Tái khởi động nền kinh tế, cơ hội cho tài chính tiêu dùng

Về hành lang pháp lý nói chung, Luật sư Thanh Đức cho biết, thị trường tài chính tiêu dùng phát triển nhưng hành lang pháp lý vẫn nhiều điểm dậm chân tại chỗ, thậm chí còn đi thụt lùi. Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cần có Luật riêng cũng tương tự như vậy với thị trường tài chính tiêu dùng.

“Coi tài chính tiêu dùng như ngân hàng là không phù hợp trong khi các công ty tài chính tiêu dùng không được huy động vốn từ dân. Đó là một trong những lý do mà các công ty tài chính tiêu dùng “vừa chơi vừa run”, còn cho vay nặng lãi hoạt động tốt bởi lách luật ngoạn mục”, Luật sư Thanh Đức nói.

Về vấn đề lãi suất, ông Tú Anh cho rằng, yêu cầu ngân hàng đang phải hạ lãi suất nhưng nếu nhìn vào việc hạ lãi suất mà cho vay được các ngân hàng chắc chắn sẽ làm. Vấn đề ở đây là hạ thêm lãi suất 1% không tăng trưởng được tín dụng thì cũng chưa hạ lãi suất. Nhưng dần dần với thời gian có thể hạ lãi suất khi kinh tế đang đi xuống và như hiện nay lãi suất liên ngân hàng đang giảm mạnh.

“Vấn đề ở đây là nhu cầu thị trường. Khi nào nhu cầu thị trường đủ mọi việc sẽ đến”, ông Tú Anh nói.

Trong trao đổi, ông Hoè đề xuất: “16 công ty tài chính tiêu dùng nên thành lập Hiệp hội Tài chính tiêu dùng. Cần gây dựng lại Luật Hợp đồng kinh tế. Xu hướng lẫn lộn tín dụng tiêu dùng và cho vay thế chấp cần phải rạch ròi trong thời gian tới để hướng tới một thị trường tài chính tiêu dùng phát triển. Đặc biệt, đây là cơ hội vàng để giảm lãi suất”.

Về kiến nghị và gợi ý hướng hoàn thiện thị trường tài chính tiêu dùng, bà Vy cho biết, hiện nay Trung tâm tín dụng CIC là nơi thu nhận, lưu trữ, phân tích, xử lý, dự báo thông tin tín dụng của cá nhân, tổ chức nhằm phục vụ cho hoạt động của ngân hàng, tổ chức tín dụng.

Để các công ty tài chính có nhiều dữ liệu trong quá trình thẩm định và duyệt vay đối với Khách hàng thì việc ứng dụng big data rất quan trọng. Nếu CIC có thể cập nhật thêm về dữ liệu thể hiện hành vi thanh toán chi phí tiêu dùng của khách hàng như thông tin bảo hiểm xã hội, thông tin nộp thuế thu nhập cá nhân, thông tin thanh toán/nợ hóa đơn… thì các thông tin này rất hữu dụng cho tổ chức tín dụng để bảo đảm hoạt động cho vay đối với Khách hàng cá nhân được thực hiện đúng đối tượng để từ đó hạn chế tối đa nợ xấu. 

Trong 40 công ty đang hoạt động cho vay bằng hình thức P2P (cho vay ngang hàng), điều kiện cho vay dưới chuẩn của các công ty tài chính, dễ dàng và nhanh chóng. Thông tin khách hàng vay không được cập nhật CIC. Vì thế, khi khách hàng nộp hồ sơ tại công ty tài chính thì rất khó xác định được tình trạng tín dụng của khách hàng đó và có thể ra sai quyết định duyệt vay.

"Các công ty đang hoạt động cho vay bằng hình thức P2P cho vay dễ dàng vô hình trung đã làm thay đổi hành vi vay tiền và trả nợ của khách hàng ngày càng xấu hơn. Theo đó, cần có khuôn khổ pháp lý riêng cho nhóm công ty này để có chế tài quản lý hoạt động và kiểm tra được lịch sử nợ của Khách hàng vay tại đây", bà Vy kiến nghị.

Cũng theo bà Vy, cần khuyến khích tất cả công ty tài chính tham gia Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, phân nhóm công ty tài chính và có diễn đàn chuyên đề riêng cho tổ chức tín dụng. Bên cạnh đó, tạo một sân chơi mới, liên kết phối hợp giữa các công ty tài chính để chia sẻ các thông tin khách hàng gian lận, nhóm nhân viên gian lận cấu kết khách hàng trục lợi công ty tài chính…

Tùy theo khẩu vị rủi ro mà một số công ty tài chính nới lỏng quy định về số lượng tổ chức tín dụng mà khách hàng đang vay, nên cho khách hàng vay thêm dù khách hàng đang có nhiều khoản nợ tại các công ty tài chính khác, dẫn đến tình trạng khách hàng mất khả năng thanh toán nợ do vay quá nhiều, phát sinh nợ xấu. Đây cũng là vấn đề cần được quản lý.

Chia sẻ về chính SHB Finance, bà Vy cho biết, ngay từ năm đầu hoạt động, Công ty đã xây tương đối hoàn chỉnh bộ máy vận hành khung khá vững và hoạt động đúng định hướng của Ngân hàng mẹ SHB đề ra.

Do đó, trong giai đoạn căng thẳng của dịch bệnh Covid-19, SHB Finance luôn bám sát thông tin thị trường, phân tích và tìm giải pháp tốt nhất cho các kịch bản tùy theo diễn tiến của dịch bệnh Covid-19, với mục tiêu đưa công ty hoạt động an toàn trong thời gian dịch bệnh hơn là tìm kiếm lợi nhuận.

Sau khi có thể ổn định để vượt qua giai đoạn căng thẳng do dịch Covid thì doanh nghiệp sẽ đủ đề kháng tăng tốc vào quý III, quý IV của 2020. 

 Câu chuyện nhức nhối của các công ty tài chính hiện nay bà Vy nhấn mạnh, đó là vấn đề pháp lý.

"Hoạt động cho vay của công ty tài chính tuân thủ theo quy định tại Thông tư số 39/2016/TT-NHNN điều chỉnh về hoạt động cho vay tín dụng cá nhân", bà Vy nhấn mạnh và cho biết, Thông tư quy định rõ trách nhiệm của bên cho vay cũng như khách hàng đi vay.

Mặc dù công ty tài chính phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Ngân hàng Nhà nước trong hoạt động cho vay đối với khách hàng cá nhân, nhưng các quy định pháp luật hiện hành lại chưa đầy đủ và chặt chẽ để bảo vệ quyền lợi của công ty tài chính trong hoạt động thu hồi nợ của các khách hàng không trả nợ đúng hạn do cố tình chiếm dụng tiền vay của công ty tài chính. 

Thực trạng trên dẫn đến việc các công ty tài chính đều tự xây dựng cho riêng mình nhiều cách thu hồi nợ khác nhau để có thể thu hồi vốn đã bị khách hàng chiếm dụng không đúng quy định pháp luật. Điều này vô hình trung đã làm cho hình ảnh của các công ty tài chính bị xấu đi từ góc độ quan hệ với khách hàng cũng như cách nhìn nhận vấn đề của giới truyền thông. 

"Thậm chí, có trường hợp khách hàng chậm trả nợ hoặc không muốn trả nợ đã hành hung nhân viên thu hồi nợ tại địa bàn khi được yêu cầu trả nợ. Do chưa có những quy định pháp lý chặt chẽ nên các sự vụ này vẫn chưa được chính quyền địa phương nơi xảy ra vụ việc giải quyết thỏa đáng. Vì lẽ đó, thiệt hại cả về vật chất lẫn con người lại thuộc về Công ty Tài chính", bà Vy nói. 

Việc không trả nợ đúng hạn của một nhóm khách hàng làm phát sinh các khoản nợ quá hạn, nơ xấu tại công ty tài chính. Với tiêu chí hạn chế tối đa các ghi nhận lịch sử tín dụng xấu đối với khách hàng cũng như hạn chế tối đa mức trích lập dự phòng cao đối với các khoản nợ quá hạn theo quy định của NHNH thì các công ty tài chính luôn phải dùng nhiều biện pháp ở các mức độ khác nhau để tối đa hóa việc thu hồi nợ nhưng vẫn phải bảo đảm tuân thủ Thông tư số 18/2019/TT-NHNN của NHNN quy định về việc nhắc nợ, đòi nợ. Điều này cũng tạo ra không ít khó khăn đối với hoạt động thu hồi nợ nói riêng của công ty tài chính.

“Với thực trạng nêu trên, các công ty tài chính mong muốn Ngân hàng Nhà nước có nhiều chế tài pháp lý chặt chẽ hơn nữa đối với các khách hàng không trả nợ đúng hạn để các công ty tài chính có thể xây dựng các phương án thu hồi nợ an toàn, toàn diện và hiệu quả hơn nữa”, bà Vy nói.

Trao đổi tại Toạ đàm, bà Trần Thanh Nữ Tường Vy, Phó tổng giám đốc SHB Finance cho biết, khá lạc quan và có niềm tin đối với thị trường tài chính tiêu dùng.

Bà Vy phân tích, thành công hiện tại của Việt Nam trong công tác kiểm soát dịch bệnh Covid-19 đã được giới truyền thông quốc tế đánh giá cao và có nhiều lời khen ngợi. Từ đó mở ra rất nhiều cơ hội phát triển đối với nền kinh tế Việt Nam thời kỳ hậu Covid-19.

Trước các dự báo thuận lợi về sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam trong ngắn hạn và trung hạn sau dịch Covid-19, bức tranh phục hồi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp Việt ngày càng rõ nét hơn.

Theo khảo sát của SHB Finance đối với hơn 6.000 doanh nghiệp trên toàn quốc, thì tỷ lệ doanh nghiệp hoạt động bình thường trong tháng 5 tăng 13% so với tháng 4 và chiếm hơn 85%. Nhóm doanh nghiệp bị giải thể, sắp giải thể, ngừng hoạt động không dao động nhiều giữa hai tháng, vẫn ở mức dưới 4%. 

Đối tượng khách hàng của tổ chức tín dụng chính là người lao động phân khúc trung bình thấp, đây cũng là nhóm dễ bị tổn thương, mất giảm thu nhập khi doanh nghiệp bất ổn. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp có thể quay lại hoạt động sản xuất kinh doanh và tạo lại công ăn việc làm cho người lao động, thì bài toán dần dần được tháo gỡ.

Bà Trần Thanh Nữ Tường Vy, Phó tổng giám đốc SHB Finance

"Chúng tôi dự báo nhu cầu vay vốn tiêu dùng sẽ tăng trở lại từ tháng 5/2020. Vấn đề là xác định được khách hàng nào có thể đủ chuẩn để cho vay”, bà Vy nói.

"Trong tổng dư nợ tín dụng tiêu dùng (1,68 triệu tỷ đồng nêu trên), dư nợ của các CTTC chiếm khoảng 7,7% (tương đương 130.000 tỷ đồng), còn lại là từ các NHTM (chiếm 88%) và các tổ chức tài chính khác (khoảng 4%)", ông Lực nhấn mạnh.

TS. Cấn Văn Lực trao đổi tại Tọa đàm.

Đồng thời, ông Lực nêu ra 6 thách thức với các công ty tài chính.

Thứ nhất, hành vi vay nợ của người dân, đặc biệt người trẻ tuổi đã thay đổi. Cần thiết kể sản phẩm, chiến lược kinh doanh phù hợp hơn trong giai đoạn mới.

Thứ hai, vẫn thủ công trong hoạt động nhiều, năng suất lao động thấp. Cụ thể, 3 công ty tài chính lớn nhất chiếm 77% thị phần thuê 50.000 nhân viên trong khi quản lý dư nợ khoảng 90.000 tỷ đồng.

Thứ ba, vấn đề thu nợ đã được chấn chỉnh.

Thứ tư, giáo dục tài chính đẩy mạnh hơn để người dân không vay tín dụng đen, nâng cao ý thức trả nợ, giáo dục tài chính từ cấp 3.

Thứ năm, hợp tác phối hợp giữa các ngân hàng thương mại và công ty tài chính hơi yếu thời gian qua.

Làm rõ hơn về khái niệm tài chính tiêu dùng, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV cho biết, tài chính tiêu dùng (consumer finance) nên được hiểu là một phần của tín dụng tiêu dùng (consumer credit).

Theo đó, thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam chính thức bắt đầu kể từ cuối những năm 1990, khi lĩnh vực cho vay này được các ngân hàng thương mại thực hiện như một phần của các sản phẩm ngân hàng bán lẻ. Tuy nhiên, thị trường chỉ thực sự phát triển nhanh từ năm 2007 đến nay với sự tham gia của các công ty tài chính tiêu dùng.

Theo TS. Lực, dự địa tài chính tiêu dùng rất lớn nếu nhìn về quy mô và mạng lưới hoạt động: hiện nay chưa có thống kê cụ thể, nhưng ước tính, dư nợ tín dụng tiêu dùng đến cuối năm 2019 khoảng 1,68 triệu tỷ đồng (gấp 7 lần so với mức 230.000 tỷ đồng năm 2012).

Tỷ trọng tín dụng tiêu dùng trong tổng dư nợ nền kinh tế khoảng 20,5%, gấp 2,5 lần so với năm 2012 (khoảng 8%). Mức tăng trưởng của tín dụng tiêu dùng khoảng 20% mỗi năm là tương đối tích cực so với tín dụng toàn ngành (khoảng 14-15%). Tuy nhiên, nếu bóc tách phần tín dụng phục vụ mua nhà, sửa nhà (khoảng 40% tổng tín dụng tiêu dùng), thì dư nợ tín dụng tiêu dùng cuối năm 2019 chỉ khoảng 12,3% tổng dư nợ nền kinh tế.

Trao đổi về vấn đề này, ông Trương Thanh Đức, Chủ tịch Công ty Luật BASICO cho biết, thực tế nhu cầu cho vay bên ngoài quá lớn khi nhìn vào tín dụng đen vẫn đang phát triển, nếu chuyển sang cho vay chính thống được phần tín dụng đen sẽ cho thấy không có lý do lo lắng đối với thị trường tài chính tiêu dùng.

“Thực tế, nhu cầu cho vay kênh chính thống vẫn tiềm năng, nhiều điểm sáng, có nhiều ưu thế, ổn định và phát triển trong thời gian tới”, ông Đức nói.

TS. Võ Trí Thành, chuyên gia kinh tế cho biết, đại dịch Covid-19 khiến nền kinh tế gặp khó khăn, tuy nhiên, Việt Nam là quốc gia đặc thù với tiết kiệm khoảng 25-30%.

Đánh đồng tiêu dùng cá nhân và cho vay cá nhân là không phù hợp, bởi đánh giá rủi ro sẽ khác nhau. Tiêu dùng cá nhân một nửa là bất động sản, trong đó đầu tư và đầu cơ không nhỏ. Tổng tín dụng ngân hàng cho vay liên quan đến bất động sản là gần 20% năm 2019, trong đó 1/3 là chủ đầu tư dự án và còn lại là khách hàng. Rủi ro trong đầu tư và đầu cơ lớn.

Trên cơ sở đó, ông Thành đề xuất, cơ hội cho thị trường tài chính tiêu dùng là rất lớn, dân số trẻ nên hành vi tiêu dùng rất quan trọng nhưng cho vay tiêu dùng dựa vào tầng lớp trung lưu nhiều. Do đó, cần phải hiểu về tiêu dùng của người dân rất nhiều và cần cân đối lại.

Ngoài ra, với công nghệ hiện nay, có thể đưa vào những sản phẩm phù hợp hơn với nhiều đối tượng, tương tác nhiều hơn với khách hàng để hạn chế rủi ro tín dụng đen.

Bên cạnh đó, hiện nay, Luật cơ bản sử dụng là Bộ luật Dân sự áp cho tài chính tiêu dùng trong khi các quốc gia khác không ứng xử như vậy. Về dài hạn, Việt Nam cần Luật Bảo vệ Tiêu dùng tài chính.

Với các khách hàng có nhu cầu vay vốn, ông Đức cho rằng, tăng cường học hỏi để nâng cao kiến thức tài chính cá nhân để có thể lập kế hoạch tài chính (thu nhập, chi tiêu và dự trữ) cả trong ngắn hạn và dài hạn để chủ động xác định quy mô món vay sao cho tiêu dùng quá mức và đảm bảo khả năng trả nợ.

Ngày nay, với sự phát triển và hỗ trợ của công nghệ thông tin, mọi cá nhân có thể tiếp cận một cách khá dễ dàng với các kiến thức và kỹ năng về tài chính và quản lý tài chính cá nhân, từ các bài giảng hay những tư vấn trực tuyến online của các chuyên gia và tổ chức tín dụng;

Đối với Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan quản lý, PGS. Đặng Ngọc Đức cho rằng, Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước cần hoàn thiện các cơ sở pháp lý vừa có thể khuyến khích nhưng vẫn có thể quản lý một cách chặt chẽ và minh bạch hoạt động tín dụng tiêu dùng. Trước hết là việc nghiên cứu và công bố một chương trình cho vay tiêu dùng hỗ trợ người dân có nhu cầu vượt qua khó khăn dịch bệnh Covid-19 hiện nay.

Đa số các chuyên gia tài chính và các nhà quản lý được hỏi đều thống nhất rằng việc các tổ chức tín dụng triển khai các sản phẩm cho vay tiêu dùng đặc biệt, hướng tới đối tượng khách hàng đặc biệt là một trong những giải pháp cơ bản cần được khuyến nghị nhằm mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng tín dụng tiêu dùng. 

Song song với hoàn thiện các quy định hiện hành về tín dụng tiêu dùng, theo ông Đức, cơ quan quản lý cần bổ sung thêm một số quy định mới, sao cho có thể hỗ trợ về cơ sở pháp lý để các tổ chức tín dụng phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng.

Một cách cụ thể hơn, Ngân hàng Nhà nước nên có quy định riêng về việc đánh giá, phân loại hay xếp hạng các tổ chức tín dụng tín dụng khi tham gia và thực hiện cho vay “dưới chuẩn” và không đánh giá hay phân loại chất lượng tín dụng theo các chuẩn mực và thông lệ như các món vay thông thường. 

Cũng theo PGS. Đức, trên cơ sở tham khảo, học tập kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc phát triển tín dụng tiêu dùng. Theo đó, các quy định của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước cần thể hiện sự khuyến khích hỗ trợ rõ ràng, cụ thể có thể cho các tổ chức tín dụng tự cân đối, hay cho phép tách cho vay tiêu dùng và cho vay sản xuất kinh doanh, quy định về hạch toán riêng về thu nhập và rủi ro tín dụng…

“Đặc biệt, là vai trò của chính quyền địa phương và các tổ chức đoàn thể bao gồm các tổ chức chính trị, xã hội, các tổ chức quần chúng, các tổ chức nghề nghiệp… là rất quan trọng đối với việc phát triển tín dụng tiêu dùng tín chấp”, ông Đức nói.

Từ các thách thức trên, ông Đức đưa ra một số khuyến nghị nhằm phát triển tín dụng tiêu dùng giai đoạn 2020 - 2025 đối với các công ty tài chính và các ngân hàng thương mại.

Thứ nhất, xây dựng và phát triển chương trình cho vay tiêu dùng với những mục tiêu, khách hàng và sản phẩm mới một cách có chọn lọc và cụ thể.

Trước hết về đối tượng khách hàng nên bổ sung thêm những người có nhu cầu tài chính chính đáng cho các mục đích tiêu dùng nói chung và các mục đích tiêu dùng đặc biệt và cấp bách như khám, chữa bệnh, tổ chức tang lễ, đám cưới...; các hộ sản xuất, khởi nghiệp; các doanh nghiệp siêu nhỏ... Đây là những đối tượng không thể đáp ứng các điều kiện vay vốn thông thường theo quy định của Ngân hàng Nhà nước cũng như của các ngân hàng thương mại và các công ty tài chính. 

Toàn cảnh cuộc Tòa đàm.

Thứ hai, nâng cao chất lượng cán bộ tín dụng tiêu dùng không chỉ giỏi về chuyên môn mà còn phải thực sự am hiểu về những đặc điểm về nhu cầu và tâm lý khách hàng để có thể tư vấn một cách đầy đủ, chính xác và hiệu quả nhất.

Ngoài ra, cán bộ tín dụng còn phải là những “cầu nối” sao cho các công ty tài chính và các ngân hàng thương mại có thể tiếp cận và đáp ứng tốt nhất nhu cầu về tài chính, rất đa dạng của khách hàng. “Thực sự vì người tiêu dùng”.

Thứ ba, nghiên cứu thiết kế các sản phẩm tín dụng tiêu dùng ứng dụng công nghệ tài chính, sao cho có thể thỏa mãn nhu cầu tài chính chính đáng của các đối tượng khách hàng mục tiêu nêu trên. Song song với phương thức cho vay truyền thống, các công ty tài chính và các ngân hàng thương mại nên triển khai “thí điểm” các sản phẩm cho vay ứng dụng công nghệ “fintech” cũng như tạo ra một “flatform” giống như các công ty cho vay ngang hàng. “Tăng tiện ích, tiết giảm chi phí giúp giảm lãi suất cho vay”.

Ông Đức nên ra một số thách thức đối với phát triển tín dụng tiêu dùng trong thời gian tới. Cụ thể:

Thứ nhất, cho vay tiêu dùng luôn phải đối diện với nguy cơ rủi ro cao. Có thể thấy cho vay tiêu dùng ở các nước phát triển cũng như Việt Nam chủ yếu là cho vay tín chấp.

Với những quy định của Ngân hàng Nhà nước, nên cho vay tiêu dùng tín chấp chủ ở Việt Nam phần lớn do các công ty tài chính triển khai và luôn phải đương đầu với nguy cơ rủi ro tiềm ẩn.

Việc phát triển cho vay tiêu dùng trong thời gian tới cần phải có sự vào cuộc của các ngân hàng thương mại, trong trường hợp đó, NHNN cần có những thay đổi, bổ sung và hoàn thiện để khuyến khích các ngân hàng thương mại có thể gia tăng cho vay tiêu dùng khi có thể đảm bảo về chất lượng tín dụng và cân đối với khả năng chịu đượng tổn thất.

Thứ hai, khác với các nước phát triển ở châu Âu và Mỹ, cho vay tiêu dùng thường tập trung vào 4 sản phẩm quan trọng, nhưng ở Việt Nam chỉ có 2 sản phẩm phổ biến đó là cho vay mua nhà (đầu tư bất động sản), sửa nhà chiếm tỷ lệ cao với gần 50% dư nợ tín dụng tiêu dùng, và vay để mua ô tô chỉ khoảng 10%. Trong khi 2 sản phẩm khác là thẻ tín dụng và cho vay sinh viên lại chưa phổ biến. 

Điều đáng chú ý là sự tập trung chủ yếu vào mua nhà, mua ô tô có thể xuất hiện thêm tình trạng vay vốn của nhiều tập đoàn bất động sản. Các tập đoàn này cho cán bộ công nhân viên làm hồ sơ vay vốn để mua nhà của chính tập đoàn để tạo ra nhu cầu ảo và được thống kê vào tín dụng tiêu dùng nhưng không tạo ra tăng trưởng kinh tế cũng như không tạo ra thanh khoản của thị trường bất động sản. Do đó, cho vay tiêu dùng cần phải được giám sát chặt chẽ để không xảy ra rủi ro và tiềm ẩn khả năng vỡ nợ. 

Thứ ba, tín dụng tiêu dùng tập trung vào nhu cầu mua và sửa nhà, mua ô-tô, các phương tiện đi lại và mua hàng điện máy, điện tử nhưng việc mở rộng dư nợ những sản phẩm cho vay này đang gặp một số khó khăn.

Ngân hàng Nhà nước đã siết chặt hơn đối với cho vay mua nhà theo quy định tại Thông tư 41 thông qua việc thay đổi hệ số rủi ro và tỷ lệ thu nhập của người vay. Đối với các tổ chức tín dụng chưa thực hiện theo Thông tư 41, Ngân hàng Nhà nước dự định ban hành quy định mới nhằm nâng hệ số rủi ro đối với các khoản vay đảm bảo bằng bất động sản có dư nợ gốc trên 1.5 tỷ đồng lên 100-150%.

Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước cũng đang lấy ý kiến dự thảo quy định giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn tối đa cho phép xuống 30% trong vòng 3 năm tới. Các động thái này về cơ bản dự kiến sẽ khiến vay mua nhà bị ảnh hưởng từ đó ảnh hưởng đến tín dụng tiêu dùng nói chung.

Các khoản vay khác như phương tiện đi lại và điện tử, điện máy cũng chiếm tỷ trọng cao do các TCTD đang tiếp cận khách hàng chủ yếu thông qua các kênh bán lẻ hiện đại theo chuỗi hoặc thương mại điện tử, vốn đem lại hiệu quả cao và giúp tiết kiệm được chi phí quản lý. Tuy nhiên, sự có mặt của họ tại các kênh chuỗi đang trở nên dày đặc, trong khi nhu cầu tiêu thụ xe máy, điện thoại, điện máy đang dần bão hòa.

Theo dữ liệu của Euromonitor, doanh số hàng điện tử, điện máy năm 2018 giảm còn 11.0% so với mức bình quân 13.9% trong 5 năm trước. Ngoài ra, VAMM (Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam) cũng ghi nhận mức tăng trưởng số lượng xe máy tiêu thụ chậm lại trong hai năm qua và thậm chí trong quý 1 vừa rồi còn có tăng trưởng âm so với cùng kỳ.

Thứ tư, ngoài các khoản vay trên, các khoản vay có mục đích khác hiện vẫn chiếm tỷ trọng khá khiêm tốn, một phần do yêu cầu nhiều nguồn lực hơn trong phát triển quan hệ với các nhà cung cấp, tiếp cận với khách hàng và xử lý thủ tục vay.

Trong khi đó, cho vay bằng tiền mặt dự kiến cũng sẽ bị hạn chế khi các cơ quan quản lý đang có ý định siết chặt hơn giải ngân trực tiếp cho khách hàng. Do vậy, việc mở rộng dư nợ tín dụng tiêu dùng nói chung sẽ trở nên khó khăn hơn so với giai đoạn trước.

Thứ năm, không thể không kể đến tác động của đại dịch Covid-19 đã gây ra những tác động hết sức nghiêm trọng.

Kể từ cuối tháng 2 năm 2020, đại dịch bệnh Covid-19 đã lây lan đến Việt Nam và sau đó tác động nghiêm trọng đến đời sống của người dân và nền kinh toàn cầu. Chứng kiến đại suy thoái và khủng hoảng kinh tế đã được dự đoán là còn nghiêm trọng hơn rất nhiều những gì đã xảy ra trong giai đoạn lịch sử 1929-1933.

Tăng trưởng kinh tế ở nhiều nước được dự báo ở mức âm, thậm chí có thể chứng kiến những sự “đổ vỡ”, trong khi thất nghiệp sẽ tăng rất mạnh. Khi thu nhập của toàn bộ nền kinh tế giảm thấp, thu nhập khả dụng của mỗi cá nhân đều bị giảm thiểu và nhu cầu tiêu dùng cũng bị tiết giảm.

Theo đó, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp cũng như quy mô hoạt động của các cơ sở kinh doanh và cung cấp dịch vụ khác cũng sẽ gặp khó khăn trong duy trì quy mô hoạt động, thậm chí phá sản.

Như vậy, Covid-19 không chỉ làm suy thoái kinh tế mà còn thay đổi cả thói quen và đời sống của người dân, do vậy sẽ gây ra tác động kép đối với tín dụng tiêu dùng, cả về nhu cầu sụt giảm và khả năng thu nợ của các công ty tài chính cũng như của các ngân hàng thương mại.  

Đề cập đến vấn đề dài hạn của thị trường tài chính tiêu dùng, PGS.TS Đặng Ngọc Đức, Nguyên Viện trưởng Viện Ngân hàng tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, còn nhiều cơ hội cho ngành tài chính tiêu dùng, không cần so sánh xa mà các quốc gia quanh Việt Nam khu vực Đông Nam Á.

Theo ông Đức, mặc dù đã đạt tới quy mô hơn 1 triệu tỷ đồng và chiếm khoảng 20,5% tổng dư nợ của nền kinh tế song tiềm năng và cơ hội của tín dụng tiêu dùng vẫn rất lớn. 

Từ phía cầu, nhờ tăng trưởng kinh tế ổn định và ở mức cao trong những năm qua, thị trường tiêu dùng của Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục duy trì tăng trưởng cao và ổn định trong những năm tới. Trong khi Euromonitor cũng đưa ra dự báo rằng GPD thực của Việt Nam kỳ vọng sẽ tăng 91.4% trong giai đoạn 2019 - 2030.

Ngoài ra, Vietstock tổng hợp nghiên cứu của Công ty Chứng khoán Rồng Việt từ nghiên cứu của Nielsen (2019) cho thấy, chỉ số niềm tin của người tiêu dùng Việt Nam năm đã đạt mức cao nhất là (129) vào quý III/2018, chỉ sau Phillipines (133) và Ấn Độ (132).

Như vậy, có thể nhận định rằng về phía cầu, tiềm năng tăng trưởng của tiêu dùng và cơ hội cho sự phát triển của tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam trong thời gian tới là rất khả quan.

Trong khi đó, từ phía cung, các công ty tài chính và các ngân hàng thương mại chưa thể đáp ứng được nhu cầu vay tiêu dùng hiện tại vì những lý do khác nhau, cả khách quan và chủ quan. Thực tế cho thấy, chỉ một phần số lượng khách hàng có thể tiếp cận vay tiêu dùng tại các ngân hàng thương mại và công ty tài chính và khi tiếp cận được thì cũng chỉ một phần nhu cầu vay tiêu dùng được đáp ứng, đặc biệt là sinh viên, nông dân.

Theo Vietstock (2019), chỉ khoảng 50% khách hàng của công ty tài chính và 60% khách hàng của ngân hàng thương mại được vay và chỉ được đáp ứng dưới 2/3 nhu cầu vay. Về mặt chủ quan, các ngân hàng thương mại luôn quan ngại nguy cơ rủi ro cao khi khách hàng vay tiêu dùng chủ yếu là những người có thu nhập thấp và trung bình, không có tài sản thế chấp và không đáp ứng các quy định khắt khe và chuẩn cho vay của các ngân hàng thương mại.

Các công ty tài chính tuy áp dụng các tiêu chuẩn thấp hơn và hướng tới các khách hàng không đáp ứng chuẩn của ngân hàng thương mại song lãi suất lại cao hơn và nguồn cung cũng có hạn.

Về mặt khách quan, quy mô cho vay tiêu dùng cũng là một trong những nội dung quản lý hoạt động của các ngân hàng thương mại và các công ty tài chính của Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chức năng.

Do vậy, nhu cầu vay tiêu dùng thuộc nhóm “dưới chuẩn" chưa được đáp ứng trên thực tế là rất lớn, rất đa dạng và cũng rất cấp thiết. Đây là cơ sở tồn tại các hoạt động tín dụng không chính thức, đặc biệt là tín dụng đen.  

"Như vậy, nhu cầu vay tiêu dùng còn rất lớn khi tiềm năng tiêu dùng được đánh giá là tăng trưởng tốt, tỷ lệ khách hàng có thu nhập thấp và có nhu cầu vay tiêu dùng còn được thống kê là khá lớn chưa được tiếp cận các ngân hàng thương mại và các công ty tài chính cho thấy cung chưa đáp ứng được cầu về cho vay tiêu dùng và cơ hội hay “dư địa” cho sự phát triển của tín dụng tiêu dùng là rất lớn", ông Đức nói.

Tổng quan về các kênh cung ứng tín dụng tiêu dung đối với nền kinh tế, ông Phạm Xuân Hòe, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước thông tin, cho vay từ các ngân hàng thương mại, Công ty tài chính tiêu dùng, cho thuê tài chính theo quy định của Thông tư 43 và Thông tư 18 của Ngân hàng Nhà nước.

Cho vay bởi hệ thống các cửa hàng của tiệm cầm đồ hoặc chuỗi cửa hàng của một công ty đăng ký kinh doanh cho vay cầm đồ là Nghị định 96/2016 của Chính phủ. 2 thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM có khoảng 4.000 cửa hàng cầm đồ.

Cho vay từ các công ty P2P lending có đăng ký doanh nghiệp hoặc các App (ứng dụng) cho vay không đăng ký (cho vay theo Điều 468, Bộ luật Dân sự)…; và cho vay nặng lãi từ các trùm xã hội.

Trong khi đó, ước tính cho vay tiêu dùng không chính thức 15-20% tổng dư nợ nền kinh tế 1,16-1,55 triệu tỷ đồng; cho vay tiêu dùng qua ngân hàng và công ty tài chính tiêu dùng khoảng 1 triệu tỷ cuối năm 2019, tương đương 11,4% tổng dư nợ. Ngoài ra, còn các kênh khác chưa có thống kê chính thức.

Ông Hòe cho rằng, theo thông lệ, dư nợ cho vay tiêu dùng chính thức vào khoảng 40% tổng dư nợ tín dụng nền kinh tế, thì dư địa sẽ còn khá lớn khoảng 1,5- 2 triệu tỷ đồng, chưa kể hàng năm tổng dư nợ cho vay nền kinh tế tăng thêm khoảng 14% thì cho vay tiêu dùng cũng sẽ tăng theo.

Ông Phạm Xuân Hòe trao đổi tại Tọa đàm

Ông Hòe cho biết, tổng hợp báo cáo hành chính 59 tỉnh, thành đến 15/4/2020 có gần 5 triệu lao động bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, trong đó lao động ngành công nghiệp chế biến, chế tạo bị ảnh hưởng nhiều nhất (hơn 1,2 triệu), tiếp đến là lao động trong ngành bán buôn, bán lẻ (hơn 1,1 triệu) và lao động trong ngành dịch vụ lưu trú và ăn uống (gần 740 nghìn lao động). Không thống kê lao động nông nghiệp.

Theo đó ông Hòe đề xuất, khẩn trương chi hỗ trợ 62.000 tỷ đồng cứu trợ người mất việc, nghèo khó duy trì cuộc sống; giải ngân gói 16.000 tỷ đồng 0% lãi suất từ Ngân hàng Chính sách xã hội đối với doanh nghiệp để trả lương; kích cầu tạo việc làm có thu nhập từ chi tiêu công 700.000 tỷ đồng (nút thắt chính là thủ tục hành chính); cho vay tiêu dùng với món nhỏ, lãi suất hợp lý, thời gian trả nợ cần kéo dài hơn so trước kia; giáo dục tài chính cá nhân cho người lao động là yêu cầu không thể thiếu.

Ngoài ra, công bố điểm tín dụng cá nhân cho bản thân họ; tích hợp các yếu tố tính điểm chuẩn để gia tăng trách nhiệm người vay không vay bằng mọi giá; chấn chỉnh, kiểm soát hoạt động cho vay cầm đồ (Thông tư liên tịch 02).

Bên cạnh đó, cần xử lý tội cho vay nặng lãi, bắt buộc gỡ các ứng dụng (App) cho vay bất hợp pháp và truy tìm xử lý loại công ty ma này.

Ông Nguyễn Tú Anh, Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương nhận định, dịch Covid-19 kéo theo suy giảm kinh tế, đời sống, việc làm, thu nhập của người lao động nói chung bị giảm sút và đói nghèo gia tăng, nhất là đối với lực lượng lao động ở khu vực phi chính thức và nông dân. Đây đều là những nhóm khách hàng chính của tín dụng cho vay tiêu dùng.

Chính sách hỗ trợ an sinh xã hội chưa bao trùm hết các đối tượng chịu tác động của dịch Covid-19, nhất là lao động phi chính thức và nông dân và các chính sách này chỉ có tác dụng giảm nhẹ tác động đối với người dân hơn là giúp họ cải thiện tình trạng vay tiêu dùng.

Tuy nhiên, ông Tú Anh cho rằng, Việt Nam đang có nền tảng rất tốt, nền móng vững với dự trữ ngoại hối cao, lạm phát thấp, lãi suất trái phiếu chính phủ rất thấp bên cạnh đó thặng dư cán cân thanh toán giúp nguồn ngoại tệ dồi dào. Sự chuyển dịch cung ứng toàn cầu giúp Việt Nam là một trong những nước có lợi thế mặc dù có thiếu tính chủ động để nắm bắt xu thế.

Ông Nguyễn Tú Anh trao đổi tại cuộc tọa đàm.

Mục tiêu của Chính phủ hiện là khai thác thị trường nội địa tăng trưởng, dựa vào tiêu dùng trong nước, nghĩa là cơ hội phát triển cho nhu cầu nội địa nhưng chưa có kế hoạch cụ thể cho vấn đề này. Cần làm rõ hơn vai trò của Nhà sản xuất, người tiêu dùng, mối quan hệ chính phủ, nhà sản xuất, người tiêu dùng…

“Kỳ vọng tăng trưởng kinh tế về trung hạn tốt là nền móng cho tín dụng tiêu dùng phát triển tốt do vậy, nhìn vào hiện tại thì bi quan nhưng nhìn xa hơn tươi sáng ở phía sau. Vượt qua giai đoạn khó khăn này thì sẽ có cơ hội tốt cho ngành tài chính tiêu dùng", ông Tú Anh nói.

Phát biểu khai mạc cuộc tọa đàm, ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư cho biết, với riêng thị trường tín dụng nói chung và tài chính tiêu dùng nói riêng, cũng giống như các lĩnh vực kinh doanh khác đang được kỳ vọng phục hồi trở lại mạnh mẽ sau thời gian cách ly xã hội. Nhưng đặc biệt hơn, ngành tài chính tiêu dùng còn được kỳ vọng sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng cùng với các giải pháp tài chính khác đảm bảo an sinh xã hội, hỗ trợ những cá nhân khó khăn về tài chính ngắn hạn, và giúp tăng sức cầu của nền kinh tế.

Đây là lý do chủ đề tọa đàm năm nay được Báo Đầu tư chọn là: “Tái khởi động nền kinh tế - Cơ hội cho tài chính tiêu dùng”.

Ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư phát biểu khai mạc cuộc Tọa đàm.

Phát biểu tại Toạ đàm “Tái khởi động nền kinh tế, cơ hội cho tài chính tiêu dùng”, ông Trần Quốc Phương, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định, kích thích tiêu dùng như thế nào là bài toán không dễ giải, đặc biệt là tiêu dùng nội địa.

Ông Trần Quốc Phương, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư phát biểu tại cuộc Tọa đàm.

“Hệ thống ngân hàng đã có những khung khổ pháp lý cho hoạt động tài chính tiêu dùng hoạt động, nhưng điều tối quan trọng người vay phải có việc làm, nếu không có việc làm thì việc vay là bất khả thi dẫn đến rủi ro trong hệ thống. Theo đó, cần tạo điều kiện cho người đi vay yên tâm, đảm bảo giải pháp tài chính khả thi trong thời gian tới”, Thứ trưởng Phương nói.