện. Hà Nội phản hồi bằng cách chấp thuận tàu sân bay đến thăm kể từ sau chiến tranh", ông Thayer nói.
Sau khi Tổng thống Trump kết thúc chuyến thăm cấp Nhà nước đến Việt Nam tháng 11 năm ngoái, Nhà Trắng ra tuyên bố tái khẳng định cam kết của ông với việc tăng cường quan hệ Đối tác toàn diện Việt - Mỹ.
Ông Trump trong họp báo chung với Chủ tịch nước Việt Nam Trần Đại Quang hôm 12/11 cho biết Mỹ vẫn giữ vững cam kết vì một châu Á - Thái Bình Dương tự do và cởi mở, mong muốn các quốc gia trong khu vực tôn trọng chủ quyền của nhau, tuân thủ pháp luật và thúc đẩy thương mại có trách nhiệm.
Về vấn đề Biển Đông, Việt - Mỹ thống nhất chủ trương giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán hòa bình, bằng các biện pháp ngoại giao và pháp lý, trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế.
Theo Giáo sư Thayer, người nghiên cứu lâu năm về an ninh khu vực, tàu Carl Vinson là trọng tâm của lực lượng tấn công của hải quân, thể hiện sức mạnh quân sự to lớn của Mỹ.
"Chuyến thăm đến Việt Nam cho thấy Mỹ có kế hoạch duy trì cam kết ở Đông Nam Á", ông Thayer nói.
Lưu ý đến thời điểm tàu Carl Vinson đến Việt Nam, ông Murray Hiebert, Phó giám đốc Chương trình Nghiên cứu Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS), Mỹ, đánh giá "pháo đài nổi" của Hải quân Mỹ đến Đà Nẵng không lâu sau khi Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis đến Hà Nội vào cuối tháng một.
Điều đó cho thấy hai nước đang gửi ra thông điệp mạnh mẽ, rằng quan hệ Việt - Mỹ đang được cải thiện ở nhiều cấp độ, kể cả lĩnh vực quân sự.
"Mỹ muốn nói rằng Việt Nam là đối tác quan trọng của mình ở châu Á, còn Hà Nội coi Washington là nhân tố đóng vai trò trọng yếu ở Biển Đông", ông Hiebert cho hay.
Giáo sư Thayer dự đoán hợp tác quốc phòng Việt - Mỹ đang bước vào giai đoạn mới, Việt Nam có thể tăng mua các thiết bị của Mỹ sau khi Washington dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí cho Hà Nội hồi năm 2016.
Khi đến thăm Mỹ tháng 5/2017, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã thể hiện mối quan tâm đến việc mua thêm thiết bị quốc phòng từ Mỹ, gồm các tàu dành cho Cảnh sát biển. Việt Nam được cho là đã chi 79 triệu USD để mua thiết bị của Mỹ. "Con số này có thể sẽ tăng lên trong năm nay", ông Thayer nói.
Tháng 12/2017, tàu tuần dương lớp Hamilton USCGC Morgenthau mà Mỹ bàn giao cho Việt Nam đã cập cảng Vũng Tàu. Tàu này mang tên CSB-8020, thuộc biên chế Cảnh sát biển Việt Nam. Đầu năm nay, Naval Today đưa tin Lực lượng Tuần duyên Mỹ dự kiến loại biên tàu tuần tra USCGC Sherman và có thể chuyển giao cho Việt Nam, theo chương trình Bán trang bị quốc phòng dư thừa (EDA).
Chuyên gia người Australia hy vọng việc tàu Carl Vinson đến thăm sẽ tạo tiền lệ để Việt Nam đón các chuyến thăm khác, diễn ra hàng năm.
Ông Thayer đánh giá Mỹ và Trung Quốc vẫn tăng cạnh tranh ở Biển Đông, nhưng hai bên sẽ thận trọng để tránh leo thang căng thẳng. Mỹ sẽ tiếp tục điều các tàu tuần tra bảo vệ tự do hàng hải đến khu vực, tổ chức các diễn tập hải quân chung với các đồng minh và đối tác.
Nếu như Anh đã tuyên bố sẽ thực hiện tuần tra bảo vệ tự do hàng hải trong năm nay, thì Australia, một đồng minh khác của Mỹ, đang đứng trước áp lực cần tham gia tuần tra chung với Washington. Trung Quốc sẽ giám sát các tàu tuần tra này nhưng sẽ không ngăn cản các tàu chiến quốc tế đi vào Biển Đông, ông Thayer dự đoán.
Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS), Singapore, nhận định chuyến thăm Việt Nam của tàu sân bay Mỹ thể hiện hai bên đã "thấy thoải mái hơn trong các các hoạt động hợp tác quốc phòng quy mô lớn".
"Đây là một kết quả tự nhiên, nhưng không hề dễ dàng có được, từ nỗ lực liên tục của hai bên nhằm vun đắp cho quan hệ quốc phòng song phương trong suốt 10 năm qua", ông Hiệp nói.
Chuyên gia của ISEAS khuyến cáo Việt Nam và Mỹ cần tận dụng "đà" từ sự kiện tàu sân bay để biến các hoạt động hợp tác quy mô lớn thành một trạng thái "bình thường mới".
Các hoạt động đó bao gồm các chuyến thăm thường xuyên của tàu chiến Mỹ, gồm tàu sân bay, các cuộc tập trận chung, hoạt động mua bán trang thiết bị, vũ khí, sản xuất chung vũ khí và trang thiết bị quân sự.
Việc “bình thường hoá” và thể chế hoá các hoạt động hợp tác quốc phòng cấp cao sẽ giúp hai bên làm sâu sắc hơn và thực chất hơn mối quan hệ Đối tác toàn diện, giúp hai bên đối phó tốt hơn với những thách thức an ninh mới, phát sinh từ những thay đổi đáng lo ngại trong bối cảnh địa chiến lược khu vực hiện nay.
"Việt Nam và Mỹ không nên lo lắng rằng các hoạt động như vậy sẽ làm mếch lòng một bên thứ ba, miễn là chúng không gây ra các mối đe dọa trực tiếp cho bên đó", ông Hiệp nói.
