ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn - TP Hải Phòng
Môi trường chưa được đầu tư tương xứng
Thảo luận ở hội trường về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành” sáng nay, 28/10, nhiều đại biểu Quốc hội đề cập việc đánh đổi môi trường để lấy phát triển mà một số quốc gia mới nổi mắc phải.
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (TP.Hải Phòng) khẳng định lần nữa vai trò “trụ cột” của môi trường trong phát triển quốc gia, đồng thời đề nghị Chính phủ tiếp tục gửi thông điệp mạnh mẽ tới nhiệm kỳ mới: không đánh đổi môi trường để phát triển bằng mọi giá.
"Trong bối cảnh đặt mục tiêu tăng trưởng 8-10%/năm, thu hút đầu tư FDI, công nghiệp hóa mạnh mẽ…nhiệm kỳ mới phải đối mặt với bài toán lớn: phát triển mà không hủy hoại môi trường. Kết quả giám sát này là lời cảnh báo và là định hướng cho nhiệm kỳ sau, tránh rơi vào “chu kỳ đánh đổi” như nhiều quốc gia mới nổi đã từng mắc phải", đại biểu đề nghị.
Theo đại biểu, mục tiêu tăng trưởng 2 con số giai đoạn tới sẽ tạo áp lực rất lớn lên môi trường, bởi vì tăng trưởng cao đòi hỏi gia tăng khai thác tài nguyên, năng lượng, sản xuất công nghiệp, logistics, xây dựng hạ tầng. Vì vậy, nếu không kiểm soát chặt, sẽ làm bùng phát ô nhiễm, suy thoái hệ sinh thái, khủng hoảng sức khỏe cộng đồng, tăng chi phí khắc phục.
Trong khi đó, nếu mất môi trường là mất khả năng duy trì sản xuất, mất chất lượng sống và làm suy giảm năng suất xã hội. Do đó, môi trường là hạ tầng thiết yếu cho phát triển.
"Môi trường quyết định tính bền vững, chứ không phải tốc độ tăng trưởng. Một quốc gia có thể tăng GDP nhanh trong 5 - 10 năm, nhưng nếu đi kèm suy giảm chất lượng không khí; Ô nhiễm sông hồ, mất rừng, suy thoái đất; Chi phí y tế, thiên tai, mất đa dạng sinh học tăng vọt…thì cái giá phải trả sẽ triệt tiêu thành quả tăng trưởng, và đẩy xã hội vào vòng xoáy “phát triển rồi phá hủy rồi chữa cháy”. Ngoài ra, môi trường là nền tảng thu hút đầu tư chất lượng cao, không gây hủy hoại dài hạn. Các tập đoàn công nghệ cao, chuỗi cung ứng quốc tế đều yêu cầu tiêu chuẩn ESG - môi trường - khí hậu - phát thải. Nếu môi trường yếu kém, Việt Nam sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu. Ngược lại, một nền kinh tế xanh, có môi trường sống tốt sẽ là “lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên mới”. Do vậy, phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể bền vững nếu môi trường tiếp tục bị coi là “hậu kiểm”, “đi sau”, hay “chốt chặn rủi ro”, đại biểu Sơn khẳng định.
Theo đại biểu, hiện nay, môi trường chưa được đầu tư tương xứng. Tỷ lệ chi ngân sách cho sự nghiệp môi trường thấp, chỉ ~0,7% ngân sách nhà nước, nhiều địa phương dưới 0,3%, không đủ chi cho quan trắc, xử lý rác, truyền thông, thanh tra, thiếu chính sách đầu tư công cho hạ tầng xử lý chất thải liên vùng, quan trắc tự động, hệ thống cảnh báo môi trường.
Một thực tế nữa được đại biểu chỉ ra là đầu tư FDI chất lượng cao chỉ đến với những nơi có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng như: Apple, Samsung, Lego, Nike, Panasonic… đều đặt ESG và phát thải carbon là điều kiện tiên quyết. Dự án LEGO (vốn 1 tỷ USD tại Bình Dương cũ, nay là TP.HCM) chỉ đầu tư vì cam kết “điện tái tạo 100% và hệ thống tuần hoàn nước”. Nếu không có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng, nhất quán, Việt Nam sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu, kể cả khi có giá nhân công rẻ. Vì thế, môi trường minh bạch là “hạ tầng thể chế” hấp dẫn đầu tư, chứ không phải chi phí cản trở. Chính môi trường là động lực cho đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp công nghệ nội địa. Không đợi có công nghệ rồi mới bảo vệ môi trường, mà chính môi trường sẽ tạo nhu cầu công nghệ.
Kiến nghị tăng đầu tư công và tăng chi ngân sách cho môi trường
Để tiếp tục hoàn thiện dự thảo Nghị quyết giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật bảo vệ môi trường có hiệu lực thi hành”, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn cho rằng, cần tiếp tục thể chế hóa nguyên tắc môi trường là trụ cột bắt buộc trong 3 trụ cột phát triển bền vững.
Thứ nhất, tập trung phát triển công nghiệp môi trường - như một ngành kinh tế độc lập. Đây là nền tảng để Việt Nam tự chủ thiết bị, công nghệ, dịch vụ xử lý - tái chế - quan trắc thay vì lệ thuộc nhập khẩu, tạo chuỗi giá trị công nghiệp xanh - thu hút đầu tư chất lượng cao, làm nền cho kinh tế tuần hoàn, xuất khẩu công nghệ môi trường trong tương lai.
Thứ hai, triển khai kinh tế tuần hoàn - thay đổi mô hình sản xuất - tiêu dùng. Điều này giúp giảm phát thải, giảm áp lực tài nguyên và xử lý rác, tạo ra mô hình tăng trưởng mới ít tài nguyên - ít carbon - nhiều giá trị.
Thứ ba, lồng ghép môi trường vào quy hoạch, đầu tư công, áp dụng công cụ tài chính và kinh tế môi trường. Biến môi trường thành hành vi kinh tế thông qua phí - thuế - tín chỉ - đấu giá - thị trường, giảm phụ thuộc NSNN - thúc đẩy xã hội hóa.
Thứ tư, xây dựng hệ thống dữ liệu, quan trắc, chỉ số môi trường quốc gia. Điều này giúp Quốc hội, Chính phủ, người dân giám sát được chất lượng môi trường, tiến độ cam kết xanh.
Thứ năm, kết nối chính sách môi trường với hội nhập và đầu tư xanh. Các hiệp định EVFTA, CPTPP, JETP, CBAM… đều ràng buộc tiêu chuẩn môi trường, doanh nghiệp không đáp ứng sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng, thị trường xuất khẩu.
Cũng theo đại biểu, cần tăng đầu tư công và chi ngân sách cho môi trường. Quy định tỷ lệ tối thiểu 1% tổng chi NSNN dành cho sự nghiệp môi trường - có theo dõi công khai. Bố trí vốn đầu tư công trung hạn cho các dự án: xử lý chất thải liên tỉnh, sàn tín chỉ carbon, quan trắc tự động. Cân nhắc hình thành Quỹ đầu tư môi trường xanh quốc gia, cho vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp môi trường.
Ngoài ra, cần xây dựng hệ thống công cụ kinh tế môi trường. Điều chỉnh và thực hiện thu phí xả thải tại các khu công nghiệp, đô thị cho phù hợp. Vận hành sàn tín chỉ carbon quốc gia chậm nhất đầu năm 2026. Áp dụng bảo hiểm môi trường, đấu thầu dịch vụ môi trường công khai, hợp đồng môi trường theo kết quả. Gắn môi trường với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Tạo “áp lực thị trường” từ hội nhập quốc tế - gắn thực thi môi trường với cam kết ESG, Net Zero, CBAM… - để doanh nghiệp bắt buộc tuân thủ theo chuỗi cung ứng toàn cầu...
