Quốc hội nghe báo cáo giải trình trước khi bấm nút.
Sáng 25/6 với 443/445 đại biểu tán thành, Luật Thanh tra sửa đổi đã được Quốc hội thông qua, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.
Báo cáo trước khi Quốc hội bấm nút, Tổng thanh tra Đoàn Hồng Phong cho biết, Cơ quan chủ trì soạn thảo đã phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, tiếp thu tối đa ý kiến của đại biểu Quốc hội và chỉnh lý dự thảo Luật, bảo đảm thể chế hóa đầy đủ đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, phù hợp với thực tiễn trong hoạt động thanh tra; góp phần quan trọng vào việc chấn chỉnh và nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước, phòng ngừa, xử lý vi phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Lần sửa đổi này, một trong những điểm mới đáng chú ý là hệ thống cơ quan thanh tra. Theo đó, hệ thống các cơ quan thanh tra được tổ chức theo 2 cấp gồm: Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh, thành phố (gọi chung là Thanh tra tỉnh).
Bên cạnh đó, có các cơ quan thanh tra đặc thù, đó là: cơ quan thanh tra trong công an, quân đội, ngân hàng Nhà nước (Thanh tra Bộ Quốc phòng, Thanh tra Bộ Công an, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan thanh tra khác trong quân đội, công an nhân dân, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo quy định của Chính phủ); Thanh tra Cơ yếu; cơ quan thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế.
Tổ chức và hoạt động cụ thể của Thanh tra Cơ yếu và cơ quan thanh tra được thành lập theo theo điều ước quốc tế, luật giao Chính phủ quy định.
Như vậy, so với luật hiện hành, đã lược bỏ quy định về Thanh tra Bộ; Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ; cơ quan thanh tra ở cơ quan thuộc Chính phủ, Thanh tra sở, Thanh tra huyện, tổ chức và hoạt động của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành…
Chức năng của cơ quan thanh tra cũng có điểm mới khi bổ sung “phòng chống lãng phí”.
Theo luật mới, Cơ quan thanh tra có chức năng giúp cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền thực hiện quản lý nhà nước về công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; tiến hành thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo quy định của pháp luật.
Luật mới quy định thống nhất một khái niệm thanh tra, không phân biệt thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành.
Theo đó, “thanh tra là hoạt động xem xét, đánh giá, kết luận, kiến nghị xử lý của cơ quan thanh tra đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định”.
Chính phủ cho biết, khái niệm “thanh tra” đã bao quát toàn bộ hoạt động thanh tra, trong đó có thanh tra việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong các cơ quan hành chính Nhà nước và thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật với các đối tượng thuộc phạm vi quản lý Nhà nước.
Khái niệm trên cũng được kế thừa từ Luật Thanh tra năm 2022 và sửa đổi, hoàn thiện phù hợp với chủ trương, chính sách về thanh tra và thực tiễn của hoạt động thanh tra hiện nay.
Trên cơ sở đó, Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh tiến hành thanh tra theo trình tự, thủ tục thống nhất được pháp luật quy định và về phương thức cơ bản giống như hiện nay.
Điểm mới đáng chú ý khác là luật bổ sung quyền mới cho Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh.
Cụ thể, Thanh tra Chính phủ có quyền “thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân thuộc quyền quản lý của bộ với bộ không có Thanh tra Bộ”; “thanh tra việc chấp hành pháp luật trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của bộ không có Thanh tra bộ”.
Vụ việc phức tạp, liên quan đến trách nhiệm quản lý Nhà nước của nhiều bộ, cơ quan ngang bộ, UBND cấp tỉnh cũng thuộc quyền thanh tra của Thanh tra Chính phủ.
Với Thanh tra tỉnh, luật quy định bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn “thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác và đơn vị sự nghiệp công lập thuộc UBND cấp tỉnh” cho phù hợp với pháp luật về tổ chức chính quyền địa phương.
Theo Tổng thanh tra, luật đã bổ sung quy định: “Cơ quan thanh tra không thanh tra đối với những nội dung thuộc thẩm quyền kiểm sát thi hành án dân sự, thi hành án hành chính của Viện kiểm sát”.
Để tránh việc chồng chéo, trùng lặp với Thanh tra tỉnh trong việc thanh tra doanh nghiệp do UBND cấp tỉnh làm đại diện chủ sở hữu, luật quy định “trừ trường hợp Thanh tra Chính phủ tiến hành thanh tra”.
Với việc xử lý chồng chéo, trùng lặp giữa Thanh tra Chính phủ với Thanh tra tỉnh hay giữa các cơ quan thanh tra, luật giao Chính phủ quy định chi tiết nội dung này.
