Thẩm quyền của ĐHCĐ liên quan đến việc chào bán cổ phần
L.DN quy định về thẩm quyền của ĐHCĐ liên quan đến việc chào bán cổ phần tại điểm b, khoản 2 Điều 96 (viết tắt là Điều 96.2.b) và Điều 104.3.b. Theo đó, ĐHCĐ quyết định loại cổ phần và tổng số cổ phần của từng loại được quyền chào bán. Quyết định này chỉ được thông qua nếu được số cổ đông đại diện ít nhất 75% tổng số phiếu biểu quyết của tất cả cổ đông dự họp (hoặc 75% tổng số phiếu biểu quyết trong trường hợp lấy ý kiến bằng văn bản) chấp thuận.
Mặc dù ĐHCĐ là cơ quan quyết định cao nhất của CTCP theo Điều 96 L.DN, nhưng quyết định của ĐHCĐ không thể trái với các quy định của pháp luật. Chẳng hạn, ĐHCĐ không thể quyết định chào bán toàn bộ cổ phần mới cho cổ đông nước ngoài. ĐHCĐ cũng không thể quyết định loại trừ các quyền khác mà cổ đông luôn có theo quy định (ví dụ, quyền tham dự và phát biểu trong ĐHCĐ và quyền biểu quyết trực tiếp của cổ đông phổ thông theo Điều 79.1 L.DN). Như vậy, liệu ĐHCĐ có quyền loại bỏ quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán của cổ đông hiện hữu và quyết định bán toàn bộ số cổ phần mới đó cho một số đối tượng khác hay không?
Quyền ưu tiên mua cổ phần mới của cổ đông hiện hữu
Theo L.DN, cổ đông phổ thông được ưu tiên mua cổ phần mới chào bán tương ứng với tỷ lệ cổ phần phổ thông của từng cổ đông trong công ty (Điều 79.1.c). L.DN không có bất cứ một quy định nào hạn chế quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán của cổ đông hiện hữu trong một số trường hợp cụ thể nào. Do đó, quyền ưu tiên này phải được hiểu là áp dụng trong mọi trường hợp và không bị hạn chế do bất cứ điều kiện nào. Ngoài ra, L.DN không có bất cứ quy định nào cho phép ĐHCĐ có thể loại bỏ quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán của các cổ đông hiện hữu. Do đó, khi diễn giải Điều 96.2.b và Điều 104.3.b L.DN về quyết định của ĐHCĐ liên quan đến loại cổ phần và tổng số cổ phần của từng loại được quyền chào bán thì quyết định này vẫn phải ưu tiên chào bán số cổ phần đó cho cổ đông hiện hữu trước. Nói cách khác, theo quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam, các công ty đại chúng khi chào bán cổ phần mới phải luôn đảm bảo quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán của cổ đông phổ thông hiện hữu theo quy định tại Điều 79.1.c L.DN. Nếu các cổ đông hiện hữu không mua hoặc không mua hết thì mới có cơ sở để phân phối cho các đối tượng khác.
Quy định của pháp luật nước ngoài liên quan đến quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán của cổ đông hiện hữu
L.DN được cho là tiếp thu nhiều quy định của pháp luật nước ngoài, những nước có luật công ty phát triển. Do đó, người viết đã xem xét quy định của một số nước đặc trưng như Pháp, Đức, Anh về vấn đề này.
Luật của Pháp
Điều L225-132 Bộ luật Thương mại Pháp trao cho các cổ đông quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán. Tuy nhiên, điều luật này cũng quy định rõ là một cuộc họp ĐHCĐ bất thường để quyết định về việc tăng vốn của công ty có thể quyết định loại bỏ quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán của cổ đông. Cuộc họp ĐHCĐ đó (được 2/3 số cổ đông có mặt chấp thuận) có thể quyết định phân bổ số cổ phần phát hành thêm cho một số đối tượng cụ thể (hoặc đáp ứng một số yêu cầu cụ thể).
Luật của Đức
Theo Luật Công ty của Đức (German Stock Corporation Act), cổ đông có quyền ưu tiên đối với cổ phần và quyền phát hành và phải có ít nhất hai tuần để thực hiện quyền sau khi giá phát hành được công bố (Điều 186.1). Tuy nhiên, quyền ưu tiên có thể bị loại trừ bằng biểu quyết bởi số cổ đông đại diện cho 3/4 tổng số cổ phần tham gia cuộc họp ĐHCĐ (Điều 186.3). Việc loại bỏ quyền ưu tiên phải được xác nhận bằng văn bản của HĐQT và cổ đông có thể phản đối quyết định này (Điều 186.4-5).
Luật của Anh
Luật của Anh cũng quy định nguyên tắc ưu tiên cho cổ đông hiện hữu khi phát hành cổ phần mới tại Điều 561 Luật Công ty 2006. Theo đó, cổ đông hiện hữu được quyền ưu tiên mua cổ phần mới phát hành theo tỷ lệ cổ phần của họ trong công ty. Tuy nhiên, có rất nhiều trường hợp miễn trừ nguyên tắc này được quy định trong Luật. Cụ thể, việc phát hành cổ phiếu thưởng, trường hợp góp vốn mua cổ phần bằng tài sản hay cổ phần phát hành cho nhân viên thì không bị điều chỉnh bởi nguyên tắc này. Ngoài ra, theo Điều 570, nguyên tắc này có thể bị loại bỏ bằng một quyết định đa số của công ty hoặc biểu quyết 2/3 chấp thuận việc loại bỏ nguyên tắc này.
Như vậy, pháp luật của các nước nêu trên đều quy định, cổ đông hiện hữu có quyền ưu tiên mua cổ phần khi công ty phát hành thêm và ĐHCĐ có quyền loại bỏ quyền ưu tiên này, với một tỷ lệ biểu quyết nhất định. Nhưng điều khoản cho phép ĐHCĐ loại bỏ quyền ưu tiên này không có trong L.DN của Việt Nam. Điều này có thể được diễn giải là khi xây dựng L.DN, các nhà làm luật quy định cứng về việc cổ đông hiện hữu được quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán và không cho phép ĐHCĐ loại bỏ quyền này. Trừ khi tất cả cổ đông đều từ bỏ quyền này thì chỉ cần một cổ đông không tán thành nghị quyết về việc phát hành riêng lẻ là hoàn toàn có quyền yêu cầu tòa án hủy quyết định của ĐHCĐ do vi phạm pháp luật, cụ thể là vi phạm Điều 79.1.c L.DN. Sẽ rất khó diễn giải khác đi khi L.DN quy định một quyền của cổ đông mà không có bất cứ điều kiện loại trừ nào. Vấn đề này có lẽ cần phải được giải thích chính thức từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ quan duy nhất có thẩm quyền giải thích luật.
