Dự án đường sắt đô thị Nhổn- ga Hà Nội vẫn chưa biết khi nào về đích (Ảnh: Toàn Vũ).
Dự án đường sắt đô thị Nhổn- ga Hà Nội do Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội làm chủ đầu tư, tư vấn thực hiện là Công ty Systra (Pháp). Quy mô toàn tuyến dài 12,5 km, trong đó trên cao 8,5km, đi ngầm 4km; điểm đầu là Nhổn, điểm cuối là ga Hà Nội.
Tổng mức đầu tư điều chỉnh theo Quyết định 4007/2013 của UBND TP Hà Nội là 1.176 triệu Euro; thời gian thực hiện dự án điều chỉnh đến năm 2018.
Năm 2014, Thủ tướng Chính phủ có quyết định phê duyệt điều chỉnh danh mục dự án với tổng mức đầu tư 1.176 triệu Euro (vốn ODA gần 958 triệu Euro, vốn đối ứng trong nước trên 218 triệu Euro), gồm nguồn vốn vay ODA và vay ưu đãi của Chính phủ Pháp, Cơ quan phát triển Pháp AFD, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), Ngân hàng Châu Âu (EIB) và Ngân sách thành phố Hà Nội.
Tư vấn và chủ đầu tư không tin tưởng nhau
Kết luận thanh tra cho biết, tháng 3/2007 Thủ tướng Chính phủ có văn bản đồng ý về nguyên tắc việc chỉ định Công ty Systra thực hiện gói thầu dịch vụ tư vấn thực hiện dự án.
Tháng 11/2007, Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội và Công ty Systra ký hợp đồng trọn gói dịch vụ tư vấn với trị giá trên 10,6 triệu USD (chưa bao gồm chi phí dự phòng).
Trong quá trình thực hiện, chủ đầu tư và tư vấn đã ký 3 phụ lục điều chỉnh thời gian thực hiện và giá hợp đồng. Giá trị hợp đồng sau điều chỉnh trên 17,1 triệu Euro - tăng trên 6,5 triệu Euro so với hợp đồng ban đầu.
Theo kết luận thanh tra, ngay khi được triển khai dự án đã nảy sinh các tồn tại, bất cập, bất hợp lý làm phát sinh những vướng mắc giữa các bên. Hợp đồng trọn gói có nhiều nội dung không rõ ràng, dẫn đến các cách hiểu khác nhau giữa các bên.
“Dự án có quy mô lớn và phức tạp, lần đầu áp dụng công nghệ và tiêu chuẩn mới của nước ngoài vào Việt Nam nhưng hợp đồng xác định thời gian 25 tháng với tổng giá trị trên 10,6 triệu Euro là không khả thi, khó đáp ứng và chưa lường hết được tính phức tạp khi thực hiện dự án. Đây là lần đầu tiên tư vấn Systra thực hiện dự án tuyến tàu điện ngầm ở Việt Nam nên còn nhiều lúng túng, chưa hiểu hết các quy định của luật pháp Việt Nam, dẫn đến mất nhiều thời gian để hai bên đi đến thống nhất cho từng nội dung, từng hạng mục”- kết luận chỉ rõ.
Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội chưa có đội ngũ chuyên gia với chuyên môn tầm quốc tế, có đủ năng lực để xem xét và phê duyệt, thường xuyên phải tham khảo, lấy ý kiến các cấp, các ngành dẫn đến làm chậm tiến độ dự án, tăng chi phí do kéo dài thời gian.
Mặt khác những yêu cầu không nhất quán của Ban Quản lý dự án Đường sắt đô thị Hà Nội làm cho tư vấn Systra gặp khó khăn.
Đáng chú ý, kết luận nêu rõ: “Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội không tin tưởng vào kinh nghiệm và trình độ quốc tế của tư vấn Systra. Ngược lại, tư vấn Systra cho rằng, Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội thiếu kinh nghiệm và loại hình thi công này làm chậm trễ thời gian thực hiện dẫn đến phát sinh nhiều chi phí; các yêu cầu luôn mâu thuẫn, những chỉ thị đưa ra không thể thực hiện dẫn tới tư vấn phải thực hiện hai lần”.
Việc thay thế đơn vị tư vấn khác tuy có được đề cập trong một số cuộc họp nhưng không khả thi và chưa thống nhất trong tập thể lãnh đạo.
Cơ quan thanh tra cho rằng việc tư vấn Systra tự kê khai thời gian chậm trễ, kéo dài làm căn cứ để tính tiền, trong đó có xác định lỗi của các bên, nhưng Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội chưa kiểm tra đã thanh toán tiền cho tư vấn theo bảng kê của tư vấn là thiếu cơ sở. Điều này cần phải được rà soát lại để xác định lỗi bên nào thì bên đó phải chịu trách nhiệm đối trừ theo quy định của pháp luật.
Nhận định việc điều chỉnh hợp đồng trọn gói tăng thêm trên 6,5 triệu USD là chưa đúng quy định nhưng Thanh tra Chính phủ đánh giá, thực tế tư vấn Systra có huy động nhân sự thực hiện các công việc thời điểm trước khi hợp đồng có hiệu lực.
Việc phân chia từ 4 gói thầu lớn ban đầu thành 9 gói thầu nhỏ hiện nay có phát sinh một số công việc phải tăng thêm. Hơn nữa do các nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến chậm trễ và kéo dài, theo đó phải bổ sung chi phí.
Sơ đồ toàn tuyến đường sắt đô thị Nhổn- ga Hà Nội.
Rà soát trách nhiệm của tư vấn và kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm
Tổng Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Chủ tịch UBND TP Hà Nội chỉ đạo chủ đầu tư dự án rà soát lại trách nhiệm của Tư vấn Systra trong việc thực hiện nhiệm vụ theo hợp đồng trọn gói trước khi điều chỉnh, để xác định chi phí thuộc trách nhiệm phần lỗi của vấn và thực hiện giảm trừ khi quyết toán.
Ngoài ra phải rà soát cả trách nhiệm vật chất của các đơn vị tư vấn có liên quan trong quá trình thực hiện dự án gây chậm trễ kéo dài, dẫn đến phát sinh tăng chi phí và thực hiện việc giảm trừ khi quyết toán hợp đồng.
“Tăng cường giám sát, quản lý tư vấn Systra để nâng cao chất lượng nhân sự, đặc biệt là nhân sự trong nước và chất lượng giám sát của tư vấn. Yêu cầu tư vấn hoàn thành các công việc của hợp đồng trọn gói. Đôn đốc các nhà thầu thi công các gói thầu đúng tiến độ quy định, trường hợp không đáp ứng năng lực phải kiên quyết loại bỏ ngay không để tình trạng chây ỳ thi công kéo dài”- Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh.
Bên cạnh đề nghị xử lý trách nhiệm đối với những tập thể, cá nhân có liên quan, Thanh tra Chính phủ yêu cầu Hà Nội giải quyết theo thẩm quyền đối với những nội dung tố cáo về dấu hiệu vi phạm pháp luật trong công tác thanh tra của Thanh tra TP Hà Nội.
Bộ Giao thông vận tải chỉ đạo các đơn vị liên quan kiểm tra, xem xét trách nhiệm trong việc thực hiện các công việc của dự án gây chậm trễ, dẫn đến tăng chi phí.
“UBND TP Hà Nội tổ chức kiểm điểm và chỉ đạo Ban quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Quy hoạch kiến trúc, Thanh tra TP Hà Nội kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân qua các thời kỳ có liên quan đến các vi phạm. Căn cứ kết quả kiểm điểm có biện pháp xử lý đối với những tập thể, cá nhân trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao.
Bộ Quốc phòng chỉ đạo Bộ Tư lệnh Công binh, Tổng công ty xây dựng Lũng Lô kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan đến các vi phạm trong việc thực hiện hợp đồng về rà phá bom mìn, vật nổ đoạn cầu cạn và khu vực depot”- cơ quan thanh tra kiến nghị.
