Tăng trưởng 2 con số và thách thức to lớn với bảo vệ môi trường

Loại bỏ quan điểm “bảo vệ môi trường sẽ làm cản trở tăng trưởng kinh tế”

Tiếp tục Kỳ họp thứ mười, Quốc hội đã dành cả ngày 28/10 thảo luận ở hội trường về báo cáo của Đoàn Giám sát và Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

Theo đánh giá của Đoàn Giám sát, việc tổ chức thực hiện đưa các chính sách của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đi vào cuộc sống đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Các mục tiêu, chỉ tiêu chủ yếu về môi trường đạt được trong giai đoạn từ năm 2022 đến nay có bước chuyển biến mạnh mẽ so với giai đoạn 2016-2021.

Các chỉ số về bảo vệ môi trường đã đóng góp quan trọng đưa chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam lên vị thế hàng đầu ở khu vực, với vị trí 54/166 quốc gia và vùng lãnh thổ (năm 2024), tăng 34 bậc so với năm 2016, xếp thứ hai trong ASEAN, chỉ sau Thái Lan và bỏ xa các nước còn lại trong khu vực.

Tuy nhiên, Phó trưởng đoàn giám sát Lê Quang Mạnh cho biết, tình trạng ô nhiễm môi trường còn xảy ra, vẫn diễn biến phức tạp, có thời điểm ở mức độ nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm không khí (do bụi mịn) tại các thành phố lớn. Chỉ số chất lượng không khí có thời điểm vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng xấu tới sức khỏe người dân, có những lúc Thủ đô Hà Nội, TP.HCM rơi vào nhóm đô thị ô nhiễm nhất thế giới. Chất lượng môi trường một số đoạn sông tập trung tại khu vực đông dân cư, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, làng nghề trên lưu vực sông Cầu, sông Nhuệ - Đáy, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải chậm được cải thiện.

Hạn chế tiếp theo được ông Mạnh đề cập là chưa hoàn thành chỉ tiêu về tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng được xử lý. Theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, đến năm 2025, 100% cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng phải được xử lý, nhưng đến tháng 9/2025, cả nước vẫn còn 38/435 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng chưa hoàn thành xử lý triệt để.

Báo cáo nêu rõ, Chính phủ, một số bộ, cơ quan có trách nhiệm trong việc chậm hoặc chưa ban hành quy định lộ trình chuyển đổi, loại bỏ phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, phương tiện giao thông gây ô nhiễm môi trường (theo khoản 7, Điều 65, Luật Bảo vệ môi trường); chậm ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt; chậm tổng kết, sửa đổi, bổ sung chính sách xã hội hóa trong lĩnh vực bảo vệ môi trường...

Đoàn Giám sát dẫn cảnh báo của các chuyên gia môi trường quốc tế, nếu GDP trong 10 năm tới tăng gấp đôi mà Việt Nam không quan tâm đúng mức tới công tác bảo vệ môi trường, thì ô nhiễm môi trường sẽ tăng gấp 3 lần so với hiện nay, GDP cứ tăng 1% thì thiệt hại do ô nhiễm môi trường sẽ làm mất đi 3%.

Ngoài những tổn thất về kinh tế, thì ô nhiễm môi trường còn tác động tiêu cực và trực tiếp đến sức khỏe con người, với tỷ lệ chi trả để bảo vệ chăm sóc sức khỏe của năm 2015 khoảng 0,3% GDP, tăng lên tới 1,2% GDP năm 2020. Điều này càng đặc biệt có ý nghĩa quan trọng khi Đảng và Nhà nước ta đang quyết tâm thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số, sẽ đặt ra những thách thức to lớn đến công tác bảo vệ môi trường để phát triển nhanh, bền vững.

Nêu nhiệm vụ, giải pháp đột phá, Đoàn Giám sát cho rằng, cần tiếp tục quán triệt sâu sắc quan điểm phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm xuyên suốt trong tư duy, tầm nhìn và định hướng phát triển bền vững đất nước, thống nhất trong nhận thức và hành động coi chi cho môi trường là đầu tư cho phát triển, bảo đảm an ninh môi trường; loại bỏ quan điểm “bảo vệ môi trường sẽ làm cản trở tăng trưởng kinh tế”.

“Kinh tế hóa môi trường, trong đó thiết lập cơ chế định giá tài nguyên, chi trả dịch vụ hệ sinh thái và nâng cao hiệu quả của công cụ thuế môi trường, phí môi trường, hạn ngạch phát thải; áp dụng triệt để nguyên tắc người được hưởng lợi từ môi trường có nghĩa vụ đóng góp tài chính cho hoạt động bảo vệ môi trường; người gây ô nhiễm, sự cố và suy thoái môi trường phải chi trả, bồi thường thiệt hại, khắc phục, xử lý”, Đoàn Giám sát kiến nghị.

Kiến nghị chi tối thiểu 1,5% tổng chi ngân sách cho môi trường

Thảo luận, nhiều đại biểu đánh giá cao kết quả giám sát, cũng như đồng tình với các kiến nghị của Đoàn Giám sát. Đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (Gia Lai) nói, ông rất ấn tượng với kết quả Đoàn Giám sát đã báo cáo, tuy nhiên kết quả giám sát về bảo vệ rừng trong giai đoạn vừa qua còn khá mờ nhạt.

“Đoàn Giám sát có nhấn mạnh đến phủ xanh những vùng rừng đã bị chặt phá. Vậy nhưng, việc cần nhất là bảo vệ những vùng rừng còn sót lại. Những cây lâu năm chính là lá phổi của chúng ta, cũng là cơ chế hữu hiệu để giữ đất và nước, tránh hiện tượng sạt lở, lũ lụt ngày càng diễn ra thường xuyên hơn, nghiêm trọng hơn ở khắp mọi vùng của đất nước”, ông Hiếu phát biểu.

Vị đại biểu Gia Lai nhấn mạnh, giá trị to lớn của rừng đã được khẳng định trong rất nhiều văn kiện của Đảng và Nhà nước, nhưng diện tích rừng tự nhiên vẫn bị thu hẹp từ năm này sang năm khác và chưa có dấu hiệu dừng lại. Thực trạng hiện nay cho thấy, kế hoạch chuyển đổi rừng cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ở nhiều tỉnh, thành phố Việt Nam vẫn đang được cân nhắc.

“Tôi thấy cần có các báo cáo cụ thể về tình hình bảo vệ rừng tự nhiên của Đoàn Giám sát, bao nhiêu rừng sẽ được sử dụng trong tương lai, kế hoạch phủ lại thế nào, những bất cập trong việc chi trả cho người dân bảo vệ rừng, điều tra tình trạng sử dụng gỗ quý tự nhiên làm bàn, ghế, tủ, giường... Rất nhiều con số có thể sử dụng để chứng minh chúng ta đang kiên quyết bảo vệ rừng và đã thu được những kết quả khả quan hay không trong thời gian vừa qua”, ông Hiếu nói.

Vị đại biểu Gia Lai nhấn mạnh, muốn bảo vệ rừng, phải đi vào gốc rễ, đó là rất nhiều dự án muốn lấy đất rừng và thói quen sử dụng gỗ quý tự nhiên vẫn tồn tại ở Việt Nam. “Rất nhiều nước trên thế giới đã ban hành luật tập trung vào nguyên nhân chủ yếu này. Na Uy có hẳn luật cấm phá rừng. Trung Quốc đang chặn đứng sa mạc hóa để phủ xanh. Chúng ta - một nước đứng top 5 thế giới về chịu ảnh hưởng bởi thiên tai, tiếp tục cho chuyển đổi rừng và hậu quả thảm hại khắp từ đồng bằng đến miền núi, nên rất cần lưu tâm đặc biệt đến vấn đề này”, đại biểu Lân Hiếu nêu quan điểm.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) dẫn nhiều số liệu tại báo cáo giám sát và khẳng định, môi trường Việt Nam đang ở “ngưỡng giới hạn chịu đựng”, nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn nhiều so với chi phí phòng ngừa.

Kiến nghị giải pháp, về cải cách thể chế, ông Bình cho rằng, cần kiến tạo tư duy phát triển xanh. Đã đến lúc xem môi trường là chỉ số năng lực điều hành quốc gia, không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật. “Đề nghị Quốc hội đưa GDP xanh, tăng trưởng carbon thấp, chỉ số sức khỏe môi trường (EPI) vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia. Sớm sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường, bổ sung Luật Kinh tế tuần hoàn, quy định rõ trách nhiệm sản phẩm từ khi sinh ra đến khi rời thị trường, để doanh nghiệp không thể đẩy chi phí ô nhiễm cho xã hội”, vị đại biểu Vĩnh Long nói.

Về đảm bảo nguồn lực và tài chính xanh, ông Bình kiến nghị Quốc hội quy định tỷ lệ chi tối thiểu 1,5% tổng chi ngân sách nhà nước cho môi trường, trong đó ít nhất 30% dành cho cấp huyện, xã - nơi đang thiếu hạ tầng xử lý chất thải.

Vị đại biểu Vĩnh Long nhấn mạnh, Chính phủ cần ban hành Chính sách tài chính xanh quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập Quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai.

“Bảo vệ môi trường không phải là sự đánh đổi với tăng trưởng, đó chính là nền tảng để phát triển lâu dài. Nếu chúng ta không hành động mạnh mẽ hôm nay, thì mai này mọi thành tựu kinh tế sẽ bị dòng nước ô nhiễm và không khí ngột ngạt cuốn trôi. Tôi tha thiết đề nghị Quốc hội sớm thông qua Nghị quyết giám sát chuyên đề về bảo vệ môi trường - một nghị quyết không chỉ mang ý nghĩa lập pháp, mà còn là cam kết chính trị cao nhất với thế hệ tương lai”, ông Bình phát biểu.

Nguyễn Lê
baodautu.vn