Đây là khuyến cáo quan trọng mà các chuyên gia của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) cùng các chuyên gia trong và ngoài nước đưa ra tại Hội nghị lần thứ 8 của OECD về quản trị DN với DNNN năm 2015 diễn ra mới đây.
Theo các chuyên gia của OECD, tại nhiều nền kinh tế trong khu vực châu Á, trong đó có Việt Nam, DNNN vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp sản phẩm và dịch vụ hàng hóa công, thậm chí một số DNNN lớn còn đóng góp vào việc xây dựng chiến lược phát triển quốc gia và khu vực trong một số lĩnh vực.
Trong bối cảnh này, việc quản trị tốt sẽ đảm bảo DNNN hoạt động hiệu quả, đóng góp nhiều hơn vào kinh tế đất nước. Việc tiến hành cải cách khu vực kinh tế quan trọng này, do đó đã được tiến hành ở nhiều nước châu Á thời gian qua, mang lại nhiều kết quả tích cực. Hiện nhiều quốc gia châu Á đã cải cách DNNN hiệu quả và vận hành bình đẳng với các loại hình DN khác.
Ông Hans Christiansen, chuyên gia cao cấp của OECD khẳng định thách thức lớn nhất với cải cách DNNN tại các nước châu Á hiện nay có liên quan tới quản trị và vai trò sở hữu DNNN.
Phân tích một cách cụ thể, ông Christiansen cho rằng: “DNNN xét trên phương diện nào đó là đại diện của Chính phủ và thuộc sở hữu của Nhà nước chứ không phải là sở hữu của riêng một bộ, ngành nào. Vai trò sở hữu của bộ, ngành ở đây là thay mặt Chính phủ làm đại diện phần sở hữu của nhà nước trong DN đó. Khái niệm về chủ sở hữu này cần được xác định một cách rõ ràng để làm rõ vai trò sở hữu của bộ, ngành quản lý nhà nước, cũng như tách bạch nó với chức năng quản lý của bộ, ngành đó với quản lý nhà nước.
OECD không khuyến khích cổ phần hóa DNNN một cách ồ ạt, vì không phải cứ tư nhân hóa thì DN sẽ hoạt động hiệu quả hơn.
Việc không phân định được ranh giới giữa hai chức năng và vai trò này dẫn tới những hệ lụy tiêu cực. Do đó, cần tách sở hữu DNNN khỏi các bộ, ngành - đơn vị thực hiện chức năng quản lý nhà nước, bởi cơ quan này rất có thể bị nghiêng theo lợi ích của bộ, ngành mình trong quản lý DN”, ông Hans nói.
Theo vị chuyên gia này, thực tế vẫn tồn tại tình trạng có các cơ quan, bộ, ngành trong việc thực hiện quyền sở hữu với DNNN tỏ rõ tính cát cứ để bảo vệ lợi ích riêng của mình. Trong nhiều trường hợp, họ đưa ra quyết định không dựa trên cơ sở minh bạch và công khai, có thể ảnh hưởng tới lợi ích chung.
Đây chính là những hệ lụy lớn mà ông Hans cho rằng có thể dẫn tới việc giảm hiệu quả hoạt động của DNNN, cũng như tạo ra những cạnh tranh không công bằng với khu vực DN tư nhân, bóp méo nguyên tắc thị trường.
Theo khuyến nghị của ông Hans Christiansen, mục tiêu của cải cách DNNN là cần hướng tới sự minh bạch và công bố thông tin, đảm bảo DN không chịu ảnh hưởng bởi áp lực chính trị từ vai trò sở hữu của bộ, ngành; hội đồng quản trị trong DN phải là cơ quan chịu trách nhiệm toàn bộ và toàn quyền đối với DN.
Ở góc độ khác, ông Hans cũng cho biết, OECD không khuyến khích cổ phần hóa DNNN một cách ồ ạt, vì không phải cứ tư nhân hóa thì DN sẽ hoạt động hiệu quả hơn. “Chúng tôi không khuyến nghị ồ ạt tư nhân hóa, nhưng trong một số trường hợp, chúng ta cần giới hạn DNNN và chuyển giao cho khu vực tư nhân”, ông Hans cho biết.
Chia sẻ về tiến trình cải cách DNNN của Việt Nam, Thứ trưởng Bộ kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông cho biết, Việt Nam đang đẩy mạnh quá trình tái cơ cấu kinh tế, trong đó trọng tâm là tái cơ cấu DNNN và hệ thống ngân hàng. Cùng với cổ phần hóa DNNN, Chính phủ cũng chú trọng nâng cao năng lực quản trị, cạnh tranh của DN. Tuy nhiên theo Thứ trưởng, hoạt động kinh doanh của khu vực DNNN nói riêng và DN nói chung còn nhiều khó khăn, chưa khởi sắc.
Đánh giá tích cực tiến trình cải cách của Việt Nam, ông Hyung-Soo Park, Viện trưởng Viện Tài chính công Hàn Quốc nhận định, Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế năng động, đạt tốc độ tăng trưởng trung bình hơn 5% trong 5 năm qua. Kinh tế nhà nước đóng vai trò quan trọng trong phát kinh tế và đời sống người dân. Việt Nam cũng đang đẩy mạnh quá trình tái cơ cấu kinh tế, trong đó tái cơ cấu DNNN là một trong những trọng tâm chính.
Tuy nhiên, theo ông Park, dù đã đạt được một số thành công trong cải cách và quản lý DNNN nhưng Việt Nam vẫn gặp thách thức trong vận hành và cải cách khu vực doanh nghiệp này. Điều này liên quan nhiều tới quản trị DN và vai trò sở hữu của DNNN tương tự như thực trạng mà nhiều nền kinh tế châu Á đang phải đối mặt.
Chia sẻ kinh nghiệm cải cách DNNN của Hàn Quốc, ông Park cho biết Chính phủ Hàn Quốc có chính sách khuyến khích DNNN hoạt động độc lập (kiểm toán độc lập, quản lý độc lập) và xây dựng hệ thống đánh giá chung. Đây là một bước tiến rất lớn trong quá trình cải cách DNNN tại Hàn Quốc. Nhờ đó, từ năm 2004, nợ của các DNNN đã giảm xuống, trong khi xếp hạng năng lực cạnh tranh tăng lên.