Việc cung cấp các khoản vay nhỏ và các dịch vụ, sản phẩm tài chính cho các hộ gia đình có vốn sản xuất - kinh doanh thoát nghèo, ổn định cuộc sống đã có nhiều bài học thành công ở các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển.
Trong vòng 10 năm trở lại đây, chúng ta đã chứng kiến sự phát triển về bề rộng của các ngân hàng thương mại. Hệ thống mạng lưới của các ngân hàng đã hiện diện ở mọi địa bàn, từ đô thị tới nông thôn, đồng bằng tới miền núi cao hẻo lánh, hay hải đảo xa xôi. Tuy nhiên, vẫn còn đó rất nhiều rào cản đối với những người nông dân nghèo khi tiếp cận vốn vay của các ngân hàng thương mại.
Điều này trước hết là do do đặc thù hoạt động của các ngân hàng thương mại và đặc thù của nhóm đối tượng là nông dân nghèo có nhu cầu vay vốn.
Các thể chế khác như quỹ tín dụng, các quỹ hỗ trợ xóa đói giảm nghèo, các chương trình hỗ trợ phát triển nông nghiệp… cũng đã góp phần tích cực trong việc mang đến nguồn vốn nhất định để phục vụ nhu cầu sản xuất - kinh doanh của các hộ nông dân. Bên cạnh các khoản vay nhỏ, các dịch vụ, sản phẩm tài chính như tiết kiệm, bảo hiểm… do tài chính vi mô cung cấp sẽ giúp người nghèo có được công cụ để phát triển sản xuất - kinh doanh, tích lũy tài sản cho mình làm cơ sở để thoát nghèo và ổn định cuộc sống bền vững. Tuy nhiên, nhu cầu của người nông dân nghèo vẫn còn rất lớn.
Một số tổ chức đã triển khai các hoạt động tài chính vi mô ở Việt Nam như: Tổ chức Cứu trợ nhi đồng Anh (Save the children), Action Aid Việt Nam (Vương quốc Anh), Chương trình phát triển nông thôn miền núi Việt Nam - Thuỵ Điển, Chương trình tín dụng - tiết kiệm Oxfam (Vương quốc Anh), Tổ chức Tầm nhìn thế giới… đã đóng góp một phần sinh động vào các hoạt động tài chính vi mô ở Việt Nam.
Đối với các tổ chức tài chính vi mô, mấu chốt để thành công nằm ở chỗ đúng đối tượng – linh hoạt – đơn giản.
Người nghèo rất cần vốn để tổ chức sản xuất - kinh doanh, thoát nghèo, cần các dịch vụ tài chính để ổn định cuộc sống một cách bền vững. Quy định về việc phải có các hiệp hội nghề tham gia vào thể chế tài chính vi mô phải chăng cũng xuất phát từ mục tiêu này? Chỉ tập trung đúng đối tượng là yếu tố tiên quyết giúp tài chính vi mô phát triển bền vững và lâu dài.
Chính đặc điểm của đối tượng của tài chính vi mô đưa đến yêu cầu linh hoạt trong hoạt động cung ứng vốn, sản phẩm dịch vụ tài chính của các tổ chức tài chính vi mô. Khu vực, ngành nghề, điều kiện sống khác nhau sẽ dẫn đến các nhu cầu khác nhau về dịch vụ tài chính vi mô. Sự linh hoạt trong việc cung ứng dịch vụ tài chính vi mô sẽ giúp người dân dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ này khi mà họ gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ tài chính từ các thể chế khác.
Đặc điểm đối tượng cũng đặt ra yêu cầu là các dịch vụ tài chính vi mô cần đơn giản. Đây là điểm mấu chốt để tài chính vi mô có thể phủ khắp thị trường trong khi các thể chế tài chính khác bị hạn chế không vươn tay đến được. Về mặt kỹ thuật, yếu tố đơn giản phải nằm ở trong hầu hết các đặc điểm của sản phẩm dịch vụ tài chính vi mô: thủ tục, điều kiện, chuẩn mực, quy trình…
Đơn giản và linh hoạt chính là yếu tố giúp tài chính vi mô tiếp cận được đối tượng khách hàng rộng khắp trên cả nước.
Cho đến nay, hoạt động tài chính vi mô ở Việt Nam còn phát triển rất chậm. Số lượng tổ chức tài chính vi mô được cấp phép hoạt động rất ít. Các tổ chức này nhỏ cả về quy mô và phạm vi hoạt động. Đề án phát triển hệ thống tài chính vi mô cũng đã được Chính phủ thông qua, tuy vậy, kết quả đạt được còn rất hạn chế. Để phát triển hệ thống tài chính vi mô, ngoài nỗ lực của bản thân các tổ chức tài chính vi mô, còn cần có sự quan tâm của nhiều phía: các bộ ngành liên quan, chính quyền địa phương, tổ chức đoàn thể, nghề nghiệp.
Mặc dù còn nhiều hạn chế trong hoạt động nhưng có thể nói dịch vụ tài chính vi mô được khách hàng sử dụng đánh giá rất tích cực. Ở đây, ngoài ý nghĩa kinh tế thì dịch vụ tài chính vi mô có ý nghĩa xã hội hết sức quan trọng, là công cụ xóa đói giảm nghèo phát huy được nhiều tác dụng.
Tính đến nay, số lượng tổ chức tài chính vi mô có khoảng hơn 50 đơn vị, trong đó có 3 đơn vị được cấp phép chính thức. Trên thực tế, các tổ chức này đã phát huy rất tốt vai trò của mình trong hoạt động cung cấp dịch vụ tài chính vi mô. Thị trường này còn rất tiềm năng.
Hành lang pháp lý là yếu tố quan trọng để tạo môi trường thúc đẩy sự phát triển hệ thống tài chính vi mô. Do đặc điểm riêng và sứ mạng riêng của mình, các hoạt động tài chính vi mô cần phải được điều chỉnh bởi một hệ thống các văn bản, quy định riêng biệt. Hành lang pháp lý này cần tính đến đặc điểm đối tượng – linh hoạt – đơn giản như đề cập ở trên. Sự phù hợp với thông lệ quốc tế trong việc cấp phép, quản lý hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô là yếu tố cần được xem xét đến.
Nên chăng, cần hướng tới việc xem xét và cho phép các cá nhân có điều kiện (tài chính, kỹ năng quản lý…) được thành lập tổ chức tài chính vi mô.
Hiện Ngân hàng Nhà nước đã có Dự thảo về quy định về hoạt động tài chính vi mô. Việc hoàn thiện các dự thảo này để sớm đưa vào triển khai áp dụng sẽ là một bước quan trọng tiến tới chuyên nghiệp hóa việc quản lý đối với hoạt động tài chính vi mô, góp phần thúc đẩy sự phát triển của hệ thống này ở Việt Nam.