Cấu trúc thị trường phát triển theo chuẩn quốc tế
Ngày 24/9/2009, hệ thống giao dịch TPCP chuyên biệt ra đời. Theo đó, TPCP và trái phiếu Chính phủ bảo lãnh được phát hành qua hình thức đấu thầu, sau đó niêm yết và giao dịch tập trung tại HNX, đồng thời đăng ký, lưu ký và thanh toán qua Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD).
Hoạt động đấu thầu, niêm yết, giao dịch được diễn ra linh hoạt và nhanh chóng, thông tin trên thị trường được công bố ngay lập tức, công khai, minh bạch.
Qua đó, thị trường đóng vai trò chủ lực, kịp thời đối với việc thu hút các nguồn vốn nhàn rỗi cho ngân sách nhà nước, cho đầu tư phát triển trong những năm qua, là một sân chơi minh bạch về đầu tư cho các định chế tài chính. Điều này được thể hiện rõ qua các số liệu thống kê trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp.
Trong giai đoạn từ năm 2009 đến hết tháng 5/2015, thị trường TPCP chuyên biệt đã huy động thành công 804.075 tỷ đồng cho ngân sách nhà nước thông qua phương thức đấu thầu. Đặc biệt, trong giai đoạn 2012 - 2013, sau khi HNX đưa vào vận hành hệ thống đấu thầu điện tử, thị trường TPCP chuyên biệt sơ cấp đã có những bước phát triển nhảy vọt.
Giá trị huy động qua đấu thầu tăng mạnh từ 28.317 tỷ đồng năm 2010 lên 167.589 tỷ đồng năm 2012 và 240.841 tỷ đồng năm 2014. Hình thức đấu thầu công khai, minh bạch qua Sở đã trở thành kênh phát hành chính với việc tăng tỷ trọng từ 49% trong năm 2009 lên 100% trong năm 2014 và 2015.
Kỳ hạn trái phiếu phát hành trên thị trường cũng được đa dạng hóa. Nếu trong năm 2009, trái phiếu Kho bạc Nhà nước (KBNN) đưa ra đấu thầu thường có kỳ hạn ngắn 2 năm, 3 năm (các trái phiếu kỳ hạn dài từ 10 năm trở lên gần như không huy động được), thì đến năm 2013, việc phát hành trái phiếu kỳ hạn 10 năm đã được thực hiện 1 tháng/lần vào phiên đấu thầu cuối tháng.
Đặc biệt, trong tháng 6/2013, KBNN đã phát hành thành công trái phiếu kỳ hạn 15 năm theo phương thức bảo lãnh. Từ năm 2014 đến nay, trái phiếu 10 năm và 15 năm được phát hành định kỳ thường xuyên, nhiều phiên trong tháng, theo phương thức đấu thầu điện tử, với quy mô phát hành ngày càng tăng.
Cụ thể, giá trị phát hành thành công ở kỳ hạn 10 năm tăng từ 8.491 tỷ đồng năm 2013 lên 27.920 tỷ đồng năm 2014; ở kỳ hạn 15 năm tăng từ 2.712 tỷ đồng năm 2013 lên 15.108 tỷ đồng năm 2014.
Trên thị trường thứ cấp, quy mô giao dịch và tính thanh khoản liên tục được cải thiện. Tính đến thời điểm 31/5/2015, toàn thị trường có 517 mã trái phiếu niêm yết, trị giá 663.654 tỷ đồng, tăng 416% so với mức 159.545 tỷ đồng cuối năm 2009. Quy mô niêm yết bình quân toàn thị trường trên từng mã trái phiếu đạt 1.284 tỷ đồng/mã, tăng 4 lần so với mức 319 tỷ đồng/mã năm 2009.
Trong đó, TPCP do KBNN phát hành đạt gần 4.650 tỷ đồng/mã, phần lớn đạt tiêu chí về quy mô và thanh khoản, giúp hình thành hệ thống mã trái phiếu chuẩn (benchmark) và góp phần hỗ trợ xây dựng đường cong lợi suất tham chiếu cho thị trường.
Về tính thanh khoản, năm 2014, tổng giá trị giao dịch trái phiếu đạt 899.855 tỷ đồng, tăng 9,7 lần so với năm 2010. Giá trị giao dịch bình quân phiên tăng từ 370 tỷ đồng/phiên năm 2010 lên 3.643 tỷ đồng/phiên năm 2014. Hệ số giá trị thanh khoản trên quy mô niêm yết bình quân tăng từ mức 0,35 năm 2010 lên trên 0,6 năm 2012, mức 0,9 năm 2013 và vọt lên mức 1,5 năm 2014. Đây là chỉ tiêu cho thấy chất lượng thanh khoản trên thị trường được cải thiện đáng kể.
Tháng 8/2012, tín phiếu Kho bạc được đưa vào niêm yết và giao dịch tại HNX, góp phần tập trung thông tin giao dịch TPCP về một đầu mối, xây dựng bức tranh tổng thể về diễn biến tình hình thị trường nợ công. Đây là một bước ngoặt quan trọng trong mục tiêu hoàn thiện cấu trúc thị trường TPCP. Sau gần 2 năm vận hành, thị trường tín phiếu đã bước đầu ghi nhận những kết quả khả quan. Giá trị giao dịch tăng từ 909 tỷ đồng trong năm 2012 lên 17.465 tỷ đồng năm 2014.
Trong nỗ lực phát triển thị trường, HXN đã xây dựng hệ thống hỗ trợ tối đa cho công cụ giao dịch mua bán lại (repos) để công cụ này phát triển đúng bản chất là hoạt động tín dụng. Chính sách thuế, phí hỗ trợ thị trường cũng đã được Bộ Tài chính ban hành. Đến nay, giao dịch repos về cơ bản tách biệt với giao dịch thông thường (outright).
Tính đến 31/12/2014, giá trị giao dịch repos đạt 247.123 tỷ đồng, chiếm 27,46% tổng giá trị giao dịch toàn thị trường. Năm 2013 và năm 2014, giao dịch repos tăng lần lượt 1,47 lần và 3,33 lần so với năm liền trước. Các công tác khác như kế hoạch chuyển thanh toán từ ngân hàng chỉ định thanh toán BIDV về Ngân hàng Nhà nước, phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, xây dựng TTCK phái sinh đang được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các thành viên thị trường tích cực nghiên cứu triển khai nhằm mục tiêu hoàn thiện cấu trúc thị trường trước năm 2020 như chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Tài chính.
Thông tin thị trường minh bạch
KBNN với vị thế là tổ chức phát hành lớn nhất đã cải cách mạnh mẽ công tác phát hành: hoạt động phát hành tập trung vào hình thức phát hành lô lớn và phát hành bổ sung; kế hoạch phát hành được công bố công khai, minh bạch; lịch biểu phát hành được công bố rộng rãi ngay từ đầu năm, chi tiết đến từng phiên đấu thầu. Nhờ đó, thành viên thị trường có thể chủ động thu xếp nguồn vốn tham gia đấu thầu.
Song song với cải cách phát hành, KBNN triển khai các chương trình hoán đổi trái phiếu. Các đợt hoán đổi được thực hiện công khai, minh bạch, đúng quy trình quy định tại Thông tư số 150/2011/TT-BTC ngày 15/11/2011 của Bộ Tài chính hướng dẫn hoán đổi TPCP.
Tổng cộng, KBNN đã thực hiện 8 đợt hoán đổi trái phiếu nhằm tái cấu trúc thị trường TPCP, tập trung vào 3 kỳ hạn: 2 năm, 3 năm và 5 năm. Tổng số mã đã hoán đổi là 28 mã, trong đó 15 mã được hoán đổi toàn bộ. Khối lượng trái phiếu hoán đổi đạt gần 95 triệu trái phiếu, tương đương 9.500 tỷ đồng.
Mở rộng phát triển sản phẩm mới
Công tác phát triển sản phẩm mới trên thị trường TPCP luôn được chú trọng. Bên cạnh các sản phẩm truyền thống như outrights và repos, HNX đã triển khai thành công hệ thống đường cong lợi suất TPCP vào ngày 18/3/2013. Đường cong lợi suất là một trong những chỉ báo quan trọng giúp cơ quản lý, tổ chức phát hành và NĐT nhận định xu hướng thị trường và định giá trái phiếu.
Tiếp đến, ngày 5/1/2015, HNX công bố Bộ chỉ số TPCP Việt Nam, nhằm giúp các NĐT, đặc biệt là NĐT nước ngoài đánh giá được mức độ hấp dẫn của thị trường trái phiếu Việt Nam và là nguồn thông tin giúp các NĐT so sánh hiệu quả đầu tư của các quỹ.
Ngoài ra, các công cụ giao dịch mới trên cả thị trường sơ cấp, thị trường thứ cấp giao ngay, kỳ hạn và thị trường phái sinh như Zero Coupon Bond, bộ sản phẩm Repo (gồm Sell/buy back Repo, Borrowing-Lending Repo, Cross currency Repo) đã được đưa vào nghiên cứu và có các báo cáo trước thị trường, nhận được sự quan tâm lớn của các thành viên thị trường cũng như công chúng đầu tư.
Các công tác nghiên cứu sản phẩm đã cơ bản hoàn tất, công tác triển khai đang được quyết liệt thực hiện với mục tiêu hoàn thành áp dụng trong giai đoạn 2015 - 2016.
Hạ tầng công nghệ hiện đại
Tháng 6/2012, HNX đã đưa hệ thống đấu thầu điện tử vào vận hành. Hệ thống đã kết nối trực tiếp giữa Sở, thành viên thị trường và cơ quản quản lý, góp phần liên kết thị trường sơ cấp và thứ cấp, rút ngắn thời gian từ khi phát hành đến khi niêm yết, giao dịch cũng như cung cấp thông tin kịp thời phục vụ công tác điều hành của cơ quan quản lý.
Trên thị trường thứ cấp, ngày 18/3/2013, hệ thống giao dịch TPCP phiên bản 2 được HNX đưa vào sử dụng, cho phép hỗ trợ giao dịch đa thị trường, đa tiền tệ, tích hợp các hoạt động đấu thầu, giao dịch tín phiếu, trái phiếu và công bố thông tin, tạo sự liên thông giữa thị trường nợ sơ cấp và thứ cấp, công bố hệ thống đường cong lợi suất cho thị trường TPCP.
Với mục tiêu mở rộng phạm vi hoạt động giao dịch của thị trường TPCP thông qua việc thiết lập cơ chế trao đổi thông tin hai chiều, trực tuyến giữa hệ thống trái phiếu của Sở và hệ thống thế giới, ngày 23/9/2014, HNX đã khai trương hệ thống giao dịch TPCP phiên bản 3 kết nối với hệ thống của Bloomberg, và ngày 26/6/2015, Sở đưa vào triển khai cổng thông tin giao dịch điện tử trên nền Internet cho NĐT.
Với thời gian gần 6 năm xây dựng và phát triển thị trường TPCP tại Việt Nam, HNX cùng tổ chức phát hành, thành viên thị trường đã trải qua nhiều cung bậc cảm xúc, từ khi nghiên cứu tìm kiếm mô hình thị trường phù hợp điều kiện kinh tế của Việt Nam, đến việc xây dựng cơ sở hạ tầng, tổ chức hệ thống thành viên, hạ tầng công nghệ...
Đến nay, với sự chỉ đạo sát sao của Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, có thể nói, thị trường TPCP đã đạt được nhiều kết quả có ý nghĩa, góp phần hỗ trợ công tác huy động vốn ngân sách nhà nước cũng như mang lại hiệu quả cho thành viên và NĐT.
Thời gian vận hành chưa lâu, quy mô thị trường còn nhỏ so với tiềm năng, nên cấu trúc thị trường, sản phẩm giao dịch cần phải phát triển thêm... là những đích đến tiếp theo mà cơ quan quản lý, cơ quan tổ chức thị trường, tổ chức phát hành, toàn thể thành viên thị trường đang nỗ lực thực hiện để trị thường trái phiếu thực sự là một “trụ cột” vững chắc trong tổng thể cấu trúc TTCK Việt Nam.
