Ông Dương Văn Thanh, Tổng giám đốc Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam
Ông có thể cho biết những công việc mà VSD và các bên liên quan đã và đang thực hiện để đưa sản phẩm HÐTL TPCP vào giao dịch trên Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) đúng kế hoạch?
Theo kế hoạch, ngày 4/7/2019 tới, sản phẩm HÐTL TPCP sẽ chính thức được đưa vào giao dịch. Như vậy, sau gần 2 năm triển khai thị trường chứng khoán phái sinh với sản phẩm đầu tiên là HÐTL chỉ số VN30 đạt được nhiều kết quả tích cực, có phần vượt kỳ vọng của thị trường, việc đưa vào giao dịch HÐTL TPCP là bước cụ thể hóa Ðề án xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Việc này nhằm từng bước đa dạng hóa sản phẩm phái sinh, thu hút ngày càng nhiều các nhà đầu tư tổ chức, tăng tính hấp dẫn và thanh khoản, hướng tới phát triển thị trường chứng khoán phái sinh an toàn, bền vững.
Cho đến nay, công tác chuẩn bị của thị trường để sản phẩm phái sinh thứ hai đi vào giao dịch đã được hoàn tất. Cơ quan quản lý đã ban hành hệ thống chính sách pháp lý đồng bộ, hạ tầng kỹ thuật của thị trường được đầu tư hoàn chỉnh.
Về phía VSD, chúng tôi đã rà soát, kiện toàn các quy chế hướng dẫn nghiệp vụ thuộc thẩm quyền ban hành; công bố các tham số về giới hạn vị thế, tỷ lệ ký quỹ đối với sản phẩm HÐTL TPCP theo đúng quy định. Hệ thống công nghệ thông tin cũng đã được VSD chủ động hoàn thiện ngay từ đầu với các tính năng đảm bảo đáp ứng yêu cầu xử lý bù trừ, thanh toán đối với các giao dịch của sản phẩm này.
Bên cạnh đó, để đảm bảo cho việc đưa sản phẩm HÐTL TPCP vào vận hành một cách an toàn, thông suốt theo kế hoạch đề ra thì trong thời gian vừa qua, VSD đã phối hợp với HNX và ngân hàng thanh toán VietinBank hỗ trợ các thành viên bù trừ tiến hành các đợt kiểm thử tổng thể rà soát công tác chuẩn bị về mặt hệ thống.
Các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp như ngân hàng thương mại, tổ chức kinh doanh bảo hiểm… đang sở hữu rất nhiều TPCP nên có nhu cầu phòng vệ rủi ro lãi suất ở mức cao. Theo ông, vì sao lại phải giới hạn vị thế đối với sản phẩm HÐTL TPCP kỳ hạn 5 năm cho nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là 10.000 hợp đồng, nhà đầu tư tổ chức là 5.000 hợp đồng?
Theo kết quả nghiên cứu thông lệ quốc tế cho thấy, hiện chưa có phương pháp luận cũng như công thức nào tính toán chính xác giới hạn vị thế cho các loại chứng khoán phái sinh.
Thay vào đó, các tổ chức đóng vai trò đối tác trung tâm (CCP) trên thế giới thường xác định số lượng hợp đồng tối đa mà nhà đầu tư được phép nắm giữ thông qua việc ước lượng nhu cầu giao dịch của nhà đầu tư từ các giao dịch trên thị trường cơ sở, đồng thời tiến hành theo dõi, đánh giá nhu cầu thực sự của nhà đầu tư qua quá trình vận hành thực tế của sản phẩm để có sự điều chỉnh cho phù hợp.
Ðối với thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam nói chung và HÐTL TPCP nói riêng, VSD chịu trách nhiệm tổ chức bù trừ, thanh toán chứng khoán phái sinh theo mô hình đối tác trung tâm. Về cơ bản, việc xác định giới hạn vị thế được VSD thực hiện theo cách tương tự.
Theo đó, mức giới hạn vị thế đối với HÐTL TPCP kỳ hạn 5 năm theo từng đối tượng nhà đầu tư (nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp 10.000 hợp đồng, nhà đầu tư tổ chức 5.000 hợp đồng) đã được VSD nghiên cứu, tính toán và cân nhắc kỹ lưỡng ở nhiều khía cạnh, trên cơ sở đảm bảo phù hợp với nhu cầu của nhà đầu tư cũng như an toàn cho hoạt động bù trừ, thanh toán của VSD và thị trường.
VSD đã sử dụng dữ liệu giao dịch TPCP trên thị trường cơ sở trong năm 2017, 2018 để tính toán, đề xuất mức giới hạn vị thế trên cơ sở sức mua của nhà đầu tư (giá trị giao dịch lớn nhất năm và giá trị giao dịch bình quân/ngày lớn nhất năm) và số lượng TPCP tối đa có khả năng mua thành công đáp ứng yêu cầu về số lượng TPCP chuyển giao khi đáo hạn.
Mặc dù vậy, trong quá trình triển khai sản phẩm HÐTL TPCP kỳ hạn 5 năm, VSD và HNX sẽ tiếp tục theo dõi, đánh giá mức giới hạn vị thế này để đề xuất cơ quan quản lý có sự điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu của thị trường.
Hệ thống pháp lý đã có các quy định về quản lý giám sát, cũng như các phương án và chế tài xử lý nếu có đối tượng không tuân thủ quy định khi tham gia giao dịch HÐTL TPCP hay chưa?
Theo quy định, hiện nay có 3 đơn vị tham gia hoạt động giám sát đối với thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam là Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK), VSD và HNX. Trong đó, HNX là đơn vị giám sát tuyến 1, thực hiện công tác giám sát đối với chứng khoán niêm yết, bao gồm cả chứng khoán phái sinh; VSD giám sát sau giao dịch đối với tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ và giới hạn vị thế; UBCK là đơn vị giám sát tuyến 2, trên cơ sở kết quả giám sát của HNX để tiến hành phân tích sâu hơn đối với các giao dịch bất thường.
Ðược biết, HNX đã hoàn tất việc xây dựng bộ tiêu chí giám sát cũng như chức năng hệ thống để kịp thời phát hiện các giao dịch bất thường theo từng tài khoản nhà đầu tư giao dịch trên thị trường đối với sản phẩm chứng khoán phái sinh, trong đó có HÐTL TPCP, đồng thời báo cáo và phối hợp với UBCK tiếp tục tiến hành phân tích sâu hơn để có biện pháp xử lý.
Ðối với VSD, thông qua chức năng hệ thống, Trung tâm sẽ giám sát theo thời gian thực đối với tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ và tỷ lệ giới hạn vị thế đối với từng tài khoản nhà đầu tư để thông báo cho thành viên bù trừ và HNX phối hợp giám sát, kịp thời xử lý trường hợp vượt ngưỡng quy định, đồng thời báo cáo UBCK.
Các tài khoản vi phạm giới hạn vị thế, tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ sẽ bị ngừng giao dịch cho đến khi thành viên bù trừ khôi phục lại trạng thái bình thường. Ngoài ra, các trường hợp vi phạm sẽ được VSD tổng hợp để xử lý theo các hình thức nhắc nhở bằng văn bản, khiển trách, tạm thời đình chỉ hoạt động bù trừ, thanh toán chứng khoán phái sinh.
Ở tuyến 2, các đơn vị chức năng của UBCK sẽ tiến hành giám sát, làm rõ các dấu hiệu bất thường trong hoạt động giao dịch; tiến hành thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp và kiến nghị với cấp có thẩm quyền có biện pháp xử lý nếu cần thiết. VSD và HNX có trách nhiệm phối hợp với các đơn vị chức năng của UBCK trong quá trình này để đảm bảo công tác giám sát, xử lý vi phạm của thị trường được thực hiện một cách chặt chẽ.
Ông có dự báo như thế nào về tình hình giao dịch của sản phẩm HÐTL TPCP kỳ hạn 5 năm và mức độ ảnh hưởng đến thị trường TPCP sơ cấp (huy động vốn TPCP) cũng như thứ cấp (thị trường giao dịch TPCP) khi sản phẩm phái sinh thứ hai này được đưa vào giao dịch?
Việc đưa sản phẩm HÐTL TPCP vào giao dịch không chỉ nhằm mục đích triển khai lộ trình xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 366/QÐ-TTg ngày 11/3/2014, mà còn xuất phát từ mong muốn của thị trường về việc có thêm công cụ phòng vệ rủi ro lãi suất và nhu cầu của cơ quan quản lý về việc có thêm thông tin tham khảo phục vụ xây dựng kế hoạch, xác định phương thức và thời điểm phát hành phù hợp. Ðứng từ quan điểm của đơn vị tổ chức hoạt động bù trừ, thanh toán HÐTL TPCP, VSD cho rằng, việc đưa sản phẩm HÐTL TPCP vào giao dịch sẽ có tác động tích cực đến hoạt động của thị trường TPCP sơ cấp và thị trường thứ cấp.
Cụ thể, đối với thị trường sơ cấp, giá giao dịch HÐTL TPCP phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư về lãi suất thị trường, đây sẽ là tín hiệu đáng tin cậy cho cơ quan quản lý tham khảo để ấn định lãi suất và thời điểm phát hành phù hợp, qua đó góp phần gia tăng khả năng thành công cho các đợt phát hành và giảm thiểu chi phí huy động vốn cho ngân sách nhà nước.
Ðối với thị trường thứ cấp, các nhà đầu tư nắm giữ danh mục TPCP có thể thông qua việc mở vị bán HÐTL TPCP để phòng vệ rủi ro lãi suất, tránh việc phải bán tháo TPCP trong những thời điểm thị trường có biến động theo chiều hướng xấu. Ở chiều ngược lại, nhà đầu tư vay TPCP để bán có thể thông qua việc mở vị thế mua HÐTL TPCP để giảm thiểu rủi ro giá tăng khi mua TPCP để hoàn trả khoản vay.
Về khía cạnh quản lý rủi ro, TPCP là sản phẩm tài chính hầu như không có rủi ro về thanh toán, nhưng rủi ro lãi suất vẫn là mối quan tâm lớn của nhà đầu tư, trong khi những công cụ phòng vệ cho loại rủi ro lãi suất này vẫn còn khá hạn chế. Do đó, việc đưa sản phẩm HÐTL TPCP vào giao dịch sẽ giúp cho nhà đầu tư có thêm lựa chọn về công cụ phòng vệ, góp phần hạn chế sự biến động và giúp cho sự phát triển của thị trường TPCP được ổn định, bền vững hơn.
Do hiện nay đối tượng nhà đầu tư được phép giao dịch HÐTL TPCP mới chỉ có các nhà đầu tư tổ chức, trong đó các ngân hàng thương mại đang nắm số lượng lớn TPCP niêm yết trên thị trường cơ sở sẽ có nhu cầu giao dịch để đáp ứng nhu cầu phòng vệ rủi ro. Các giao dịch này sẽ ở quy mô khá lớn và có tính dài hạn hơn so với giao dịch để tìm kiếm lợi nhuận trong ngày nên có nhiều ý kiến cho rằng, tình hình giao dịch của sản phẩm HÐTL TPCP sẽ chưa được sôi động như HÐTL chỉ số VN30.
